Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

2 савол. Жамиятнинг сиёсий системасини қайта қуриш муқаррар тарзда оммавий ва жамоат ташкилотларининг иш фаолиятини чуқур ҳамда атрофлича демократлаштирилиб, уларнинг мамлакатда содир бўлаётган сиёсий жараёнларда фаол иштирок этишлари учун барча зарур чора-тадбирларни режалаштириш ва амалга оширишни тақозо этади. Оммавий жамоат ташкилотларининг ҳозирги кунда жамият сиёсий системаси доирасида тутган ўринлари аҳамияти бениҳоя ортди ва улар энди сиёсий-ижтимоий ҳаёт оқимида катта роль ўйнаш имкониятига эга бўлмоқдалар.
Турли ҳаёт соҳалари орқали жамиятни ривожлантириш ишига ўзларининг муносиб ҳиссаларини қўшиш имкониятига эга бўлган оммавий ва жамоат ташкилотларининг ҳар хил жараёндаги бош вазифалари аввало, бефарқлик, лоқайдлик, ҳуқуқсизлик ва тушкунлик ҳолатларидан мумкин қадар тезроқ чиқиб олишдир. Ундан кейин эса фаол ва шунингдек, ижтимоий-сиёсий фаолиятни кенг миқёсда бошлаб юбориш, ўз манфаатларини ифода этаётган фуқароларнинг кўп қиррали хилма-хил талаб эҳтиёжларини тезроқ ҳамда тўлароқ қондириш учун тинмай кураш олиб бориш, уларга ижтимоий ўз-ўзини бошқариш учун кўникмалар ва тажрибалар ҳосил қилишда ҳар томонлама ёрдам бериш каби вазифаларни амалга оширишдан иборатдир.
Давлат ҳокимиятининг демократик тарзда сайлаб қўйилган ваколатли муассасалари томонидан қабул қилинган қонунлар ва қарорларнинг ўз вақтида, ҳамда оғишмай амал қилиши, изчил, тўла бажарилиши, уларни узлуксз тарзда ҳаётга жорий қилиниши устидан давлат назоратини вужудга келтириш лозим.
Янги мазмундаги-сиёсий ва иқтисодий мустақил бўлган жумҳуриятларнинг тенг ҳуқуқли ҳамдўстликни тезроқ вужудга келтиришлари ҳозирги кунда иқтисодий ҳамда ижтимоий-сиёсий инқироздан тезроқ чиқиб олишнинг, қайта қуриш жараёнининг хавфли довондан ошиб илгарига томон йўналишининг асосий омили ҳамда гарови бўлиб турибди. Сиёсий система таркибини шундай янги сифат ва янги мазмунга эга бўлган бўлаклар ҳамда қисмларни киритиб, уни шу қадар омилкор ва ҳаракатчан бўлишини таъминлаш, у бутунлай янгиланган, қайта қурилган, мустақил Ўзбекистон жумҳуриятининг муваффақиятли тараққиётини таъминлай оладиган сиёсий системага айлансин ва самарали социал сиёсатга амал қилсин.
Демократлаштириш, ошкоралик жараёни жамият ташкилотлари фаолиятига ҳам уларнинг мустақил равишда ўзларини намоён этишга ҳам, уларнинг фикрлари ва талабалари билан ҳисоблашишга ҳам ижобий таъсир кўрсатади, улар фаолияти учун қулай шарт-шароитини яратиб беради. Улар ҳуқуқий давлат фуқаролар ва уларнинг жамоат ташкилотлари ҳуқуқларини ҳимоя қилади, уларнинг сиёсий фаоллиги, мустақиллигини, жамият иқтисодий ва ижтимоий фаолиятини, бошқа сиёсий тузилмалар ва ҳаракатлар билан мувофиқлаштиришни таъминлайди, ижтимоий ҳаётга ижобий таъсир кўрсатади. Шунинг учун ҳам давлат ҳокимияти, сиёсий партиялар жамоат ташкилотлари ва ижтимоий ҳаракатлар билан ҳамкорлик қилишлари талаб этилади. Илгариги даврда сиёсий партия, касаба уюшмаси, ёшлар ташкилотларини ўзгармас ижтимоий тузумлар деб қаралади. Эндиликда бу расмий жамоат ташкилотлари ўз орқасидан жамият аҳолисининг жуда катта табақасини эргаштиришдек илгариги мавқеини йўқотди.
Жамоат ташкилотларининг бирига аъзо бўлган кишиларни сийкаси чиққан ғоялар билан ушлаб туриш мумкин бўлмай қолди, сиёсатда эндиликда уларнинг манфаатлари билан ҳисоблашиш зарурияти вужудга келди. Жамият тараққиётини таъминлашда мукаммал ғоя, амалий фаолият халқнинг оммавий ҳаракати керак бўлиб қолди. Жамоат ташкилотлари жамият аъзоларининг турли ижтимоий қатламларига даҳлдор бўлган фуқароларнинг ҳоҳишлари билан тузилган эркин бирлашмадир. Унга фуқаролар ўзларининг ҳоҳиш, тенг ҳуқуқлиги, ўз-ўзини бошқариш, қонунийлик қоидалари асосида киради.
