Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

Reklama effektivligi aniqlashning oddiy usuli, bu uni amalga oshirish 
xarajatlarini kuzatish hisoblanadi. Bu holda bir tomondan har bir bosqichdagi 
reklama xarajatlarini umumiy xarajatlarga va ikkinchi tomondan esa ma’lum 
davrdagi sotuv sonlarini o’sishi (kamayishi) tezligiga bo’lgan munosabatlari kuzatib 
boriladi.
Ayni vaqtda reklama samaradorligini belgilaydigan boshqa diagnostik usullari 
ham mavjudki, ular ko’p hollarda qanday reklama turi foydalanilganligiga bog’liq. 
Masalan, eng oddiy reklama shakllarida (bosma varaqalarni pochta qutilari orqali 
tarqatish, gavjum joylarda e’lonlar joylashtirish) ma’lum sonli iste’molchilarga ularni 
informasion manbai haqidagi savol bilan murojaat qilish foydalanilishi mumkin. 
Reklama samaradorligini baholashning hohlagan usullaridagi eng qiyin vazifa bu uni 
toza samarasini ajratish, yo’ldosh holatlardan ayirish hisoblanadi.
Oxirida shuni aytish mumkinki, marketing vazifalariga ishlab chiqilgan 
rejalarni amalga oshirishni barcha bosqichlarini baholash va nazorat qilish, 
shuningdek servis mahsulotini sotuv samaradorligini kuzatib borish kiradi.
Yuqorida jahon iqtisodiy amaliyotida foydalaniladigan va servis faoliyatini har 
bir yo’nalishlarida keng ishlatiladigan marketingni bosqich va proseduralari 
kompleksi keltirildi. Bizni amaliyot bu yo’nalishda o’ziga xos xususiyatlarga ega 
bo’lmoqda. Bizni firmalar, umuman olganda o’z faoliyati natijalarini sotish bo’yicha 
ishlarni birinchi bosqichlarida turishmoqda. Shu sababli bizni firmalar tomonidan 
servis marketingini turli yo’nalishlarini bir xil o’zlashtira olmaslik ro’y bermoqda.
Reklamaga murojaat qilish eng oson bo’ldi va keng tarqaldi. Ammo 
iqitsodiyotda normal raqobat muhitini shallanishi sari bizni servis korxonalarimiz 
marketing strategiyasi va taktikasini boshqa yo’nalishlarini muhimligini tan 
olishmoqda. Ko’pgina jamoalarda uni ishlab chiqish va amalga oshirish bo’yicha 
tajribalari yo’q. Ixtisoslashgan marketing firmalari xizmatiga murojaat qilish hamma 
vaqt ham yaxshi natija bermaydi.
Mayda korxonalar bu yo’nalishda juda sust rivojlanishmoqda. Taklif 
etilayotgan tovar va xizmatlarni sotish bozori istiqbolini belgilash zarurati mayda 
korxona egalarini marketingni turli yo’nalishlari bilan mustaqil ravishda 
157

---

shug’ullanishga majbur qiladi. Ammo bilimlarni yetishmasligi va bu biznes 
yo’nalishiga yaxlit yondashuvni bo’lmasligi bu ishlar samarasini yo’qqa chiqaradi.
Servis firmasini chet el bozorlariga chiqqishida marketing mutaxassislari 
oldiga ular bizni amaliyotimizda yechadigan vazifalardan ancha farqlanib turuvchi 
yangi vazifalar yuzaga keladi. bu vaziyatda ishlab chiqaruvchi boshqa mamlakatdagi 
ommaviy iste’molchini turli ta’b, odatlarini hisobga olishi zarur.
Chet el bozorlariga kirishda servis firmasi avvalo, boshqa mamlakat 
iste’molchilarini mo’ljallarini, etno milliy madaniyatida oilaviy bog’liqlar 
ahamiyatini, an’analar va ta’lim tizimini o’zaro munosabatini, shuningdek aholini 
hayot tarzi va ularni iste’mol standartlarini hisobga olishlari lozim. Shu bilan 
birgalikda boshqa davlat aholisi ichidagi muhim etnik, diniy va hududiy 
iste’molchilar segmentini aniqlash ham o’ta muhimdir. Bu holda marketing bo’yicha 
mutaxassisga iste’molchilar xatti-harakatiga bevosita aloqador bo’lmagan kundalik 
xatti-harakat, his-ruhiy holat, lingvistik kabi ko’pgina mayda-chuydalarni hisobga 
olishga to’g’ri keladi.
Chet el iste’molchialrini hayotiy mo’ljallarini va odatlarini o’ziga xosligi, 
shuningdek ular talablarini nodatiy segmentlanishi boshqa davlat xizmat ishlab 
chiqaruvchilarini yangi bozorda o’z servis mahsulotlarini sotish taktikasini tuzatishga 
majbur qiladi. Ba’zi hollarda marketing strategiyasini muhim asoslarini qayta ko’rib 
chiqishga ham to’g’ri keladi.
Xizmatlar marketingida servis mahsulotini sotishdagi pozisiyasini tamoyil va 
usullaridan foydalanishni ko’rib chiqamiz. Bu yo’nalish marketologlar va reklama 
vakillari e’tiborini ommaviy va aniq iste’molchi ongiga qaratadi. Hozirgi kunda har 
bir odamni o’sib borayotgan tovar va xizmatlarni turli tumanligi bilan to’qnash 
kelishini, uni o’ta kommunikativ maydon markazida bo’lishini va uni diqqati katta 
hajmdagi reklama ma’lumotlari bilan yuklanganligini hisobga olgan holda har bir 
servis firmasi o’z iste’molchisi tomon o’zini yo’lini topa olishi kerak. Bu maqsadda 
aniq firma reklamasi o’z xizmatini iste’molchilar ongida pozisiyalashi kerak, ya’ni 
ularni raqobatchilar xizmatidan farqlanadigan, yengil taniladigan qilishi, odamlar 
158

---

ongiga o’z informasiyasini barqaror kirib borish usullarini topishi lozim. Bularni 
hammasi xizmatni odamlar ongida qulay pozisiyalanishiga yordam beradi.
Firma tomonidan o’z servis mahsulotini pozisiyalash usullarini o’zlashtirilishi 
uni sotuvini ancha yengillashtiradi. Bir vaqtni o’zida bu jarayon jamiyat ongi va 
odamlar ruhiyati bilan manipulyasiyalashga yo’l qo’ymaydigan insonparvarlik va 
ruhiy chegaralanishlarni hisobga olgan kasbiy etika bilan muvofiqlashtirilishi kerak.