Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

2. Iste’molchilar talabi va munosabatlarini o’rganish va hisobga olish 
xususiyatlarini ko’rib chiqamiz. Hozirgi kunda marketingda imte’molchilarni 
o’rganishni ko’pgina metodlari ishlab chiqilgan bo’lib, ular birgalikda iste’molchi 
haqida hammasini bo’lmasada, ammo juda ko’p bilish imkonini beradi. Iste’molchilar 
xatti-harakatini tahlil etish hozirgi vaqtda ilmiy-amaliy nazariy tadqiqotlarni bir butun 
yo’nalishini shakllantiradi. Imte’molchilar xatti-harakatini marketingda hisobga 
olinadigan quyidagi jihatlari ajratiladi:
•
iste’molchilar harakatini ijtimoiy-iqtisodiy omillari: ular mashg’ulotlari, 
ma’lumoti, mustaqilligi, daromadi;
•
ijtimoiy holati: oliy sinf, o’rta sinf, ishchi sinf, past sinf;
•
ijtimoiy-demografik xususiyatlari: jinsi, yoshi, yashash joyi, oilaviy ahvoli va 
boshqalar;
•
madaniy omillarga (milliy, diniy, badiiy va boshalar) bog’liq bo’lgan 
iste’molchilik standarti;
•
shaxsiy didlari.
Iste’mol bozorini korxona servis mahsulotiga nisbatan segmentlashni amalga 
oshirishda, marketing bo’yicha mutaxassis segmentlarni ajratishiga imkon beruvchi 
talablar asosida ish ko’rishi lozim. Segment iste’molchilar soni yoki sotuv hajmi 
bo’yicha u bilan ishlash iqtisodiy oqlaydigan bo’lishi uchun yetarlicha katta bo’lishi 
lozim. Tanlangan iste’molchilar segmentini asoslari taklif qilinayotgan xizmat yoki 
tovarni muhim tavsiflariga mos kelishi kerak. Bir marta identifikasiyalangan va 
aniqlangan segment unga ta’sir etish uchun shunday qolishi kerak.
Marketing tovarni bozorga chiqqunicha va chiqqandan keyingi davrlarda 
iste’molchilar xatti-harakatini barcha jihatlari bilan bog’liq katta hajmdagi ishlarni 
bajaradi. Narx, dizayn, mahsulot sifati, tarqatish yo’llari va reklama ma’lumotlari 
marketing kompleksini elementlari sifatida u yoki bu iste’molchilar guruhiga nisbatan 
muvofiqlashtirilishi lozim. Bunda xizmat yoki mahsulotni pozisiyalash dinamikasi 
nazarda tutilishi kerak. U yangi tovar, servis mahsuloti sotuvga chiqarilgandan keyin 
doimiy o’zgarishda bo’ladi. Ba’zi bozorlarda u servis mahsuloti chiqarilgandan keyin 
2-3 oy davomida o’zgaradi. Ushbu o’zgarishlarni hisobga olgan holda, ishlab 
154

---

chiqarish hajmlari, narx, iste’molchilarni yo’naltirish taktikasi (ya’ni reklama va 
boshqa sotish vositalari) tuzatiladi.