Илгари жамоат ташкилотларининг мустақиллигини оёқ ости қилинганини ҳаммамиз яхши биламиз. Коммунистик партия дегани ҳаммасини ўз домига тортиб олган эди. Шундай қилиб, Коммунистик партия ташкилоти, кўпгина жамоат ташкилотлари орасида ўз обрўйини кетказиб қўйди. Чунки, ҳамма ташкилот ишларига аралашавериш барча жамоат ташкилот аъзоларини жонига теккан эди. 1991 йил 21 декабрда СССР давлат сифатида тугатилган, унинг Конституцияси ҳам барча мустақиллигини қўлга киритган давлатларда ўз кучини йўқотди. Натижада мустақил давлатларнинг ҳар бирининг ҳудудида жамоат ташкилотлари мустақил ташкилотлар бўлиб қолдилар. Энди жамоат ташкилотлари фаолиятига тамоман бошқача статус берилди. Ҳатто мисол тариқасида биргина хотин-қизлар ташкилоти фаолиятини олиб кўрайлик. Президентлик маҳкамасидан тортиб ҳар бир вилоят ҳокимлари ўринбосарлари штатларини ташкил этилишини кўриш мумкин.
Жамоат ташкилотлари давлат ва сиёсий партиялар билан бир қаторда жамият сиёсий тизимининг ўзига хос алоҳида ташкилотлари ҳисобланади. Улар давлат ҳокимияти ташкилотларидан жамиятнинг сиёсий муносабатларида тутган ўринлари билан фарқ қиладилар. Чунки улар давлат ҳокимияти ваколатига эга эмас ва ҳамма фуқаролар учун мажбурий ҳисобланган қарорларни қабул қила олмайдилар.
Бундан ташқари, улар мамлакатдаги барча аҳолининг манфаатини эмас, балки уларнинг алоҳида гуруҳларининг манфаатларини ифода қиладилар ва уларни ўз ташкилотларига бирлаштиришга ҳаракат қиладилар. Уларнинг ҳар бири ўз низомларига асосланган ҳолда фаолият кўрсатадилар. Аммо бундан жамоат ташкилотилари жамиятнинг сиёсий ҳаётида қатнашмайдилар, деган хулоса келиб чиқмаслиги керак.
Юқорида айтилган фикрлардан шундай хулоса келтириб чиқариш мумкинки, жойларда маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органларидан тортиб, вакиллик, ижроия, суд органларигача бўлган идора тизимларини барпо этиш барча сиёсий ва жамоатчилик ҳаракатлари ва партиялар шу билан бирга мустақил республикамиз аҳолисининг ҳамма қатламларидан вакиллик бўлган республика парламенти бўлиб ҳисобланган Олий мажлис парламентни янада такомиллаштириш мақсадга мувофиқдир.
Жамиятимизнинг турли соҳаларда эришган ютуқларида жамият сиёсий системасидан таркиб топган жамоат ташкилотларига қадар бўлган кучларнинг иштироки жуда катта бўлди. Ислоҳий жараёнлар, иқтисодий, ижтимоий ҳаётимизнинг ҳамма соҳаларини қамраб, олиб турмуш тарзимиз, онгимиз чуқурроқ кириб борди. 1995 йил Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятидан, халқаро тизимларидан мустаҳкам ўрин эгаллаши ҳам давлат ҳокимияти сиёсий тизимининг тобора мустаҳкамлашиб бораётганлигидан далолат беради.
Жамият сиёсий системасини, жамият ташкилотларини тинимсиз ишлари туфайли, республикамизда ишлаб чиқаришнинг ўсиши сезиларли ривож топмоқда, халқимизнинг турмуш шароити барқарорлашиши бошланди, ҳуқуқий давлатнинг демократик принциплари сезиларлик даражада мустаҳкамлашиб бормоқда. Мустақилликка эришган давлатимиз тарихида энг самарали ва мазмунли ютуқларга эришмоқда. Бу ютуқлар мутсақиллигимизнинг 15-йиллик юбилейи натижаларидан ҳам маълумдир. Жамиятимизнинг сиёсий соҳадаги яна энг муҳим ютуғи шундан иборатки, фуқаролар ва миллатлараро тотувлик- тинчлик сақланмоқда. Ўзаро ҳурмат бағрикенглик, дўстлик ҳаётий эҳтиёж эканлигини мамлакатимиз фуқаролари тобора равшан ҳис этмоқдалар. Бугун Ўзбекистонда давлатчилигимизга хавф солиши мумкин бўлган, жамиятимиз асосларини ўзгартира оладиган сиёсий куч йўқ.
