Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги вахабов абдурахим васикович

9.3. МДҲ мамлакатларида “яшил иқтисодиёт”ни ривожлантириш 
стратегиясининг устувор йўналишлари 
9.3.1. Россия 
 
МДҲ. МДҲ мамлакатлари “яшил иқтисодиёт”га ўтиш масаласини 
жаҳон тенденциясига ҳамоҳанг ҳал этишга ҳаракат қилишмоқда. Ушбу 
мамлакатларда иқтисодиётни “яшил иқтисодиёт” тамойиллари асосида 
ривожлантиришда умумий ва ўзига хос хусусиятлар ҳам мавжуд. Бунда дунё 
ҳамжамиятининг таркибий қисми сифатида глобал молиявий инқироз 
шароитидан иқтисодиётнинг энергия сиғимкорлиги драражасини пасайтириш, 
иқтисодиётни янги технологиялар асосида модернизациялаш орқали чиқиб 
кетиш, Минг йиллик ривожланиш мақсадлари, Барқарор ривожланиш 
мақсадлари, Париж битими кўрсаткичларига эришиш каби умумий 
хусусиятларни ажратиб кўрсатишимиз мумкин. 
МДҲ 
мамлакатларининг 
аксарияти 
иқтисодиётнинг 
энергия 
сиғимкорлиги ва СО
2
газини атмосферага чиқариш интенсивлиги 
кўрсаткичлари бўйича дунё рейтингида биринчи ўнталикдан жой олган 
(9.3.1.1-жадвал).
9.3.1.1-жавдал 
Дунё мамлакатларида энергия сиғимкорлиги ва атмосферага 
иссиқхона газларини чиқариш, 2019 й.
275
 
Мамлакат 
Эн
ерги
я 
си
ғи
м
корли
ги
* 
Мамлакат 
С0
2
ин
тен
си
вл
иги
, 
С0
2
/до
лл.**
Украина 
0,232 
ЖАР 
0,594 
Россия 
0,210 
Қозоғистон 
0,527 
Венесуэла 
0,205 
Тайвань 
0,483 
Тайвань 
0,189 
Россия 
0,473 
ЖАР 
0,180 
Украина 
0,462 
Эрон 
0,179 
Венесуэла 
0,459 
Қозоғистон 
0,176 
Эрон 
0,443 
Канада 
0,171 
Хитой 
0,379 
Ўзбекистон 
0,152 
Ўзбекистон 
0,372 
Нигерия 
0,148 
Канада 
0,330 
*Энергия сиғимкорлик кўрсаткичи бирламчи энергия истеъмолининг доимий нархларда ва 
валютанинг харид қобилияти паритети бўйича ҳисобланган ЯИМ миқдорига нисбати 
сифатида аниқланади. Бу кўрсаткич бир бирлик ЯИМ ишлаб чиқариш учун зарур энергия 
миқдорини аниқлаш имконини беради. 
**Улгерод сиғимкорлиги кўрсаткичи иссиқхона газлари эмиссиясининг ЯИМга нисбати 
сифатида аниқланади. 
275
https://yearbook.enerdata.net/total-energy/world-energy-intensity-gdp-data.html маълумотлари асосида 
тузилган. 

