Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

Характер акцентуацияси - бирор хусусиятнинг бошқалари зарарига 
кучли ривожланиши ва атрофдагилар билан муносабатларнинг ѐмонлашувига 
олиб келишидир. Характер аксентуацияси турли даражада йенгил ва ҳатто 
психопатия даражасигача бўлиши мумкин. ўсмирлар орасида характер 
аксентуацияси кўп (50-80%) учрайди.
К.Леонгард томонидан характер аксентуацияси муаммоси ўрганилиб уни 
шахсда намоѐн бўлишига қараб қуйидагилар таснифланади: 
 Гипертим тип - ҳаддан ташкари алоқага киришувчан, кўп гапиради, 
имо-ишора, мимикага бой, суҳбат мавзусини буриб юборишга мойил, 
кўпинча хизматга доир ва оммавий мажбуриятларни унутиб қўйганлиги 
сабабли зиддиятлар келиб чиқади. 
 Дистим тип - камгап, мулоқотга киришишга қийналади, пессимист, 
зиддиятлардан ўзини олиб қочади, уйда ѐлғиз қолишни ѐқтиради.
 Сиклоид тип - кайфияти тез ўзгаришга мойил, кайфияти яхши пайтда - 
гипертим, ѐмон пайтда дистим типга ўхшаб қолади.
 Қўзғалувчан тип - мулоқотда пассив, вербал ва новербал реаксиялари 
суст, қайсар, баъзан урушқоқ, кўпинча турли можароларнинг 
ташаббускори. 

---

317 
 Кучайтирувчи тип - камгап, ақл ўргатишни ѐқтиради, юқори 
натижаларга эришишни ҳоҳлайди, тез хафа бўлади, шубҳаланувчан, 
қасоскор. Кичик-кичик муаммоларни катталаштиришга, бўртиришга 
мойил. 
 Педант тип - зиддиятларга кам қўшилади, кўпинча пассив ҳолатда 
бўлади, атрофдагиларга кўплаб расмий талаблар қўяди, тартибли, жиддий 
ишончли ходим. 
 Хавотирли тип - камгап, одамови, ўзига ишонмайди, зиддиятлардан 
ўзини олиб қочади, тинчликсевар, ўз-ўзини танқид қилади. 
Топшириқларни вақтида бажаради. 
 Емотив тип - тор доирадаги кишилар билан мулоқотга киришишни 
ѐқтирадилар, хафа бўлса ташқаридан сездирмасликка ҳаракат қилади, 
меҳрибон, ҳамхўр, маъсулиятни ҳис қилади. Бошқаларнинг ютуқларидан 
қувонади.
 Намойишкорона (демонстратив) тип - мулоқотга тез киришади, 
йетакчиликка интилади,ҳокимият ва мақтовни ѐқтиради, бошқаларни 
ўзига жалб қила олади, ноѐб тафаккурга, хулқ- атворга эга.
 Екзалтирлашган тип- ўта мулоқотга киришувчан, кўп гапиради, 
қизиқувчан, дўстлари ва яқинларга эътиборли, бошқаларга ѐрдам беради, 
дид-фаросатли, самимий.
 Екстровертлашган тип - мулоқотга киришувчан, дўстлари кўп, 
зиддиятлардан ўзини олиб қочади, бошқаларни диққат билан ешитиш 
мумкин. Топшириқларни вақтида бажаради.
 Интровертлашган 
тип 
- 
мулоқотга 
киришишга 
қийналади, 
"ичимдагини топ", фалсафий фикр юритишни ѐқтиради, қатъиятли, 
еътиқоди мустақкам, қайсар, тафаккури қотиб қолган.
Тўғри 
ташкил 
етилган 
таълим-тарбия 
жараѐнида 
характер 
аксентуациясини тарбиялаш ва тузатиш мумкин.