Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Ишлаб чиқарилган маҳсулот таннархи 
(2.5-3) 
 
140 000 000 
 

---

22 
 
 
Сотилган маҳсулот таннархи тўғрисида ҳисобот
 
_____________ 
Ой 
т/р 
Кўрсаткичлар
Сумма 
Хусусий
Умумий 
1 
Тайёр маҳсулотнинг давр бошидаги 
суммаси 
 
40 000 000 
2 
Плюс 
ишлаб 
чиқарилган 
маҳсулот 
таннархи 
140 000 000 
 
3 
Жами сотишга тайёр маҳсулот (1+2) 
 
180 000 000 
4 
Минус: 
Тайёр 
маҳсулотнинг 
давр 
охиридаги 
сумммаси 
 
 
 
25 000 000 
5 
Сотилган маҳсулот таннархи (3-4) 
 
155 000 000 
 
 
Ишлаб чиқарилган ва сотилган маҳсулотларни ишлаб чиқариш 
харажатларининг ўзаро боғлиқлиги 
1. Асосий 
материаллар 
+ 
Асосий меҳнат 
+ 
Бошқа ишлаб 
чиқариш 
харажатлари 
= 
Жами ишлаб 
чиқариш 
харажатлари 
50 000 000 
+ 
40 000 000 
+ 
30 000 000 
= 120 000 000 
2. Жами 
ишлаб 
чиқариш 
харажатлари т 
+ 
Тугалланмаган 
ишлаб 
чиқаришнинг 
давр бошига 
қолдиғи 
- 
Тугалланмаган 
ишлаб 
чиқаришнинг 
давр охирига 
қолдиғи
= 
Ишлаб 
чиқарилган 
маҳсулот 
таннархи 
120 000 
+ 
40 000 000 
- 
20 000 000 
= 140 000 000 
3. Ишлаб 
чиқарилган 
маҳсулот 
таннархи
+ 
Тайёр 
маҳсулотнинг 
давр бошига 
қолдиғи 
- 
Тайёр 
маҳсулотнинг 
давр охирига 
қолдиғи
= 
Сотилган 
маҳсулот 
таннархи 
140 000 000 
+ 
40 000 000 
- 
25 000 000 
= 155 000 000 

---

23 
2.МАҲСУЛОТ ТАННАРХИНИ КАЛЬКУЛЯЦИЯ ҚИЛИШ 
УСУЛЛАРИ 
 
Маҳсулот таннархини аниқлаш (калькуляция қилиш) турли усулларда 
амалга оширилади. Уларнинг асосийларига қуйидагилар киради: 
1. Жараёнли калькуляция 
2. Буюртмали калькуляция 
3. Норматив калькуляция 
4. Режали калькуляция 
5. Ҳақиқий калькуляция. 
 
Жараёнли калькуляция, одатда, маҳсулотни ишлаб чиқариш бир нечта 
жараёнлардан иборат бўлганда қўлланилади. Бундай ҳолда маҳсулот таннархи 
ҳар бир жараён бўйича «Асосий ишлаб чиқариш» счёти тизимида очилган 
счётларда алоҳида ҳисобга олинади. Бунда, биринчи жараён амалга оширилган 
бўлим (цех) харажатлари кейинги жараён амалга ошириладиган бўлим (цех)
учун бош қолдиқ бўлиб ҳисобланади. Тайёр маҳсулот олинадиган охирги 
бўлим (цех)да тўпланган жами ишлаб чиқариш харажатлари ишлаб чиқарилган 
маҳсулотнинг таннархини ташкил этади. 
Мисол: 
Жараён А
Материал
5000000
Б 
жараёнга 
узатилди
Мехнат
3000000
БИЧХ
2000000
10000000
10000000
10000000
Жараён Б
А 
жараёндан 
процесса 
А
10000000
Омборга 
узатилганПередано
Материал
6000000
Узатилган 
Меҳнат
4000000
Тайёр махсулот
БИЧХ
3000000
23000000
23000000
23000000
Тайёр маҳсулот
Б жараёндан
23000000
23000000
Агар А ва Б жараёнларда 1000 дона маҳсулот ишлаб чиқилган бўлса, у 
ҳолда 1 бирлик маҳсулотга кетган ишлаб чиқариш харажатлари (таннарх) жами 
23 000 сумни ташкил этади (23 000 000/1000), шундан А жараёнда у 10000 
сўмни (10000000/1000), Б жараёнда эса 13000 (13000000/1000)ни ташкил этади 

---

24 
Жараёнли калькуляцияда барча ишлаб чиқариш харажатлари ва 
тайёрланган маҳсулот сони тўғрисида маълумотлар ишлаб чиқариш ҳисоботида 
ўз аксини топади. 
А цех бўйича ишлаб чиқариш ҳисоботи 
 
Кўрсаткичлар 
Сони Харажатлар
затраты, у.е. 
Бош колдик 
0 
0 
Жараёнга киритилди 
1000 
10000000
85000 
Жами ҳисобга олинди 
1000 
10000000 
Бошқа жараёнга узатилди 
1000 
10000000 
Омборга кирим қилинган тайёр маҳсулот 
0 
0 
Охирги қолдик 
0 
0 
Б цех бўйича ишлаб чиқариш ҳисоботи 
 
Кўрсаткичлар 
Сони Харажатлар
затраты, у.е. 
Бош колдик 
1000 
10000000 
Жараёнга киритилди 
1000 
13000000
0085000 
Жами ҳисобга олинди 
1000 
23000000 
Бошқа жараёнга узатилди 
Омборга кирим қилинган тайёр маҳсулот 
1000 
23000000 
Охирги қолдик 
0 
0 
Буюртмали калькуляция, одатда, маҳсулотни ишлаб чиқариш махсус 
буюртма асосида амалга оширилганда қўлланилади. Ушбу усулда маҳсулот 
таннархини аниқлаш қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади: 
*буюртмани харажат объекти сифатида белгилаш; 
*буюртма билан боғлиқ бевосита моддий ва меҳнат харажатларини 
аниқлаш; 
*билвосита устама ишлаб чиқариш харажатларини буюртма таннархига 
киритиш базаси, ставкаси ва суммасини аниқлаш; 
*буюртма бўйича умумий харажатларни (таннархни) аниқлаш. 
Таннархни аниқлашнинг буюртмали усулида ҳар бир буюртма учун 
«Буюртма картаси» очилади ва ушбу карточкада унга кетадиган барча 
харажатлар алоҳида ҳисобга олинади. Буюртмани бажаришга кетган барча 
материал,меҳнат ва бошқа ишлаб чиқариш харажатлари буюртма бўйича ишлаб 
чиқилган тайёр маҳсулот таннархини ташкил этади. 

---

25