Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Чирчиқ давлат педагогика университети

Бутун машғулотнинг давомийлиги:

• 
  кичик груҳларда 15-20 дақиқа;
  
• 
  ўрта груҳларда 20-25 дақиқани;
  
• 
  катта груҳларда 30-35 дақиқани ташкил этади.
  

3. 
   Жисмоний машқлар орқали амалга ошириладиган чиниқтириш тадбирлари
   

Мактабгача тарбия муассасаларида болаларни чиниқтириш мақсадида ҳаво ванналари, сув муолажалари (артиниш, сув қуйиш, душ, чўмилиш) ва қуёш ванналаридан фойдаланилади.
Табиий омиллардан мужассам ҳолда фойдаланиш болаларда ташқи муҳитнинг турли нохуш таъсирига (намҳаво, ёмғир, шамол, қизиш) нисбатан чидамлиликни ҳосил қилади.
Чиниқтириш тадбирлари жисмоний машқлар билан биргаликда олиб борилганда жуда самарали бўлади: фаол мушак иши иссиқлик регуляциясининг такомиллашув жараёнига ва бу билан организмнинг ташқи муҳитга мослашувига ёрдам беради.
Чиниқиш жараёни хилма-хил, у бир томондан шифокор тавсиясига кўра махсус тадбирлар (ҳаво, сув, қуёш ванналари) ни ўз ичига олади, иккинчи томондан кун тартибида белгиланган шароитнинг (хонани мунтазам шамоллатиб туриш, дарчаларнинг очиқ туриши, болалар енгил кийим-бош ва пойабзали, сайрнинг белгиланган муддатига ва болалар ҳаракат фаоллиги тартибига риоя қилиш, деразалари очиқ айвонда ухлаш). Буларнинг ҳаммаси организмнинг тўлақонли чиниқишини таъминлайди, унда ёқимли ўзгаришлар пайдо қилади (нерв тизимининг ҳолати ва вазифасини модда алмашиниши жараёнини, қон таркибини яхшилайди, нафас олишни чуқурлаштиради, психиканинг ҳиссий – ижобий ҳолатини вужудга келтиради) бола ҳаттиҳаракатини бу шароитга мослаштиради.
«Болажон» таянч дастури барча ёш груҳларда бир ёшдан бошлаб чиниқтириш тадбирларини қўллашни кўзда тутади. Дастурда чиниқтириш турлари, уларнинг ўтказиш вақти, қанча давом этиши белгиланган, шифокор тавсиясига кўра болаларга якка ҳолда ёндашиш кераклиги кўрсатилган
Ҳаво ванналари – болалар ҳаракат фаолияти вақтида ҳавони терининг яланғоч қисмига бевосита таъсир этишини таъминлайди. Бунда ҳаво ваннасининг энг мақсадга мувофиқ ва табиий кўриниши очиқ ҳавода ҳамда дераза дарчалари очиқ хоналарда ўтказиладиган эрталабки бадантарбиядир. Жисмоний тарбия машғулотлари ва эрталабки гимнастика ҳаво ваннаси сифатида ўзига хос хусусиятларга эга. Уларни хонада ўтказишда ҳаво ҳарорати аста-секин ҳар 2-3 кунда камайтириб борилади, болалар ҳам шунга қараб енгилроқ кийинтирилади. Бу иш шифокор кўрсатмасига кўра, болалар соғлиғининг аҳволи ва уларнинг ҳар бирига якка ёндашган ҳолда амалга оширилади.
Бола ҳаво ванналарини аввал хонада, кейин кўчада олади. Ҳаво ванналари совуқ (10-20 С), бефарқ (23-30 С) ва иссиқ (30 С дан юқори) бўлади. Бола совуқ ҳавога аста-секин ўргатилади. Дастлаб болалар иштончада 15-20 дақиқа ҳаво ваннасини хонада қабул қиладилар. Ҳаво ваннаси олина бошлангандан 10-15 кун ўтгач, болани кўчага енгил кийинтириб чиқариш мумкин.
