Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги эргашходжаева Ш. Ж., Қосимова М. С

 
Назорат ва мулоҳаза учун саволлар 
1. Нарх деганда нимани тушунасиз? 
2. Нархга таъсир этувчи омиллар нималардан иборат? 
3. Нархлаштиришни мақсадлари нималардан иборат? 
4. Юқори нарх стратегияси қандай ўрнатилади? 
5. Паст нарх стратегияси деганда нимани тушунасиз? 

---

148 
11 - МАВЗУ. СОТИШ СИЁСАТИ 
Режа: 
 
1. Товарларни тарқатиш тармоқлари хусусиятларини ва уларнинг 
тузилиши 
2. Чакана савдо, улгуржи савдо, воситачини танлаш ва сотиш 
тармоғини шакллантирувчи омиллар 
3. Чакана савдо, улгуржи савдо, воситачини танлаш ва сотиш 
тармоғини шакллантирувчи омиллар 
4. Савдо қилишнинг янги турлари ва усуллари 
Маркетингнинг энг муҳим ва ажралмас таркибий қисми маҳсулотни 
сотиш(тақсимлаш, товар ҳаракати, маҳсулотни истеъмолчигача етказиш) 
ҳисобланади. Бу жараёнда ташкилий нуқтаи назардан энг мураккаб вазифа - 
ишлаб чиқарилган маҳсулотни истеъмолчига етказиш ҳал этилади. 
Сотиш сиёсати истеъмол товарларини етказиб беришнинг эҳтимол 
тутилган варинтлари таҳлили ва унинг маҳсулот тақсимотининг ҳамма 
шаҳобчаларида энг юксак хўжалик самарасига эришишини таъминлайдиган 
мақбул вариантни ишлаб чиқиш билан шуғулланади. Ярим танланган 
тақсимот йўли маркетинг бўйича қолган жами бошқа ечимларга таъсир 
кўрсатади - нархлар, транспорт ташкилотлари билан шартнома тузиш, реклама 
хизмати, ўз савдо нуқталарини очиш ва ҳоказолар шу жумлага киради. Шу 
сабабли раҳбарият тақсимот йўлини танлашга бугунгина эмас, балки эртанги 
тижорат муҳитини ҳам кўзлаб иш тутиши зарур.
Сотиш сиёсатининг вазифалари қуйида ифодаланган(11.1-расм).
11.1-расм. Фирманинг сотиш сиёсати вазифалари 
Фақат бозорга ихтисослашган воситачи(тақсимот)нинг кириб келиши 
айрибошлаш жараёнини тубдан ўзгартириб юборади. Илгариги ишлаб 
чиқарувчилар энди зарур товарларни бир жойда сотишлари ва айни пайтда 
ўзларига зарур товарларни харид қилишлари мумкин эди. Айирбошлаш 
ҳаракатлари сони камайди. Воситачилар ўзларининг алоқалари, тажрибаси, 
Сотиш сиёсатининг 
вазифалари
Тақсимлаш 
каналларини 
бошқариш
тақсимлаш 
каналини 
шакллантириш
тақсимлаш 
каналини назорат 
қилиш
товарларни физик 
жойлаштиришни 
бошқариш
Омборга 
жойлаштириш ва 
ташишни 
режалаштириш
товарларни 
жойлашувини 
ташкил этиш ва 
назорат қилиш

---

149 
ихтисослашуви ҳамда фаолиятининг кўлами билан ишлаб чиқарувчи фирмага 
унинг ёлғиз ўзи қила олиши мумкин бўлганидан кўра кўпроқ нарса таклиф 
этади. Шу сабабли кўпчилик ишлаб чиқарувчилар ўз товарларини бозорга 
воситачилар орқали таклиф этадилар. 
Тақсимот йўли аниқ бир товар ёки хизматнинг ишлаб чиқарувчидан 
истеъмолчи сари ҳаракатида уларга бўлган мулк эгаси ҳуқуқини ўзига 
оладиган ёки бошқага беришга ёрдам кўрсатадиган фирмалар ёхуд айрим 
шахслар мажмуидан иборатдир. 
Бошқача қилиб айтганда, тақсимот йўли товарнинг ишлаб чиқарувчидан 
истеъмолчига қараб ҳаракат қиладиган йўлидир. Тақсимот йўлининг таркибий 
қисмлари бир қатор вазифаларни бажаради: 
• товар (хизмати)ни бир жойдан бошқа жойга кўчиши; 
• товар (хизмати)га ёки ундан фойдаланиш учун мулк эгаси ҳуқуқини 
бериш; 
• ундовчи фаолият; 
• товарлар буюртмаси; 
• хавф-хатарни бўйнига олиш; 
• музоқаралар олиб бориш; 
• бозор маълумоти таҳлили. 
Тақсимот йўлининг жами вазифаларига уч умумий хусусият хос: улар 
тақчил ресурсларни сарфлайди, ихтисослашган шароитларда гоҳида яхшироқ 
бажарилиши мумкин, турли иштирокчилар томонидан амалга оширилиши 
мумкин. Агар вазифаларнинг кўп қисми ишлаб чиқарувчи бажарадиган бўлса, 
унинг чиқимлари ортиб кетади, демак, маҳсулот нархи ҳам баланд бўлади. 
Агар вазифани бажарса, ишлаб чиқарувчи белгиланган нарх пастроқ бўлади, 
чунки воситачи ишни ташкил этишга сарфланган харажатларни чиқариш учун 
пул ундиради. 
Тақсимот каналининг асосий функцияларига қуйидагилар киради: 
• ахборот – бу маркетинг тадқиқотлари натижасида олинган 
маълумотлар ва маркетинг муҳити тўғрисидаги ахборотларни ўз ичига олади 
• силжитиш – маҳсулот таклифига оид ишонтирувчи ахборотларни 
реклама ва бошқа воситалар орқали тарқатиш 
• алоқа – керакли харидорларни топиш ва улар билан алоқа ўрнатиш 
• мувофиқлаштириш – талаб ва таклифни бир-бирига мослаштириш 
• мулоқотлар – маҳсулотни нархи, етказиб бериш шарти ва таклифнинг 
бошқа пунктлари бўйича мулоқотлар ўтказиш 
• жисмоний тақсимлаш – товарни транспортировка қилиш ва сақлаш 
• молиялаштириш – канал фаолиятини таъминлдашга боғлиқ 
харажатларни коплаш 
• таваккалчилик – маҳсулотни сотиб олиб кейинчалик зарар билан 
сотиш. 
Биринчи беш функция шартнома тузиш учун хизмат қилади, қолган 
учтаси эса шартномани бажариш учун хизмат қилади. 

---

150 
Тақсимот каналининг босқичи - бу товар ва унга эгалик ҳуқуқини 
пировард харидорга яқинлаштириш йўлида у ёки бу ишни бажарадиган ҳар 
қандай воситачидан иборатдир. Тақсимот каналининг қуйидаги босқичлари 
бор: