Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат шарқшунослик институти

Таянч сўз ва атамалар

1. 
   Диний бағрикенглик.
   
2. 
   Виждон эркинлиги.
   
3. 
   Исломда эътиқод эркинлиги.
   
4. 
   Миллий ва диний қадриятлар уйғунлиги.
   

5. 
   Толерантлик.
   
6. 
   Динда тинчликпарварлик.
   
7. 
   Анъанавий
   бағрикенглик.
   

Диний бағрикенглик

“Бағрикенглик”, “сабр-тоқатлилик” ва унинг зидди “тоқатсизлик” тушунчалари илмий фаолият ва ижтимоий ҳаётнинг турли
соҳалари, жумладан, сиёсат ва сиёсатшунослик, социология, фалсафа, илоҳиёт, ижтимоий ахлоқ, қиёсий диншунослик ва ҳоказоларда ишлатилади. Лотинча “tolerāns”, яъни “чидамли”, “сабрли” маъносини англатган бу сўз, асосан бир инсоннинг бошқа инсон дунёқарашига тоқат қилишини билдирса-да, этимологик таҳлил унинг том маъносини доим ҳам очиб беравермайди.
Қиёсий диншунослик нуқтаи назаридан қараганда икки хил, бир-биридан кескин фарқ қилган бағрикенглик тушунчаси мавжуд: формал, ташқи кўринишдаги бағрикенглик ва ички-позитив (ижобий) бағрикенглик. Формал равишдаги бағрикенглик бу бошқа кишининг диний эътиқодига нисбатан оддий тоқатлилик кўрсатиш, унинг эътиқодига қарши курашмасликдир. Ички (ижобий) бағрикенглик эса муайян диний эътиқодда мустаҳкам бўлган ҳолда бошқа динларни яхши билишни ҳам тақозо этади. Демак, ижобий бағрикенглик кенгроқ, тўғрироқ ва ҳаётий зарурат ҳисобланади. Ислом, ҳиндуийлик, христианлик динларидан қай бирига мансуб бўлишидан қатъи назар инсон деярли бир хил ҳис-туйғуларни бошидан кечиради. Буддавийларнинг 5 та, Қадимги Аҳднинг 10 та ва исломнинг асосий ўгитларидаги ўхшашликни келтириш кифоя. Демак, динларнинг ичига, барчаси учун бир бўлган мутлақ моҳиятига кирмоқ даркор ва шу асосда диний ҳаёт феномен (ҳодиса)ларини талқин қилмоқ керак. Бу ўз навбатида бағрикенглик руҳидаги ёндашувни талаб қилади.
Макс Мюллер барча инсонлар динга – эътиқодга муҳтожлар, зеро барчага идеал керак, деган. “Динларнинг келиб чиқиши бир, аммо худоларнинг оти ҳар хил” – бу Аристотелнинг сўзлари. Аммо бутун башариятни қўя туринг, ҳатто бир халқ учун ҳам ягона диний таълимот бўлиши мумкин эмас. Барча динларда эзгулик бор. “Яхшилик қил, ёмонлик қилма” демаган биронта дин йўқ. Энг қуйи динларда ҳам ҳақиқат парчаси бор. Барча динларни, ҳатто энг қадимгиларини ҳам бағрикенглик руҳида ўрганмоқ керак, шунда ўзимизнинг динимизни яхшироқ идрок этамиз.
Рус тилида “терпимость” сўзи бошқачасига айтганда “снисходительность”, яъни бағрикенглик, кенгфеъллик маъноларини англатар экан, диний соҳа ҳақида сўз кетганда руслар “веротерпимость” сўзини ишлатишади. Ўзбек тилида “диний бағрикенглик” ибораси айнан шунга адекват, яъни тўғри келади. Диний бағрикенглик турли дин вакиллари эътиқодидаги мавжуд ақидавий фарқлардан қатъи назар уларнинг ёнма-ён, ўзаро тинч-тотув яшашини англатади. Ҳар ким ўз эътиқодига амал қилишда эркин бўлгани ҳолда бу ҳуқуққа бошқалар ҳам эга эканлигини эътироф этмоғи лозим.