Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
Мустақил назорат қилиш учун топшириқ ва саволлар: 
 
1. Ўзбекистонда туризмни ривожлатиришда тарихий шаҳарларнинг ўрни 
нимадан иборат бўлган? 
2. Самарқанд, Бухоро, Хива шаҳарлари «Шарқнинг қадимий обидалари» 
сифатида ифодаланишининг сабаби нимада? 
3. Тошкент шаҳарининг асосий тарихий ва архитектура ёдгорликлари 
нималардан иборат? 
4. Самарқанд шаҳарининг асосий тарихий ва архитектура ёдгорликлари 
нималардан иборат? 
5. Бухоро шаҳарининг асосий тарихий ва архитектура ёдгорликлари 
нималардан иборат? 
6. Хива
шаҳарининг асосий тарихий ва архитектура ёдгорликлари нималардан 
иборат? 
7. Фарғона водийси шаҳарларининг асосий тарихий ва архитектура 
ёдгорликлари нималардан иборат? 
8. Термиз
шаҳарининг асосий тарихий ва архитектура ёдгорликлари 
нималардан иборат? 

---

139 
11. ЎЗБЕКИСТОНДА ХАЛҚАРО ТУРИЗМНИНГ РИВОЖЛАНИШИ 
Режа: 
11.1 Халқаро туризм ривожланишининг Ўзбекистон иқтисодиётига таъсири 
11.2. Ўзбекистонда халқаро туризмнинг ривожланиш динамикаси 
11.3. Халқаро туризм хизмат бозорида ўтказилаётган ислоҳотлар 
11.1. Халқаро туризм ривожланишининг Ўзбекистон иқтисодиётига 
таъсири 
 
Мустақиллик шарофати билан Ўзбекистон Республикаси кенг жаҳонга юз 
тутди ва халқаро алоқаларга киришиб кетди, Ўзбекистон халқаро 
алоқаларининг ривожланишида туризм соҳаси алоҳида ажралиб туради. 
Мустақилликдан олдин Ўзбекистон аҳолиси собиқ марказ рухсати билангина 
чет элларда саёҳат қилиб келар эди, хорижий туристлар ҳам аввал Москвага 
келиб, сўнг Ўзбекистонга ташриф буюра олишар эди. Бунинг устига, туризмдан 
олинадиган барча даромадларни (шунингдек, валюта даромадларининг ҳам 
ҳаммасини) тўғридан-тўғри собиқ марказга жўнатиш мажбурий эди. Хорижий 
туристларга кўрсатилган хизматлар ҳаражати Ўзбекистон бюджетидан 
қопланар, бунинг эвазига марказдан ҳеч нима олинмас эди. Яъни, халқаро 
туризмдан Ўзбекистон фақатгина зарар кўрар эди. 
Мустақилликка эришгандан сўнг Ўзбекистон ҳукумати биринчилар 
қаторида туризм соҳасининг ривожланишига алоҳида эътибор қарата бошлади 
ва бунинг учун масъул бўлган ягона ташкилотни тузди. Ўзбекистон
Республикасида туризмнинг ривожланиши учун масъул бўлган ташкилот 
«Ўзбектуризм» Миллий Компаниясидир. Компания Ўзбекистон Республикаси 
Президентининг 1992 йил 27 июлдаги УП-447 рақамли «Ўзбектуризм» Миллий 
компаниясининг ташкил этилиши» тўғрисидаги Фармони асосида ташкил 
этилган. «Ўзбектуризм» Миллий компаниясининг таркибига алоҳида-алоҳида 
хўжалик 
фаолияти 
юритган 
«Интурист», 
«Спутник» 
ва 
Касаба 
иттифоқларининг 
туризм 
ва 
экскурсиялар 
бўйича 
Кенгаши 
каби 
ташкилотларнинг минтақавий таркибий бўлинмалари бирлаштирилди. 
Миллий компаниянинг фаолият юритиши давомида Республикамиз 
туризмида катта ўзгаришлар амалга оширилди. Олдинлари меҳмонхоналар 
учун дам олиш уйлари, туристлик базалар, кемпинглар умуман замонавий 
талабларга жавоб бера олмас эди. Чунки уларни таъмирлаш, қайта қуриш ва 
жиҳозлаш 
масалалари 
собиқ 
Марказ 
томонидан 
кўриб 
чиқилган. 
Мустақилликка эришилиши билан бу ҳолга, шунингдек, туризм соҳасидан 
олинган даромаднинг барчасини республика ташқарисига олиб чиқиб 
кетилишига чек қўйилди. Ўзбекистон туризм соҳасида бозор муносабатлари 
амал 
қила 
бошлади, 
давлатнинг 
кўплаб 
туристлик 
корхоналари 
хусусийлаштирилди, туристлик маҳсулот яратиш ҳамда шу туристлик 
маҳсулотга мустақил нарх белгилаш эркинлиги яратиб берилди. Натижада 
туристлик бозорда корхоналар орасида рақобат юзага келди. Рақобат 
Ўзбекистон туристлик корхоналарининг ўз фаолиятини янада ривожлантириш 

