Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, мирзо улуғбек номидаги тошкент давлат университети

г) Ижтимоий билишда ҳақиқат муаммоси.

Ижтимоий билишнинг моҳиятини тўғри тушуниш да муҳим масалалардан бири — ижтимоий билимлар нинг ҳақиқатлиги масаласидир. Ижтимоий ҳақиқат —ижтимоий билимларнинг ижтимоий борлиққа, унгахос воқеа-ҳодисаларга мос келишидир. Бу жиҳатданижтимоий ҳақиқат ҳам мазмунига кўра инсонга, инсо ниятга, кишиларнинг онгига, хоҳиш иродаларига боғ лиқ эмас. У ҳам ўз мазмуни жиҳатидан объективхарактерга эга. Бироқ ижтимоий билишда ижтимоийҳақиқат намоён бўлишининг ўзига хос хусусиятларимавжуд. Бу ўзига хослик, аввалам бор, субъект ваобъект муносабатларининг алоҳида хусусиятлари би лан, субъект ва объектни ташкил этган кишиларнингонгли фаолиятлари, субъектнинг объектни ўзлаштири шига қаратилган фаол амалий таъсири билан боғлиқбўлади. Ижтимоий ҳақиқат бунда объектга субъект нинг фаол таъсири туфайли содир бўладиган ижти моий инъикос сифатида юзага келган ижтимоий би лимларнинг объектив мазмунидир. Лекин ижтимоийбилиш объекти кишилар фаолияти маҳсули бўлгани дан ҳақиқатнинг мазмунига доимо субъективлик ҳамхос бўлади. Шу туфайли ижтимоий ҳақиқат ўз мазму нига кўра ҳар доим объективлик ва субъективликнингдиалектик бирлигидан ташкил топади. Бу диалектикбирлик, шу билан бирга, ўзаро тафовутга ҳам эга. Иж тимоий ҳақиқатнинг мазмунига хос бу тафовут объек _#тивлик ва субъективликнинг қарама-қарши муносаба тида намоён бўлади.
«Ижтимоий билишда билимларнинг ҳақиқатлиги
уларнинг тарихий жиҳати билан ҳам боғлиқдир. Иж тимоий билимларнинг шаклланиши асосида ҳам, энгаввало, кишиларнинг моддий ва маънавий амалийфаолиятлари ётади. Шу туфайли уларнинг мазмуниҳам маълум вақт ва макон, шарт-шароитлар бштанбоклиқ бўлади. Булардан ташқари, ижтимоий билим лар доимо маълум ижтимоий гуруҳ, синф, табақаёки шахсларнинг манфаатлари, мақсадлари, хоҳишва истаклари билан боғлиқ ҳолда мавжуд бўлади.Ижтимоий билимларнинг мазмунида бу нарса маъ лум мафкуравий ва дунёқараш компонентлари сифа тида намоён бўлади.
Ижтимоий ҳақиқат ижтимоий билиш объектинингҳолати билан ҳам боғлиқ бўлади. Ижтимоий билишдаҳақиқатнинг шаклланиши мантиқи, одатда, етукобъектни талаб қилади. Етук объектгина субъектгаобъектни тўла билиш, у ҳақда тўла мазмунли билимларҳосил қилиш имконини беради. Етук ривожланганижтимоий объект ҳақида ҳосил қилинган билимларижтимоий борлиқнинг ҳали етилмаган шаклларинибилишда катта роль ўйнайди. Шу сабабли ижтимоийбилишда объектнинг ўтмиши ва ҳозирги ҳолатини би лиш унинг келажак ҳолатини олдиндан кўришга, яъниолдиндан айтишга имконият беради.
Ижтимоий ҳақиқат ҳам нисбий ва мутлақ ҳақиқат ларнинг бирлигидан юзага келади. Жамиятнинг ри вожланиб бориши билан ижтимоий билимлар ҳам ри вожланиб боради. Жамият тараққиётининг конкретбосқичидаги ҳар бир янги авлод ўзидан олдинги ав лодлар орттирган билимларни ўзлаштириб олиш биланбирга, ўзлари ўрганиб, инсониятнинг ижтимоий би лиш чегараларини янада олға силжитиб боради. Шусабабли нисбий ижтимоий ҳақиқатлар тўпланиб, мут лақ ижтимоий ҳақиқат томон яқинлашиб боради. Ин соннинг бир бутун билиши каби унинг ижтимоий би лиш имкониятлари ҳам бениҳоядир, у ҳам нисбийҳақиқатлардан мутлақ ҳақиқатга томон борадиган чек сиз жараёндир. Бутун ижтимоий фанлар ва ижтимоийамалиёт тарихи ижтимоий билимларнинг ҳам нисбийҳақиқатлардан мутлақ ҳақиқатга томон боришиданиборат диалектик жараён эканлигини тасдиклайди.
