Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

Жорий фаолиятнинг йўналишлари бўйича институционал ва 
индивидуал инвесторлар. Институционал инвесторлар ролида саноат, савдо, 
транспорт, алоқа ва бошқа соҳалардаги акционер жамиятлар намоѐн бўлсалар, 
индивидуал инвесторлар ролида фуқаролар намоѐн бўлади. 
Инвестициялаш 
мақсадлари 
бўйича 
стратегик 
ва 
бевосита 
инвесторлар. Улар ўз олдига компанияларни бошқариш ҳуқуқини олишни 
мақсад қилиб қўядилар. Буни улар бошқа компаниялар акцияларининг назорат 
пакетини сотиб олиш ѐки уларнинг устав капиталининг катта қисмини эгаллаш 
орқали амалга оширадилар. Портфель инвесторлар дивиденд ва фоиз шаклида 
даромад олиш мақсадида ўз капиталини турли молиявий воситаларга 
жойлаштирадилар.
Резидентликка тегишлилиги бўйича инвестициялар миллий ва хорижий 
инвесторларга ажратилади.
Номоддий (интеллектуал) инвестициялар номоддий бойликлар 
яратилаѐтганда амалга оширилиб, кадрларни тайѐрлаш ва қайта тайѐрлашга, 
илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишларини амалга ошириш, янги 
маҳсулотларнинг намуналарини яратишга сарфларни мужассамлаштиради. 
Фан-техника тараққиѐтини тезлашуви билан интеллектуал салоҳият 
ишлаб чиқаришни энг кучли омилига айланди, унинг жиддий унсури бўлиб 
қолди. XX аср бошларида фан ишлаб чиқариш кучларини ривожлантириш учун 
сарфланадиган қўйилмалар ошиб борди. Шунинг учун ҳам жаҳонда реал 
инвестициялар таркибида илмий изланишлар, фан, таълим, кадрлар тайѐрлаш 

---

74 
учун сарфланадиган харажатлар ўсиб борди. Масалан, АҚШ, Япония ва бошқа 
ривожланган мамлакатларда фан ва илмий изланишга сарфланадиган 
қўйилмалар 
ўсиш 
суръатлари 
асосий 
фондларга 
сарфланадиган 
инвестициялардан устундир. Жаҳон бозорига кириб бориш, кенг кўламда 
маркетингни ривожлантириш, батафсил ахборотга эга бўлиш, юқори 
даражадаги компьютер тизимларини ташкил этишни, юқори малакали, 
рақобатбардош кадрлар тайѐрлаш ва мазкур соҳада дунѐдаги ривожланган 
давлатлар даражасига эришишни талаб этади. Шунинг учун ҳам жадал 
суръатлар билан ривожланиш реал инвестициялар таркибида фан, техника, 
таълим, кадрларни қайта тайѐрлаш учун сарфланадиган инвестициялар асосий 
ўринлардан бирини эгаллаши зарур. 
Асосий фондларга сарфланган реал инвестициялар мақсади, сарфланиш 
йўналишлари ва бошқа кўрсаткичларга кўра ҳудудлараро, тармоқлараро, 
технологик, қайта ишлаб чиқариш таркибларига эга. Инвестицияларнинг 
ҳудудлараро ва тармоқлараро таркиби эса уларнинг нисбий жиҳатдан ҳудудлар 
ва тармоқлар бўйича тақсимотини билдиради. 
Асосий фондларга сарфланган инвестицияларни, уларнинг фаол 
(машиналар, асбоб-ускуналар) ва пассив (бино, иншоотлар) қисмларини ташкил 
этиш 
учун 
сарфланган 
умумий 
ҳаракат 
йиғиндисидаги 
улуши 
инвестицияларнинг технологик таркибини ташкил этади. Қайта ишлаб чиқариш 
таркиби инвестицияларнинг қандай мақсадларга йўналтирилганлиги; янги 
қурилишга, ишлаб турган корхоналарни кенгайтиришга, реконструкцияга ва 
янги техника билан қайта қуроллантиришга жалб қилинган харажатларни 
умумий харажатлардаги ҳар бирининг нисбий жиҳатдан улушини кўрсатади. 
Ривожланган мамлакатларда реал инвестицияларнинг асосий қисмини шахсий 
инвестициялар ташкил этади. Давлат секторида реал инвестициялар сарфи 
муҳим аҳамиятга эга. Иқтисодий мувофиқлаштириш сиѐсати асосида 
кредитлар, 
субсидиялар 
ажратилади, 
давлат 
капитал 
қўйилмалари 
мувозанатлаштирилади ва реал инвестициялар ўзлаштирилади.