Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «Маркетинг»

Ўзгартирувчи

Талаб салбий, уни яратиш керак

Маркетинг типлари			Рағбатлантирувчи Талаб йўқ, уни пайдо қилиш керак
			Ривожлантирувчи Талаб мавжуд, уни ќаљиљий љилиш керак
			Ремаркетинг Талаб пасаймоқда, уни тиклаш керак
			Демаркетинг Талаб ҳаддан ташқари кўп, уни камайтириш керак
			Синхромаркетинг Талаб тебраниб турибди, уни барљарорлаштириш керак
			Қўллаб-қувватловчи Талаб имкониятларга мос келади, уни барқарорлаштириш керак
			Қарши (акс) таъсир кўрсатувчи маркетинг Иррационал талаб шаклланди, уни нолгача тушириш, яъни йњљ љилиш керак

1. 
   - расм. Талабнинг ҳар хил ҳолатларида қўлланадиган
   

маркетинг типлари




2.1-расм. Иқтисодий ахборотнинг таснифланиши


2.2-расм. Маркетинг ахборот тизимининг модели
Иккиламчи ахборотнинг доимий манбалари қуйидагилар:
Ø статистика идораларининг ахборот материаллари;
Ø давлат бошқаруви органларининг ахборот материаллари;
Ø савдо палаталари, ассоциация, бирлашмаларнинг ахборотлари;
Ø халқаро ташкилотлар, банкларнинг нашрлари;
Ø махсус китоб ва журналлар;
Ø даврий матбуот маълумотлари;
Ø маълумот берувчи адабиётлар;
Ø йирик фирмаларнинг нашрлари;
Ø компьютер тармоқларининг ресурслари.



3.1-расм. Маркетинг тадқиқотларининг таркиби



3.2-расм. Сўров жараёнини тайёрлаш ва ўтказишнинг асосий босқичлари


3.3-расм. Корхонада маркетинг тадқиқотларинияг алгоритми

2-жадвал

Бозор сегменти кўрсаткичлари

Бозор сегментлари турлари	Кўрсаткичлар
1	2
Товарнинг афзаллигига қараб сегментлаш	Озуқавий қиймати Соғликка таъсири Тежамкорлиги Яхши таъм кўрсаткичи
Истеъмолчининг хулқ-атворига қараб сегментлаш	Сотиб оладиган товар маркаси (Масалан, «Тайд» порошоги) Сотиб оладиган товар гуруҳлари (Масалан, суюқ ювиш воситаларидан фойдаланувчилар) Сотиб олиш даври (қанча вақт оралиғида қайта сотиб олинади)
Истеъмолчилар тавсифига қараб сегментлаш: Демографик Географик Ҳаёт тарзи	Даромадлар даражаси Ёши Жинси Миллати Касби Оилавий аҳволи Дунё, мамлакатлар Вилоят Шаҳар Туман ва ҳоказо Жамият манфаати йўлида қайғурадиганлар Соғлигини эҳтиёт қиладиганлар Дилкаш Одамларга аралашмайдиган Новаторлар Табиатни севувчилар Оиласи учун қайғурадиганлар

8-чизма. Харидорлар хулқ-атворининг кенгайтирилган модели



9-чизма. Котлер бўйича товарнинг уч даражси
1-босқич 2-босқич 3-босқич 4-босқич


Сотиш


Фойда

Вақт

Капитал
қуйилмалар Тадқиқотлар Бозорга Ўсиш Етуклик Чиқиш
ва зарарлар ва товарни иш- чиқиш босқичи ва тўйиниш босқичи лаш босқичи босқичи босқичи
11-чизма. Товарнинг ҳаётий даври мобайнида товарнинг
сотилиши ва фойданинг тавсифи
3-жадвал
Товарнинг ҳар хил ҳаётий даври фазасида маркетинг тактикаси

	Бозорга чиқиш босқичи	Ўсиш босқичи	Етуклик босқичи	Чиқиш босқичи
Товар	Асосий	Номенклату-расини кенгайтириш	Янги товар-ларни бозорга киритиш	Бозордан чиқиш
Баҳо	Паст, аксинча юқори	Нарх олдинги фазадагига нисбатан баланд, ёинки унинг юқори даражасига мос келади	Чегирма ва нархга нисбатан техник ҳаракатлар	Талаб ҳолатига мос келади
Сотиш	Товар тарқатиш чегараланган, бир сегментда концентра-цияланган	Сотишни тез кенгайтириш, янги сегмент-ларни топиш	Интенсив сотиш	Товарни танлаб тарқатиш
Товарни бозорга силжи тиш	Анча ҳаракат талаб этилади	Мумкин қадар максимал ҳаракат	Фойдага мос равишда ҳаракатнинг кучсизланиши	Товарни бозордан чиқариш
Сервис	Назорат, мумкин қадар марказлашти-рилган назорат	Назорат, мумкин қадар марказлашти-рилмаган назорат	Сервис мар-кази томони-дан олиб боиладиган назорат	Товарни сотиш учун янги имкониятлар яратиш мақсадида сервисдан фойдаланиш

