Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

Резюме. Кибернетик системада система факторлари ва акс таъсир 
қийматлари ўртасида муайян алоқа мавжуддир. Бу акс таъсир акс-садо 
функцияси дейилади, унинг геометрик тарзи эса акс-садо сирти деб 
аталади. Акс-садо функциясини етарлича аниқлик билан к ўзгарувчандан d 
даражадаги полином кўринишида тасаввур қилиш мумкин. Мазкур 
полином тавсифланаётган аниқликдаги кибернетик системадаги у ёки бу 
жараён қаторлар даражасига боғлиқдир. 
 
3.3. Экспериментни режалаштиришда факторлар 
тенгламаларини танлаш 
Кибернетик системанинг ҳар бир фактори ўз катталигини ўзгартириш муайян 
чегарасига эга, бунинг ичида у исталган қийматни ёки қатор дискрет қийматларни қабул 
қилиш мумкин. Барча бу қийматлар мажмўи факторни белгалаш соҳасини ташкил этади. 
Экспериментни лойиҳалашда ҳар бир факторни аниқлаш соҳасида 
унинг локал кичик соҳаси мавжуддир, яъни ора-лиғида тадқиқот 
ўтказиладиган ўша фактор ўзгариши интервали бор. 
Кўрсатилган локал кичик соҳаларни танлаш ҳар бир фактор х
i
(i=1, 2, …, 
k)
учун x
i0
асосий (нол) даража ва ўзгариш интервали 
Δx
i
 yb танлашга олиб 
келади. Бунинг учун априор информация асосида факторлар тахминий қиймати 
белгиланади, улар комбинацияси кибернетик система энг яхши чиқиш 

---

81
натижасини беради. Факторлар қиймати бу комбинациясига фактор фазоси 
бошланғич нуқтаси мос келади, ундан эксперимент режасини тузишда 
фойдаланилади. Бошланғич нуқта координаталари факторлар асосий (нол) 
даражаси дейилади. 
ΔΔx
i
x
i
факторлар ўзгариш интерваллари ҳам априор информация 
асосида танланади, масалан, жавоб сиртининг ўрганилаётган эгриси 
тўғрисидаги. Демак, сирт эгрилиги қанча кам бўлса, 
Δx
i
, ўзгариш интервали 
шунча катта бўлиши мумкин. Мазкур априор информация дастлабки бир 
факторли экспериментлардан ёки назарий тахминлардан олиниши мумкин. 
Бундан ташқари ўзгариш интервали баъзи бир улуш [4] сифатида, тегишли 
факторни аниқлаш соҳаси ўлчамидан аниқланиши мумкин. Ўзгариш тор 
интервали белгилаш соҳасининг 10% гачасини ташкил этади, ўртачаси – 10% 
дан 30% гача, кенги — 30% дан ошиқ. 
Маълум асосий даража ва фактор ўзгариш интервалида унинг юқори 
ва қуйи даражаси тенг: