Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

VIII-IX синфлар адабий таълим иккинчи босқичининг иккинчи 
бўғини ҳисобланади. Бу бўғинда ўқувчилар, бир томондан, ўрта мактабни 
тугаллаш арафасида бўладилар, иккинчи томондан, ўрта махсус таълим 
муассасаларига киришга тайёрланадилар. Шунинг учун ҳам бу синфлардаги 
адабий таълим ҳам адабий ўқиш тарзида йўлга қўйилса-да, унда адабий-
тарихий курснинг бошланғич унсурлари кўзга ташланади. Бу ҳол бадиий 
матнларнинг адабиётшунослик илмида қабул қилинганидай хронологик 
тартибга кўра жойлаштирилганлигида, бадиий асар билан муаллиф ҳаёти 
ўртасидаги боғлиқликни текшириш кўзда тутилганида сезилади. Ушбу 
бўғинда ўсмирликдан ўспиринлик босқичига ўтган ўқувчилар адабиётни 
тизимли курс сифатида ўрганишга ҳозирлик кўрадилар.
Ушбу бўғинда ўқувчиларга энг қадимги даврлардан бугунга қадар 
бўлган миллий адабиёт тарихи, унинг тур ва жанрлари, асосий асарлари 
ҳақида тушунча берилади. Ўқувчиларга ўзбек адабиёти тарихи яхлит бир 
эстетик жараён эканлиги бир қадар сингдирилади. Бу босқичда бадиий матн 
жозибаси ва, тароватини таъминлаган омиллар, адибларнинг маҳорати, 
услубини аниқлашга эътибор қаратилади. Ўқувчиларда таҳлил малакасини 
шакллантириш, ҳар бир матн бўйича ўзининг фикри бўлишига эришиш 
кўзда тутилади. Бу босқичда ўқувчиларнинг адабий-назарий билимлари ҳам 

---

61 
бир қадар чуқурлашади. Шунингдек, уларда инсоннинг ички олами, 
мураккаб туйғулари, нозик кечинмалари тасвирланган асарларга қизиқиш 
пайдо бўлади. Ушбу босқичда ёзувчиларнинг умрбаёнига эътибор бирмунча 
ортади. Чунки бу ёшдаги ўқувчилар ижодкор шахси ва унинг ҳаёт тарзи 
билан унинг услуби ўртасидаги боғлиқликни англайдиган даражага 
етишади. Бу ҳолатлар натижасида ўспиринлар маънавиятида жиддий сифат 
ўзгаришлари рўй беришига ахлоқий-эстетик замин тайёрланади.
5-7-синфларда адабиёт дарсларини уюштиришда болаларга хос 
биологик, писохологик ва педагогик хусусиятлар ҳисобга олингандагина 
самарага эришиш мумкин. Уларнинг ғоят қизиқувчан, берилувчан, айни 
вақтда диққатини бир нарсада узоқ тўхтатиб туролмайдиган, эътибори 
бўлинадиган ўсмирлар экани ёдда тутилиши лозим. Бу ёшдаги болаларда