Кундан-кунга шаклланиб бораётган ижтимоий-сиёсий, ҳамда давлат тизими, бир томондан-халқимизнинг кўп асрлик тарихий натижалари, маданиятининг юксаклиги, қўлга киритган ютуқлари шу билан бирга, жаҳоннинг яна илғор тажрибаларини ҳисобга олган ҳолда иш олиб бораёган бўлса, иккинчи томондан мустақил республикамиздаги мавжуд реал шарт-шароитларни тарихий истиқболни назарда тутитб иш олиб бормоқда. Буларнинг ҳаммаси бизни жаҳон ҳамжамиятидан муносиб ўрин эгаллашимизда ўз ролини кўрсатмоқда.
Бозор иқтисодиётига босқичма-босқич кириб бораётган 25 миллионли республикамиз аҳолисининг руҳиятидан ишчанлик, уддабуронлик хусусиятлари шаклланиб бораётир. Жаҳон иқтисодиёт, сиёсат, маданият дарвозалари кенг очилиб турган бугунги кунда Ўзбекистонликларнинг онгида катта бурилиш ишлари юз бермоқда. Тан олишимиз керакки, ҳозирги кунга келиб, хусусийлаштиришнинг биринчи босқичи муваффақият билан ўтди. Ҳориж сармоясини маҳаллий ишлаб чиқаришга жалб қилиш, экспорт, импорт улушларини кўпайтириш борасидаги вазифалар самара билан амалга оширилаётган бир пайтда ислоҳатларнинг бош ҳаракатга келтирувчиларни-ишбилармонларнинг маънавий қиёфаси муҳим касб этмоқда. Зеро, мамлакат ҳар қанча гуллаб яшнамасин, у маънавий жиҳатдан баркамол ҳолатда бўлмаса, дунё ҳамжамиятида ўз нуфузига эга бўла олмаслигини ҳар қандай сиёсатшунос, социолог яхши билади. Шунинг учун ҳам ижтимоий жамиятнинг сиёсий системаси ва сиёсий ҳокимият органларида иш олиб бораётган ҳар бир ҳодим шуни яхши билиши лозимки, ижтимоий жамиятнинг сиёсий тузилиши ишларида жамият ташкилотлари томонидан олиб борилаётган социал-сиёсий ишларга фақат катта аҳамият берибгина қолмасдан, уларни етарли даражада рағбатлантириб бориш ҳам лозим.
Янги мафкура янада иложи борича шакллантирмасдан туриб, мустақилликни мустаҳкамлаш ва тараққиёт мафкураси шароитида кўп партиявийликка амал қилинмаса, мамлакатда катта ўзгариш ясаб бўлмайди. Ўзбек халқининг бой тарихий мероси, миллий қадриятлари, янги мафкурани яратиш ва ундан ижодий фойдаланишда муҳим ўрин эгаллайди.
Миллий истиқлол мафкураси мамлакатимиз ижтимоий ҳаётининг арча жабҳаларида амалга оширилаётган ислоҳотларнинг бир кўринишидир. Янги мафкура жумҳурият барча қатламлари, гуруҳлари, жумладан талабалар онги, тафаккури, дунёқараши миллий қадриятлар, мустақиллик қадриятлари билан бой этиш ва шу билан бирга уларнинг онгини миллий қадриятлар, маънавий ўтмиш меросимиз истиқлол туйғусини тарбиялаш ва мустаҳкамлаш орқалигина ўтиш даври қийинчилиларини муваффақият билан енгиб чиқишимиз мумкин.
Мамлакатимизда жаҳон жамиятчилиги билан бирга Мирзо Улуғбекнинг, Имом Ал-Бухорий, Аҳмад Фарғонийларнинг юбилейларини тантанали ўтказишди.
Амир Темур нафақат мамлакатимиз тарихида, балки жаҳон тарихида ҳам ўчмас из қолдирган буюк сиймолардан биридир. Бу табаррук зотнинг айниқса, Ўрта Осиё халқлари тақдирида тутган ўрни, мустақиллик учун курашдаги хизматлари беқиёс. Марказлашган давлат барпо этиш, илм-фан ва маданиятни ривожлантириш, халқларни бир-бирига яқинлаштириш соҳасидаги кўп қиррали фаолияти илмий жиҳатдан чуқур ўрганишга лойиқ. Ўша даврга оид манбаларни синчиклаб ўрганиш, Соҳибқирон шахси ва ҳаётига боғлиқ ҳар бир факт ҳужжатга катта эътибор билан ёндашиш, уларни кенг тадқиқ этиш олимларимиз олдида турган энг катта долзарб вазифалардан биридир.
Ўзбекистон халқи социал-сиёсий-ҳуқуқий давлат фуқаролик жамиятни қуришни ўз олдиларига асосий вазифа қилиб қўйган экан, у нафақат бугуннинг, балки эртаги куннинг вазифасини бажариш учун даставвал фан ютуқларини чуқур ўрганиши ва шу билан бирга Соҳибқирон даври, ўтми маънавияти меросимизнинг ҳамма соҳаларини, жумладан: социал-сиёсий соҳаларини, маданияти, маънавияти, ҳамда фан тараққиётида эришилган бой тарихий тажрибалари, манбааларини чуқур ўрганиш орқалигина ҳақиқий, ҳуқуқий фуқаролик ва демократик жамият қуришимиз мумкин.