Глоссарий


Аутсорсинг (инглиз тилидан олинган бўлиб ташқи манбалардан фойдаланиш) – маълум бир бизнес-функцияни четдан жалб қилинган ташкилотлар томонидан бажариш деган маънони англатади. Аутсорсинг бугунги кунда аниқ рақобат устунлигига эришишга имконият яратиб берувчи ҳозирги замон бизнес-моделларидан бири ҳисобланади.
Айрибошлаш – бирон-бир шахсдан ўзига керакли бўлган объектни олиш учун унинг эвазига бирон-бир нарсани таклиф этиш акти (ҳаракати).
Бозор сегментацияси деганда – бу бозорни аниқ харидорлар гуруҳига бўлиш тушинилади.
Объект-борлик, мавжудот, нарса.
Бракераж – мол сифатининг тегишли мезонлар ёки етказиб бериш ҳақидаги шартнома шартлари талабларига мовофиқлигини текшириш.
Бозор хиссаси – бу корхона маҳсулотининг умумий сотув ҳажмини, айнан шу бозорда ҳаракат қилаётган бошқа барча корхоналарнинг, худди шундай (айнан бир хил) маҳсулотлари умумий сотув ҳажми йиғиндисига нисбати билан ўлчанади. Бозор хиссаси корхонанинг бозорда олиб бораётган рақобат курашига баҳо беришда асосий кўрсаткич ҳисобланади. Корхонани бозордаги хиссаси ўсиб боргани сари, унинг рақобат курашидаги мавқеи ҳам ортиб боради.
Бозорни позициялаш – бу мақсадли бозорларни танлаш бўйича маркетинг фаолиятини йўналиши бўлиб, у орқали маркетинг комплексининг барча элементлари таҳлил қилиниб ва алоҳида ажратиб олинган бозор сегментларида маҳсулотни шундай параметрлари аниқланадики, улар орқали бозорда рақобатбардошлик ҳолатига эришилади.
Бозор бўшлиғи – бу бозорнинг кичик сегментлари бўлиб, у ерда айрим конкрет корхоналар фаолият олиб борадилар, чунки бу сегментларни бошқа рақобатчи корхоналар пайқамайдилар ёки билсалар ҳам ўзлари учун фойдали деб ҳисобламайдилар. Бу бўшлиқни сегмент ичидаги сегмент ҳам дейиш мумкин. Бозор бўшлиғи чекланган доирадаги харидорларни специфик эхтиёжларини юқори даражада қондирилиши эвазига жуда ҳам фойдали бўлиши мумкин. Корхоналар бир бозор бўшлиғидаги олиб борилаётган фаолият хавф-хатарини камайтириш мақсадида, кучли рақобатчилар қизиқмайдиган бир неча ўсувчи перспектив бозор бўшлиғини топишга ҳаракат қиладилар.
Бонус – 1) қўшимча ќақ, устама ќађ; 2) сотувчининг олди-сотди шартнома шартларига мувофиқ мол нархидан қўшимча чегирма бериши.
Географик бозор сегментацияси – бу бозорни турли географик бирлик гуруҳига бўлиш тушунилади. Улар қуйидагилардир: мамлакатлар, ҳудудлар, шаҳарлар, қишлоқлар ва ҳоказолар.
Демографик бозор сегментацияси – бу бозорни қуйидаги тавсифномага эга бўлган харидорлар гуруҳига бўлиш тушиналади. Уларга қуйидагилар киради: харидорни ёши ҳамда жинси, оилавий аҳволи, оиланинг ҳаётий даври, даромади, қайси иш билан шуғулланиши, маълумоти, қайси динга мансублиги, миллати ва ҳоказолар.
Дилер – бу товарларни, қимматли қоғозларни, валюталарни олди-сотди битимларида иштирок этувчи воситачи (юридик ёки жисмоний) шахсдир. Дилер даромадлари товарларни, қимматли қоғозларни, валюталарни сотиб олиш ҳамда уларни сотиш нархи ўртасидаги фарқдан вужудга келади. Маркетингда дилер тақсимот каналларининг звеноси сифатида кўрилади.
Имидж – бу кенг жамоатчилик, истеъмолчилар ва харидорларни, корхона ҳамда унинг товарлари ва хизматлари мавқеи (престижи) тўғрисидаги фикри, репутацияси ва образидир. Корхона ҳақида ижобий имиджни вужудга келтириш, бу уни бозордаги маҳсулотларини ҳаракати бўйича ҳамда рақобат курашида устунликка эришиш йўлидаги олиб борадиган фаолиятининг асосий поғоналаридан бири ҳисобланади. Имидж ўз навбатида марка имиджи, ташкилот имиджи ва маҳсулот имиджи турларига бўлинади.
Купон – бу реклама ва ахборот проспектларини сертификат, талон кўринишидаги кесиб олинадиган қисмидир. Купон – харидорга айрим товарларни имтиёзли нархларда сотиб олиш ҳуқуқини беради. Бунинг учун харидор купонни фирмани ёки магазинни жойлашган манзилгохига (адресига) юбориши ёки шахсан кўрсатиши керак.
Конъюктура – бу бозорда маълум бир вақтда юзага келган иқтисодий ҳолатдир (асосан талаб ҳамда таклиф нисбати ва у билан боғлиқ бўлган нархлар даражаси орқали юзага келади)