¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

13-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ


Тўқимачилик газламаларнинг рангларининг
мустаҳкамлигини аниқлаш

Тикувчилик газламаларининг нимага мўлжалланганлигига қараб, ГОСТ 9733-61 стандартининг меъёрларига мувофиқ рангнинг турли физик-кимёвий таъсирларига ёруғлик, дистилланган сув, совун ва сода эритмалари, тер, ювиш, кимёвий тозалаш, дазмоллаш, қуруқ ва ҳўл ҳолатитда ишқаланишга чидамлигини аниқланади.

Газлама рангининг ҳар бир физик-кимёвий таъсирларга чидамлигини газламанинг дастлабки рангининг айнишига қараб ҳамда, оқ газламаларга ишлов берилганда рангни юқиб қолишига қараб ҳамда, оқ газламаларга ишлов берилганда рангни юқиб қолишига қараб ҳам аниқлаш мумкин.
Синалаётган газлама намунасининг дастлабки рангининг айниши ва оқ газлама намуналарнинг рангини юқтириши икки кул ранг эталонлар шкаласи ва кўк эталон бўёқлар шкаласи ёрдамида баллар билан баҳоланади.
Кўк эталон бўёқлар шкаласи ёруғлик, об-ҳаво таъсирида газлама дастлабки рангининг айнишини аниқлаш учун ишлатилади.
Икки кул ранг эталонлар шкаласидан бири физик-кимёвий таъсирлар натижасида газлама дастлабки рангининг айниш даражасини, иккинчиси оқ намунанинг рангни юқтириш даражасини аниқлаш учун ишлатилади. Кул ранг эталонлар шкаласи рангларнинг чидамлигини 1 дан 5 баллгача баҳолашга имкон беради.
Газлама рангининг физик-кимёвий таъсирларга чидамлилик даражаси каср билан белгиланади: суратга дастлабки рангнинг айниш баллари, махражга эса оқ намунанинг рангни юқтириш баллари қўйилади.
1/1 балл-намунанинг ранги жуда айнийди, оқ газлама анча бўялади; 3/3 балл-намунанинг ранги унча айнимайди, оқ газлама унчалик бўялмайди; 5/5 балл-намунанинг ранги ва оқ газлама ўзгармайди; 3/1 балл-намунанинг ранги унча айнимайди, оқ газлама анча бўялади; 4/3 балл-намунанинг ранги камроқ айнийди, оқ газлама унчалик равишда бўялмайди.
Агар газлама рангининг пишиқлиги белгиланган кўрсаткичларга мос келмаса улар брак қилинади.
Совун ва сода эритмасида газлама рангининг пишиқлигини аниқлаш. Совун ва сода эритмасида қайнатиб газлама рангининг пишиқлигини аниқлаш учун 1 л дистилланган сувда 85 фоизли нейтрал олсин совунидан 5 г ва кальцинацияланган содадан 3 эритилади. Оқ газлама қўшиб тикилган намуна шу эритмада 30 минут қайнатилади. Совутилгандан кейин намуна 10 марта эритмага ботирилади ва сиқиб ташланади. Иссиқ ва совуқ сувда чайқилиб олинади ва очиқ ҳавода қуритилади.