Сув тадбирлари артиниш, белидан сув қуйиш, душ, чўмилиш (бассейн, дарё, кўл, денгизда) каби муолажалардан иборат. Шифокорнинг болаларнинг узига хос хусусиятлари ва соғлиғини ҳисобга олиб берган тавсияси бу муолажаларни белгилаш учун асос бўлиб хизмат қилади. Сув муолажаларида боланинг фаол бўлиши мақсадга мувофиқ ва зурурдир. Оёқ, қўл учларидан марказга қараб массаж ҳаракатларидан фойдаланиб болалар суви сиқилган ҳўл қўлқоплар ёрдамида ўзлари ҳаракат қилишга ўрганадилар. Доира ёки ярим доира бўлиб, турган ҳолда улар бир вақтда кўкрак, елка ва қўлларни ишқалаб артадилар, шундан сўнг ўгирилиб қўлқопларини орқада турган болаларга берадилар ва уларнинг ҳар бири ўртоғининг орқасини ишқалайди. Шундай қилиб, бола артиниш жараёнида ҳаракатда бўлади, совуқ қотмайди ва тарбиячи раҳбарлигида зарур ҳаётий кўникмага ўрганади.
Бошдан сув қуйиш ўзининг организмга кўрсатадиган таъсирига кўра олдинга тадбирлардан бирмунча кучлироқдир. Сув оқими баданни тозалайди, мушаклар тонусини оширади, улар ишини фаоллаштиради, нерв тизимини қўзғатади, тетиклик ҳолатини юзага келтиради. Бола оқаётган сувга орқаси, кўкраги, биқини, қорни, қўлларини тутиб айланади. Бундан ташқари у сув оқимига кўра ҳаракат қилиб, баданига сув сочиб ишқалаши мумкин. Муолажадан сўнг барча болалар баданларини тарбиячи кузатувида яхшилаб артадилар.
Тайёрлов груҳларда эрталабки гимнастикадан сўнг белгача сув қуйишдан фойдаланиш мумкин. Болалар мустақил ювинадилар, бунда бўйин, кўкрак, елка ва қўлларини сув билан чиниқиш муолажалари қуйидаги турларга бўлинади: совуқ (сув ҳарорати 20 С), салқин (20-30 С), бефарқ (34-35 С), илиқ (36-40 С), иссиқ (40 С дан юқори).
Чўмилиш ҳар кунги доимий муолажа сифатида бола организмини соғломлаштириш ва чиниқтиришнинг ажойиб воситасидир. Совуқ сув, ультрабинафша нур, тоза ҳаво, болалар ҳаракати бу воситалар бола организмига, унинг нерв тизимига яхши таъсир этади.
Бироқ бу муолажанинг самарадорлигига қарамай ундан жуда эҳтиёткорлик билан фойдаланиш, болаларни унга аста-секин ўргатиш – душдан олдин артиниш ва сувнинг ҳароратини аста-секин пасайтириб бориш лозим.
Чиниқтириш мақсадидаги чўмилиш дастурда ўрта, катта ва тайёрлов груҳлари учун тавсия этилади. Сувга ўргатишни 1,5-2 ёшдан бошлаш мақсадга мувофиқдир. Суви саёз жойда юриш, тош териш, шиширилган ўйинчоқлар билан ўйнаш, сув сачратиш кичкинтойларга ўзлари учун янги бўлган сув муҳитини ўзлаштиришда ёрдам беради, ахлоқий ҳисларни уйғотади, жасурликни тарбиялайди.
Чўмилиш ёзда, кун иссиқ пайтда, ҳаво ҳарорати 20-25 С, сув ҳарорати камида 20-25 С пайтида бошлаш, икки ҳафтадан кейин ҳаво ҳарорати 18-20 С, сувнинг 15-16 С бўлганда чўмилиш мумкин.
Чўмилиш жойини синчиклаб текшириш, 3-4 боланинг катталарнинг ҳушёр кузатувида бир вақтда чўмилиш, шифокорнинг барча кўрсатмаларига риоя қилиш – бу муолажаларни ўтказишнинг мажбурий шартидир. Чўмилиш муддатини ҳар бир ёш груҳи учун болалар муассасаси шифокори белгилайди. Бунда метереологик шароит сув ва ҳаво температураси, шамол, қуёшли ёки булутли ҳаво ва барча болалар организмининг чиниққанлик даражаси ҳисобга олинади.