Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети доривор ўсимликлар кафедраси

4- AMAЛИЙ МАШҒУЛОТ


Спиртли ажратмалар номенклатураси ва олиш усуллари.
Тиндирмалар назорат қилиш усуллари.


Maвзунинг мақсади: Tалабаларга Спиртли ажратмалар, тиндирмаларни назорат қилиш асосий усуллари тўғрисида тавсиф берилади.


Keракли жиҳозлар: мавзуга оид адабиётлар (дарслик, X вa XI Давлат фармакопеялари доривор ўсимликлари турларининг гербарий наъмуналари
Maвзунинг қисқача мазмуни: Спиртли ажратмалар, тиндирмаларни назорат қилиш

асосий усуллари ва		доривор ўсимликлар асосида олинадиган тиндирмаларнинг сифат
тахлили ва кимёвий таркиби чуқур ўрганилади.
	Aмалий машғулотнинг технологик харитаси
Мақсад ва		Талабаларга Спиртли ажратмалар, тиндирмаларни ва уларнинг
вазифалар		таркиби ҳамда уларни назорат қилишнинг асосий усулларини
		чуқур ўргатиш.
Ўқув жараёнинг		Taлабаларга ўсимликларнинг асосий дориворлик хусусиятларини,
мазмуни		фитопрепаратлар ва биофаол моддаларни ўргатиш
	49

Ўқув жараёнини	Усул – «ақлий хужум», «мунозара», «тушунтириш», «кичик
амалга ошириш	гуруҳларда ишлаш».
технологияси	Шакл – лаборатория машғулоти, гуруҳларда ва якка ҳолда. Восита
	–доска, жадваллар, тарқатма материаллар.
	Назорат – ёзма ва оғзаки савол-жавоб, кузатиш, ўз- ўзини
	назорат қилиш.
	Баҳолаш - рағбатлантириш, 100 балли рейтинг тизими асосида.
Кутиладиган	Ўқитувчи: Доривор ўсимликлар асосида олинадиган Спиртли
натижалар	ажратмалар, тиндирмаларни сифат таҳлили ва кимёвий таркибини
	ўргатишга эришади. Барча талабаларни баҳолайди ва кейинги
	ўтказиладиган ўқув ишларига рағбатлантиради.
	Талаба: янги мавзуни ўзлаштиради, фаоллашади, қизиқиш
	орттирилади, қисқа вақт ичида кўп маълумотга эга бўлади.
	Кафолатланган натижа олади, ўз- ўзини назорат қилиш ва
	бажарилган ишлар натижалари бўйича хулоса чиқаришни ўрганиш.
Keлгуси режалар	Ўқитувчи: янги педагогик ва ахборот технологияларини
(тахлил,ўзгаришлар)	ўзлаштириш ва ўқув жараёнига татбиқ этиш, такомиллаштириш.
	Ўз устида ишлаш, педагогик маҳоратини ошириш.
	Талаба: мустақил ишлашни ўрганиш. Ўз фикрини ҳимоя қила
	олиш. Мазкур мавзу бўйича қўшимча маълумотлар топиш, уларни
	ўрганиш, ўз фикри ва гуруҳ фикрини таҳлил қилиб бир ечимга
	келиш,билим ва кўникмаларни шакллантириш

Амалий машғулотнинг ташкилий тузилиши ва хронометражи:
-Талабаларнинг давомати ва дарсга таёрланиш даражасини аниқлаш - 20 дақиқа

• 
  Ўқитувчи томонидан мавзу бўйича бажариладиган ишларни тушунтириш - 10 дақиқа
  
• 
  Машғулотда талабаларнинг мустақил шуғулланиши - 30 дақиқа
  

• 
  натижаларни умумлаш ва уларни баённама дафтарига тўгри расмийлаштириш назорати - дарс давомида
  

• 
  Мазкур мавзу бўйича талабаларнинг ўзлаштириш даражасини якуний назоратдан ўтказиш - 5 дақиқа
  

• 
  Кейинги амалий машғулоти учун уйга - 5 дақиқа
  

Мустақил тайёрлаш учун саволлар
Тиндирмалар (настойкалар) – Tincturae


Тиндирмалар – бу доривор ўсимликлардан иссиқлик таъсир эттирмай ва экстрагентни йўқотмай тайёрланадиган сувли–спиртли ёки спиртли рангли ажратмалардир.

Тиндирмаларни олишда турли усуллардан фойдаланилади: мацерация, касрли мацерация, перколяция ва б.

Тиндирмалар қуйидаги кўрсаткичлар бўйича таҳлил қилинади:

• 
  спирт миқдори ёки зичлиги;
  
• 
  қуруқ қолдиқ;
  
• 
  оғир металлар;
  

• 
  таъсир этувчи моддалар (хусусий мақолада кўрсатилган бўлади). Қуруқ қолдиқни аниқлаш
  

5 мл настойка (тиндирма) оғирлиги олдиндан ўлчанган бюксга солинади, сувли ҳаммомда қуруқ қолдиқгача буғлатилади, 102,5±2,5 °С ҳароратда икки соат давомида қуритилади. Эксикаторда 30 мин совутилади ва оғирлиги ўлчанади.

Оғир металларни аниқлаш

50
5 мл настойка қуруқ қолдиқгача қуритилади, 1 мл концентрланган сульфат кислота қўшиб аста-секин ёндирилади, куйдирилади. Қолдиқ қайнаб турган 5 мл тўйинган аммоний ацетат эритмаси билан ишланади, кулсиз фильтр қоғоз орқали фильтрланади, 5 мл сув билан ювилади ва фильтратнинг ҳажми 100 мл гача етказилади; 10 мл ҳосил бўлган эритма оғир металларга синовдан ўтказилади. Оғир металлар миқдори 0,001% дан ошмаслиги керак.

Бунинг учун 10 мл таркибида оғир металлар сақловчи эталон эритма ва 10 мл текширилувчи эритмаларга 1 мл дан суюлтирилган сирка кислотаси, 1–2 томчидан натрий сульфиди эритмасидан солинади, 1 минутдан кейин эритмалар бир – бири билан солиштирилади. Солиштириш оқ фонда вертикал холда олиб борилади. Текширилаётган эритмада ҳосил бўлган ранг эталон эритма рангидан ошмаслиги керак.