Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

ADABIYOTLAR 
1. “Barkamol avlod - O‘zbekistonning poydevori” Toshkent, 1998 yil. 
2. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” Toshkent, 1997 yil 
3. Shodiyeva Q. “O‘rta guruh bolalarning nutqini o‘stirish” Toshkent 1993 
yil 
 
TARJIMASHUNOSLIK SOHASIGA AKTLARNING KIRIB 
KELISHI OMILLARI VA TARJIMONLAR UCHUN 
YORDAMCHI DASTURIY VOSITALARNING TURLARI
F.Bakiyev (SamDChTI o’qituvchi) 
Internetning keng qamrovli qo’llanilishi hamda globallashuvning 
jadallashishi tarjima sohasiga ham katta o’zgarishlarni olib keldi. Ayniqsa, 
o’tgan asrning ikkinchi yarmidan BMT, Yevropa ittifoqi kabi ko’plab 
xalqaro tashkilotlarning tashkil etilishi kabi omillar tarjimaga bo’lgan 
ehtiyojni oshirib, bu sohada innovatsiya, sifat ta’minoti, tezkorlikni talab eta 
boshlagan. Birgina Yevropa Ittifoqi misolida Luksemburgdagi Tarjima 
markazi tomonidan 1995-yilda a’zo mamlakatlar tillariga tarjima qilingan 
ittifoqning 20 000 rasmiy hujjatlari soni 2001-yilga kelib 280 000ga 
yetganligini ko’rish mumkin [3].
Hozirda tarjima allaqachon katta biznesga aylanib ulgurgan. Ko’plab 
tadbirkorlik subyektlari uchun tarjima GILT biznesining bir qismi 
hisoblanadi. 
GILT 
inglizcha 
“Globalization, 
Internationalization, 
Localization and Translation”ning qisqartmasi bo’lib, globallashuv, 
xalqarolashtirish, mahalliylashtirish va tarjima ma’nosini anglatadi. Bu 
qisqartma GIL sifatida ham keng qo’llaniladi, chunki tarjima 
mahalliylashtirishning (inglizcha localization)ning bir qismi sifatida ko’riladi 
[1, 113]. Shu o’rinda tarjima sohasiga texnologiyalarning kirib kelishiga 
asosiy omillardan bo’lgan globallashuv va mahalliylashtirish atamalarining 
ta’rifiga to’xtalib o’tamiz. 

---

20 
Jahon iqtisodiyotining global xususiyatini anglatuvchi globallashuv 
(inglizcha globalization) atamasi tijoriy tarjimada xalqaro ahamiyatli 
tashkilotlar, kompaniyalarning veb sahifalarini boshqa tilli foydalanuvchilar 
uchun tarjimalarini yaratish yoki mahsulot tarjimasi hamda xalqaro bozor 
uchun marketing materiali sifatida qo’llaniladi [2, 4].
1990-2011-yillar davomida faoliyat yuritgan Mahalliylashtirish sanoati 
standardlari assosatsiyasi (inglizcha Localization Industry Standards 
Association - LISA) mahalliylashtirish atamasi (inglizcha localization)ga 
mahsulotni sotish yoki undan foydalanish maqsadida biror mahalliy hudud 
(mamlakat / hudud va til) uchun lingvistik va madaniy jihatdan moslashtirish 
deya ta’rif bergan [5]. LISAga ko’ra mahalliylashtirish tarjimani taqozo 
etadi, shuningdek, u xitoy, koreys, yapon kabi tillar uchun ekran o’lchamlari, 
ranglar, yozuvlarni moslashtirishni talab etadi. Bundan tashqari, mahsulotni 
mahalliy bozorga moslash uchun telefon raqamlari, taksi yoki avtobus 
ma’lumotlari kabi vizual vositalarni o’zgartirish kerak bo’ladi [1, 113]. 
Shunday qilib, yuqorida ta’riflangan globallashuv va mahalliylashtirish 
tarjima sohasiga zamonaviy axborot texnologiyalarining kirib kelishining 
asosiy omillariga aylandi. 
1988-yilda Jeyms Holmes o’zining “Tarjimashunoslikning nomi va 
xususiyati” nomli maqolasida tarjimadagi axborot texnologiyalarini 
tarjimaning alohida sohasi sifatida belgilab bergan edi [4, 16]. 
Tarjimashunoslikning barcha sohalarini o’zida aks ettirgan J.Holmesning 
“tarjima xaritasi” tarjima sohasini ikki katta guruh: sof va amaliy tarjimaga 
bo’lgan1-chizma). 
Tarjimashunoslik 
Sof
Amaliy 
Nazariy
Tasviriy
Tarjimonlarni tayyorlash 
Tarjimon uchun
Tarjima tanqidi 
yordamchi vositalar
1-chizma. J.Holmesning “tarjima xaritasi”. 
Yuqoridagi chizmada tarjmashunoslikning amaliy sohasida tarjimon 
uchun yordamchi vositalarga alohida o’rin berilganligini ko’rish mumkin. 
Isroil yetakchi tarjimashunos olimi Gideon Toury tarjimashunoslikning 
axborot texnologiyalariga oid ushbu sohasini quyidagi chizmada atroflicha 
yoritib beradi (2-chizma): 

---

21