Ўзбекистон республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети “фундаментал иқтисодиёт ” кафедраси

Shahar hayotining afzalliklariga qaramay, odamlar uchun shahar muhiti sun'iydir va ular minglab yillar davomida yashagan tabiiy muhitdan ajralib turadi. Sun'iy shahar muhiti havoning ifloslanishi, quyosh nuri, suv etishmasligi, shuningdek, hayotning qizg'in ritmi tufayli stressli vaziyatlar, odamlarning haddan tashqari ko'payishi, yashil maydonlarning etishmasligi va boshqalar tufayli aholi salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Shahar aholisining sog'lig'iga quyidagi xavf tug'diradi: shovqin, tebranish yuklari, transport muammolari, elektr, magnit, ionlanish maydonlarining ta'siri. Katta shahar sharoitida odamlar hayotini ta'minlashning barcha jabhalari og'irlashadi: etarli miqdorda yuqori sifatli oziq-ovqat va ichimlik suvi bilan ta'minlash, havo, suv, tuproq ifloslanishini nazorat qilish va oldini olish, to'plangan suvni utilizatsiya qilish va utilizatsiya qilish. xavfli ishlab chiqarish va maishiy chiqindilar, shuningdek, bo'sh "yashash" maydonining keskin qisqarishi, shaharlarning balandligi, atrof-muhitning ifloslanishi natijasida kelib chiqadigan kasalliklarning ko'payishi va boshqalar bilan bog'liq ijtimoiy muammolar.
Hududlarni guruhlashtirishda aynan respublika ko‘rsatkichi asosida to‘rtt guruh shakillantirildi. Birinchi Eng urbanizatsiyalashgan guruh bo‘lib urbanizatsiya darajasi 60% dan yuqori hududlar; Ikkinchi urbanizatsiyalashgan hududlar. Urbanizatsiya darajasi 50-59% ega hududlar; Uchinchi past urbanizatsiyalashgan hudud. Urbanizatsiya darajasi 40-49% ega hududlar; To‘rtinchi eng past urbanizatsiyalashgan hudud. Urbanizatsiya darajasi 39% dan past bo‘lgan barcha hududlar.
Miloddan avvalgi 3-1 ming yilliklarda. e. shaharlar Misr, Mesopotamiya, Suriya, Hindiston, Kichik Osiyo, Xitoyda paydo bo'lgan; Afina, Rim, Karfagen yunon-rim dunyosida katta rol o'ynagan. 21-asrda urbanizatsiya jarayonining kuchayishi aholining shaharlarda kontsentratsiyasining oshishiga olib keldi, bu sanoatning o'sishi, transport va aloqa vositalari, tibbiyot va boshqalarning rivojlanishi tufayli mumkin bo'ldi.
Urbanizatsiyaning hozirgi bosqichida aholining yirik shaharlarda kontsentratsiyasining kuchayishi tendentsiyasi kuzatilmoqda. Bu jarayonda shaharlar – “millionerlar”ning o‘sishi alohida o‘rin tutadi.
kishigacha. 1976 yil o'rtalarida uning ulushi 62% ni tashkil etdi.
Dunyoning boshqa mintaqalarida shahar aholisining ulushi (1970 yilga kelib): xorijiy Evropada - 63,6%, xorijiy Osiyoda - 24,7%, Afrikada - 22,3%, Shimoliy. Amerika - 74,5%, Lotin Amerikasi - 56,2%, Avstraliya va Okeaniya - jami aholining 67,9%. Alohida rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda shahar aholisi salmogʻi: AQSHda – 73,5%, Germaniyada – 82,2%, Buyuk Britaniyada – 79,1%, Fransiyada – 70% (1968), Italiyada – 51,5%. 1965-70 yillarda dunyoda shahar aholisi soni butun dunyo aholisidan 1,5-2,5 baravar tez o'sdi (1-jadvalga qarang).
2023 yilda Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti ma'lumotlariga ko'ra, dunyoning shahar aholisining 70 foizi tutun, oltingugurt dioksidi, azot oksidi va boshqa ifloslantiruvchi moddalarning yuqori darajasi tufayli nosog'lom havodan nafas oladi. Smog- bu quyosh nuri ta'sirida reaksiyaga kirishadigan azot dioksidi, ozon, uglevodorodlar va boshqa moddalarning atmosferaga chiqishi natijasida paydo bo'lgan qalin tuman (fotokimyoviy tutun). Uning paydo bo'lishiga ma'lum meteorologik sharoitlar yordam beradi: shamol va yomg'irning yo'qligi, shuningdek, haroratning inversiyasi. Smog paytida odamlar o'zlarini yomon his qiladilar, o'pka va yurak-qon tomir kasalliklari soni keskin ko'payadi, gripp epidemiyasi paydo bo'ladi.