Ижтимоий билишнинг ривожланиши ҳам қарама қарши ғоялар ва қарашларнинг, концепциялар ва назарияларнинг ўзаро кураши орқали, уларни ҳар бирдаврда қайта кўриб чиқиш, янгича баҳолаш, уларнингэскирган ва хато томонларидан воз кечиб, янги томон ларини қабул қилиб бориш асосида юзага келади.
Чунки ижтимоий ҳақиқат ҳам аниқ бўлиб, у ҳам жа миятдаги аниқвоқеа ва ҳодисаларга, улар мавжуд бўлгананиқ даврга, вазиятга, жойга, ўринга, вақтга, аниқобъектив ва субъектив ижтимоий шарт-шароитларгабоғлиқдир. Шусабабли ижтимоий шарт-шароитларнингўзгариши билан, аввал ҳақиқат бўлган ижтимоий билим лар ўзгарган шароитда ҳақиқат бўлмай қолиши мумкин.Бу шуни кўрсатадики, ижтимоий билишда мавҳум ҳақи қат йўқ, балки аниқ ҳақиқат мавжуддир. Шунинг учунижтимоий ҳодисаларни ўрганишга доимо аниқ ижти моий алоқадорлик ва боғланишлардан, аниқобъектив васубъектив ижтимоий шарт-шароитлардан келиб чиқибёндошмоқлозим. Чунки, ҳамма замонлар, ҳаммадаврлар да, ҳар қандай шароитда ўзгармай қоладиган ижтимоийбилимлар йўқ. Ижтимоий билишда ҳақиқатнинг аникли ги масаласини тўғри тушуниш ҳаётда жуда катта рольўйнайди.
Ниҳоят, ижтимоий билимларнинг ҳақиқатлиги кри терийси ҳам ижтимоий-тарихий амалиётдир. Ижти моий-тарихий амалиёт ижтимоий билимларнинг ҳақи қат ёки хато экашшгини ажратадиган, аниклайдиганмезондир. Лекин ижтимоий-тарихий амалиёт маълумтарихий шарт-шароитлар билан боғлиқ бўлгани учунҳақиқат мезони сифатида нисбий характерга эга. Чун ки, бу мезон инсон билимларининг «мутлақлиюжаайланиб кетишига имкон бермайдиган даражада но муайян бўлиши билан бирга, уларнинг фақат нисбийҳақиқатлардан иборат эмаслигини тасдиқловчи дара жада муайяндир. Лекин шуни ҳам унутмаслик лозим ки, ижтимоий амалиёт мезони моҳият эътибори биланҳеч вақт инсоннинг ижтимоий билимларини мутлақтўлиқ ҳолда тасдиклаб ёки рад қилиб бера олмайди.
Ижтимоий ҳақиқат ўз табиатига кўра кишиларнингҳис-туйғулари ва эҳтирослари билан ҳам чамбарчас бор ликдир. Ижтимоий ҳақиқатга эришиш ҳис-туйғуларсизмумкин эмас. Кишилирнинг ҳис-туйғуларисиз ҳеч ма ҳап ҳақиқатни қидириш бўлмаган ва бўлиши ҳам мум кин эмас.
Ижтимоий ҳақиқат ижтимоий борлиқнинг, ундаги
воқеа ва ҳодисаларнинг оддий механик инъикоси екитўғри ифодаланиши эмас, балки маълум қадриятлар нинг, мавжуд воқелик ва имкониятларнинг идеаллаш ган маънавий ифодаси ҳамдир. Тўғриси, ижтимоийҳақиқат анча чуқур маънодаги ижтимоий объективлик нинг идеал маънавийлик билан мос келишидир. Шусабабли ижтимоий ҳақиқатда тарихий ҳақиқат, ҳаёт ҳа қиқати ва бадиий ҳақиқатлар бир-биридан фарқ қи лади.