---

208 
МДҲ мамлакатларининг барчаси “Барқарор ривожланиш миллий 
дастурлари”га эга ва Париж битимини ратификация қилишган. Шунингдек, 
МДҲнинг аксарият мамлакатларида (Қозоғистон, Беларус, Ўзбекистон, 
Қирғизистон, Украина) “яшил иқтисодиёт”ни ривожлантиришнинг мақсадли 
дастурлари қабул қилинган. Ушбу дастурларнинг айримларида иқтисодий 
рецессия шароитида ресурс ва энергия самарадорлиги юқори технологияларни 
жорий этиш орқали иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватлаш, баъзиларида 
экологик муаммоларни ҳал этиш, бошқаларида эса энергетика соҳасини 
модернизациялашга устуворлик берилмоқда. Ривожланган мамлакатлардан 
фарқли равишда МДҲ мамлакатларида “яшил иқтисодиёт” асосида барқарор 
ривожланишни таъминлашнинг иқтисодий механизмини ишлаб чиқиш ва 
амалиётга жорий этишда жараёни ҳали бошланғич босқичида турибди.
Россия. Россиянинг “яшил иқтисодиёт”га ўтиш истиқболларини аксарият 
мутахассислар пессимистик руҳда баҳолашади. Уларнинг фикрича, 
мамлакатда деярли тугамайдиган қазилма бойликлар, жумладан, нефть ва 
табиий газ заҳираларининг мавжудлиги экологик хавфсиз муқобил энергия 
билан боғлиқ ишлаб чиқариш ва ижтимоий муносабатларни ривожлантириш 
зарурлиги тўғрисидаги аргументларни қадрсиз қилиб қўяди. Шунга 
қарамасдан Россиянинг “яшил иқтисодиёт” соҳасидаги халқаро келишувларга 
боғлиқлиги амалдаги иқтисодий тизимнинг экологик вазиятга таъсирини 
баҳолаш бўйича талаб этиладиган минимал чораларни амалга оширишини 
тақозо этади.
Европа XXI асрнинг ўрталарига бориб иссиқхона газлари эмиссиясини 
тўхтатишга ҳаракат қилаётган бир пайтда Россия кўмир қазиб чиқариш 
ҳажмини 2035 йилга қадар 485-685 млн. тоннагача ошириш, янги шахталар ва 
кўмирни қайта ишлаш бўйича технологик ишланмаларга 2,5-3,5 трлн. рубль 
сарфлашни режалаштирмоқда. Немис тадқиқотчиси Ральф Фюкс фикрича, 
Россия иқтисодиётининг хом-ашёга йўналтирилганлигида жиддий муаммо 
мавжуд: “Россиянинг қазиб чиқариладиган ёқилғидан воз кечиши жуда қийин. 
Бу эса Россия ва Европа Иттифоқи ўртасидаги иқтисодий алоқаларга раҳна 
солиши мумкин. Жумладан, ҳозирда Германия углеводородларнинг йирик 
импортёрига айланди. Германия замонавий ёқилғи турларига ўтадиган бўлса, 
бу соҳада муқаррар зиддиятлар юзага келади. Германиянинг режалари 
туфайли Россиянинг газ ва нефть экспорти бўйича имкониятларига зарар 
етади. Россия иқтисодий ривожланиш моделининг келажаги қандай? Бу 
Россия учун яқин 20-30 йилдаги жиддий синов бўлади”
276
. 
Россияда анъанавий энергересурсларнинг катта қисми хорижга экспорт 
қилинади ва иқтисодиётнинг фойда нормаси юқори тармоқларидан 
ҳисобланади. Россия молия вазирлигининг маълумотларига кўра, 2019 йилда 
консолидациялашган бюджет даромадларининг 39,3%и нефть-газ мажмуаси 
ҳисобидан шаклланган
277
. Бу ҳол мамлакатда “яшил иқтисодиёт”га ўтиш 
жараёнидаги салбий омиллардан бири ҳисобланади.
276
https://www.ru-eu.org/news/69783/ 
277
https://www.minfin.ru/ru/statistics 

---

209 
Айрим тадқиқотчилар Россиянинг “яшил иқтисодиёт”га ўтиш давлат 
сиёсатининг асослари барқарор ривожланиш стратегиясини ишлаб чиқиш 
бўйича халқаро мажбуриятлар, хусусан Монреал ва Киото протоколларига 
мувофиқ шаклланган. Ушбу сиёсат табиий ресурслар ва умуман табиий 
бойликнинг қадр-қимматини янада оширди, деб ҳисоблашади
278
.
Россияда экология соҳасига оид қонунчиликни фаол ривожлантиришни 
“яшил ўсиш”ни таъминлашга қўйилган биринчи қадам, деб баҳолаш мумкин. 
Россия 2019 йилда Париж битимини тўлиқ ратификация қилди. Мамлакатда 
иссиқхона газлари эмиссиясини 2030 йилда 1990 йилга нисбатан 
ўрмонларнинг мазкур газларни ютиб юбориш имкониятларини ҳисобга олган 
ҳолда 70-75%гача қисқартириш режаси қабул қилинди
279
. Шунга қарамасдан 
Россия бизнес жамоатчилиги Париж келишувини амалиётга жорий қилиш 
иқтисодий ўсиш суръатларига салбий таъсир кўрсатади, деб ҳисоблашади.
Россияда 2050 йилгача даврда паст углеродли иқтисодиётга ўтишнинг 
узоқ муддатли ривожланиш стратегияси ишлаб чиқилган. Стратегия қуйидаги 
устувор йўналишлар бўйича амалга оширилади:
- иссиқхона газлари эмиссиясини миллий даражада тартибга солиш ва 
Париж битимида назарда тутилган механизм билан мувофиқлаштириш;
- иссиқхона газлари эмиссияси миқдорини мониторинг қилишнинг 
миллий тизимини ривожлантириш ва прогнозлаштириш;
- иқтисодиёт тармоқлари, инфратузилма, уй-жой, саноат бинолари ва 
иншоотларининг энергия самарадорлигини ошириш;
- ўрмонлар, тупроқ ва бошқа табиий иссиқхона газларини ютувчиларни 
сақлаш ва кўпайтириш;
- иссиқхона газларини чиқариш даражаси паст технологиялар соҳасида 
тадқиқот ишларини олиб бориш.