---

140 
учун янада сифатли маҳсулот ишлаб чиқариш ва бу билан умумий 
ривожланишни таъминлашга ундади. 
«Ўзбектуризм» Миллий Компаниясининг вужудга келиши ва бу 
ташкилотнинг 1993 йили Бутунжаҳон туризм ташкилотига аъзо бўлиб кириши 
Ўзбекистон туризми тараққиётида қўйилган улкан қадам бўлди. Республикада 
халқаро туризмни янги босқичга кўтариш ва самарали фаолият кўрсатишига 
мос келадиган янги шарт-шароит ва механизмлар вужудга келди.
Кейинги йилларда Ўзбекистон Республикасида халқаро туризмни 
ривожлантириш борасида ишлаб чиқилган муҳим ҳужжатлар қаторига 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1995-йил 2-июндаги «Буюк Ипак 
йўли»ни қайта тиклашда Ўзбекистон Республикаси иштирокини авж олдириш 
ва республикада Халқаро туризмни ривожлантириш борасидаги чора-тадбирлар 
тўғрисида»ги Фармони ҳамда мазкур фармонни амалга ошириш мақсадида 
эълон қилинган Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 
3-июндаги «Ўзбекистон Республикасида халқаро туризмнинг замонавий 
инфратузилмасини барпо этиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорини 
киритиш мумкин. 
Ўзбекистон халқаро туризмининг ривожланишида «Буюк Ипак Йўли» нинг 
тутган ўрни ва моҳияти ниҳоятда чексиз. Бир неча асрлар давомида ушбу 
заминнинг Ғарб ва Шарқида истиқомат қилган халқларни Жанубий-Шарқий 
Осиёдан то Ўрта ер денгизи мамлакатларигача чўзилган ва «Буюк Ипак Йўли» 
деб ном олган савдо-сотиқ йўли бир-бири билан боғлаб турар эди. Бу йўлга 
«Ипак Йўли» деб ном берилишининг асосий сабаби, бу ерда ташиладиган 
маҳсулотларнинг асосий қисми ипак матолари ва маҳсулотлари бўлганли-
гидандир. Ипак тайёрлаш билан боғлиқ бўлган сир-асрорларни Хитой усталари 
минг йиллар давомида бошқа одамлардан яшириб келган. Аммо «Буюк Ипак 
Йўли» орқали ташилган маҳсулотлар фақат ипакдангина иборат бўлмай, балки 
бу йўл орқали бронза, чинни, жун, хом ашёлар ва улардан тайёрланган буюмлар 
ҳам эди. «Буюк Ипак Йўли» қарийиб икки минг йиллик тарихга эга бўлиб, бу 
йўл асосан Италиядан тортиб Туркия орқали Ироқ ва Эронга борган. У ердан 
эса Марказий Осиё ҳамда Шимолий Помир орқали ўтиб Қашқар ва Ёркентгача 
етган. Бу ерда йўл иккига ажралган ҳамда шимол томондан Такла-Макон 
саҳросини айланиб ўтиб, Лобнор кўли яқинида яна қўшилган ва Хитойгача 
борган. 
Буюк Ипак Йўлида Туркистон ҳудуди етакчи ролни бажариб келган. Ушбу 
ҳудуддаги Самарқанд, Бухоро, Хива, Термиз, Хўжанд, Чоржуй каби қатор 
шаҳарлар ипак йўлидаги асосий манзиллар бўлган. Ўзбекистон ўзининг қўлай 
географик ўрни туфайли бу тарихий йўлда марказий ўринни эгаллаган. «Буюк 
Ипак Йўли» кўп асрлар давомида кишилик маданиятининг вужудга келишида 
катта ўрин эгаллаган.
Унинг тарихда тутган ўрни ҳамда аҳамиятини тиклаш, бу йўлда туризмни 
ривожлантириш каби мақсадларни мўлжаллаб, 1994 йилнинг октябр ойида 
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва унинг нуфузли ташкилоти ЮНЕСКО 
иштирокида Ўзбекистонда Бутунжаҳон туристлик ташкилотининг кенгаши 

---

141 
бўлиб ўтди. Кенгаш аъзолари Ипак йўли бўйлаб туризм фаолиятини тиклаш ва 
ривожлантиришга қаратилган Самарқанд Деклорациясини қабул қилди. 
1995 йил октябрида Тошкент шаҳрида «Ипак Йўлида туризм» номи билан 
биринчи халқаро туристлик ярмарка ўтказилди. Шундан бери бундай ярмарка 
ҳар йили узлуксиз равишда ўтказилиб келинмоқда. Бу ярмаркаларда тузилган 
шартнома ва битимлар халқаро туризмни янада ривожлантириш, 
Республиканинг туризмга оид имкониятларини ишга солиш ҳамда «Буюк Ипак 
Йўли»га хос бўлган қадимий анъаналарни тиклашга кенг йўл очиб берди.