Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Асосий таянч тушунчалар:
Натурал ишлаб чиқариш – маҳсулотлар ишлаб 
чиқарувчининг ўз эҳтиёжларини қондириш, ички хўжалик 
эҳтиёжлари учун мўлжаллаган ишлаб чиқариш.
Товар ишлаб чиқариш – маҳсулотларни ўз истеъмоли учун 
эмас, балки бозорда сотиш, айирбошлаш учун ва бошқаларнинг 
эҳтиёжини қондириш мақсадида ишлаб чиқариш.
Товар – бирон-бир нафлиликка ва қийматга эга бўлган, 
айирбошлаш учун яратилган маҳсулот.
Нафлилик – товарнинг кишиларнинг бирон-бир нарсага 
бўлган эҳтиёжини қондириш лаёқати.
Ижтимоий зарурий нафлилик – талаб миқдорига мос 
келадиган миқдордаги нафлилик.
Қиймат – товарда гавдаланган ижтимоий-зарурий меҳнат.
Алмашув қиймати – бирор турдаги истеъмол қийматнинг 
бошқа турдаги истеъмол қийматга айирбош қилинадиган 
миқдорий нисбати, айрим товарлар қийматининг бошқа товар 
қийматида ифодаланиши.
Ижтимоий зарурий иш вақти – муайян ижтимоий нормал 
ишлаб чиқариш шароитида ва муайян жамиятдаги меҳнат 
малакаси ва жадаллиги даражаси ўртача бўлган шароитда бирон 
бир товарни ишлаб чиқариш учун зарур бўлган иш вақти.
Қиймат қонуни – товар ишлаб чиқариш ва айирбошлаш 
унинг қиймати асосида амалга ошишини, қийматнинг ўзи 
эса ижтимоий зарурий меҳнат сарфлари орқали ўлчанишини 
ифодаловчи сабаб-оқибат боғлиқлиги. 
Аниқ меҳнат – маълум мақсадга қаратилган, муайян бир 
шаклда сарфланадиган ва аниқ турдаги истеъмол қийматларни, 
нафлиликни вужудга келтирадиган меҳнат.
Абстракт меҳнат – турли товарларда гавдаланган меҳнатнинг 

---

181
аниқ шаклидан қатъий назар умуман инсон меҳнатининг 
сарфланиши, ижтимоий меҳнатнинг бир қисми.
Меҳнат унумдорлиги – аниқ меҳнатнинг вақт бирлиги 
ичида маҳсулот ишлаб чиқариш қобилиятидир. У маълум вақт 
давомида ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори ёки маҳсулот 
бирлигини ишлаб чиқариш учун кетган вақт билан ўлчанади.