Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-педагогика институти

1.1. Электрон маълумотлар базасини яратиш технологиясининг замонавий ҳолати.
Замонавий жамиятда тобора ўсиб бораётган ахборот оқими, ахборот технологияларининг турли-туманлиги, компьютерда ечиладиган масалаларнинг мураккаблашуви ушбу технологиялардан фойдаланувчининг олдига бир қатор вазифаларни қўйди. Керакли вариантларни танлаш ва қарор қабул қилиш ишларини инсондан компьютерга ўтказиш масаласи юзага келади. Бу вазифани ечиш йўлларидан бири – бу эксперт тизимларини яратиш ва фойдаланиш саналади. Эксперт тизимидан келиб чиқиб шароитни ташкил этади ва нисбатан фойдали ахборотни аниқлаб олади, чорасиз йўллардан воз кечган ҳолда қарор қабул қилишнинг энг мақбул йўлларини вужудга келтиради. Ушбу ҳолатлар электрон маълумотлар базасини яратиш жараёнида маълумотлар базасини яратиш технологиясини ҳам эътиборга олишликни тақозо этади. Бу дастурий ва аппарат воситаларининг мураккаб мажмуаси бўлиб, улар ёрдамида фойдаланувчи маълумотлар базасини яратиш ва шу базадаги маълумотлар устида иш юритиш мумкин. Маълумотлар базаси объект ёки объектлар тўплами ҳолатини уларнинг хоссалари ва ўзаро муносабатларини акс эттирувчи номланган маълумотлар тўпламини ифодалайди. Жуда кўп турдаги маълумотлар базасини яратиш технологияси мавжуд. Улар ўз махсус дастурлаш тилларига ҳам эга бўлиб, бу тилларга СУБД буйруқли дастурлаш тиллари дейилади. Маълумотлар базасини яратиш технологиясига Oracle, Clipper, Paradox, Vizual FoxPro, Access ва бошқаларни мисол келтириш мумкин. Microsoft Access дастури маълумотлар базасини бошқариш тизими ҳисобланади. Ушбу дастур маълумотлар базаси, жадваллар, сўровлар, формалар ва ҳисоботлар билан ишлаш имкониятини тақдим этувчи тизимдир. Хар қандай ахборот тизимини маълумотлар базасини яратиш мумкин. Шу билан бир қаторда MS Access дастури файдаланувчи олдига қўшимча талабларни қўймайди. Фойдаланувчи компьютерида MS Office дастури ўрнатилган бўлса бас шунинг ўзи кифоя. Фақатгина MS Access ва Delphi дастурлаш тилини боғлашда Delphi дастури компьютерга ўрнатилган бўлиши керак бўлади.
Электрон маълумотлар базасини яратиш технологиясининг ҳозирги кундаги замонавий ҳолатига қарайдиган бўлсак энг авволо дастурчидан ижодкорлик, интелектуал ёндашиш, компьютер билан юкори даражада мулоқат қила олиши, алгоритимлар тузишни ва бирор бир юқори даражали дастурлаш тилида дастур туза олишини талаб қилади. Дастурни тайёрлаш учун хатога йўл қўйилади ва машина жавоб бера олмайди ёки нотўғри жавоб чиқаради. Дастур тузиш ёки хатолик берган дастурни тахрирлаш жараёнида дастурни ҳар бир параметрини эътиборга олиб дастур ёзилиш қаторларини бирма – бир кўздан кечириш талаб қилинади.
Тузилган дастур таъминотини текшириб кўриш жараёнида дастурлар коди қадамба-қадам текширилади ва хатолар топилади. Кейин дастурнинг электр хисоблаш машинасининг хотирасига киритилади, колиб кетган ва эътибор берилмаганлар машина томонидан чикариб ташланади. Малакали фойдаланувчи электр хисоблаш машинасини билади, ўз хатоларини топади ва йўқ қилади. Бунинг учун ёзма формулалар ишлатилади. Бошлайдиган фойдаланувчи бирорта бир созлашни ортикчаси билан санайди. А ёзма нукталарни оладиган ишга тулик ва ёкимсиз лекин тез орада у ишонтиради ва хатони тушириб колдирилганларни изламайди. Бунинг учун катта вакт талаб килинади, ёзма бекор вакт кетказиш учун. Унга кафолат бериш учун мисоллар хизмат килади.
Хар хил кийин дастурларни созлаш учун машина вакти талаб килинади. Унга караганда узини электрон хисоблаш машинада ечиш яхши. Дастур ва созлаш хатога олиб боради ва колиб кетган хатолар текширилади. Купинча програмистлар созлаш ва имтихонлашда адашинилади. Дастур нотугри ишласа созлаш шунда жой топади. Шунинг учун созлаш дастурини рад этади. Агарда дастур тугри ишлаётган булса, унда у имтихонлайди. Гохида шундай булиши мумкинки, дастурни куриб чикилгандан сунг бошкатдан созлашга киргизиш керак. Шундай килиб имтихонлаштириш хатолик билан улчанади, созлаш эса уни айбини айтади ва бу икки этаб дастурни ишлаб чикаришни беркитади. Буни хар бири учун вакт ажратиш керак. Чунки асосий ишлатишлар чизилади ва иккинчи дастурларни хам. Бошлангич дастурчилар шундай карорга келишади, дастур факат созлашга етарли. Бу гапни англатади нимагаки дастур функционалланади ва бошка массивлар билан ишлаш мумкин.
Бўлимимиз маъно моҳиятидан четлашмаган ҳолда айтишимиз мумкинки бугунги кунда ҳар бир Олий ўқув юртларида таҳсил олаётган талабалар ҳақидаги маълумотлар хужжатларда ёки электрон ҳолда компьютерларда сақланади. Агар бизга бирор талаба хақидаги маълумот керак бўлса архив маълумотларидан хужжатларни қидириш ноқулайлик туғдириши мумкин контракт тўловларида ҳам шу ҳол. Бу жараённи осонлаштириш мақсадида талабаларнинг маълумотлар базасини бошқарувчи дастур яратилди. Дастур базаси талабаларнинг барча турдаги маълумотлари асосида ташкил қилинган бўлиб, бу дастур талабаларнинг маълумотлари билан иш олиб бориш қулайлиги билан ажралиб туради. Дастур Delphi 7 дастурлаш тили асосида яратилади. Бўлим хулосасидан айтиш мумкинки электрон маълумотлар базасини яратиш технологиясининг замонавий ҳолати жуда ҳам ривожланган бўлиб, замон талабларига жавоб берадиган дастур таъминотини яратиш мумкин.