Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

Резюме. Режалаштирилаётган эксперимент натижалари бўйича олинган 
кибернетик моделлар факторлари ва чиқиш параметрлари ўртасидаги алоқа 
тенгламаси статистик таҳлил қилиниши шарт. Анализнинг мақсади 
қўйидагича: олинган боғлилик ва унинг аниқлиги ишончли эканлигига қаноат 
ҳосил қилиш, эксперимент натижаларида иложи борича кўпроқ информация олиш. 
 
3.6. Каср, фактор эксперимент жавоб сирти бўйлаб бурама юқорилаш 
Тўлиқ факторли эксперимент (ТФЭ) фақат чизиқли эффектгагина эмас, 
балки улар ўзаро ҳаракати барча эффектларига тааллуқли регрессия 
коэффициентларини айрим-айрим белгилаш имконини беради. Бироқ, ТФЭдан 
фойдаланиш ҳамма вақт ҳам самарали эмас, айниқса, факторлар сони кўп бўлганда. 
Чунки ТФЭ N = 2
k
 тажрибалар сонини чизиқли эффектлар k баҳоловчи сонидан анча 
кўпроқ қўйишни талаб этади, ТФЭ ∆= 2
k
 — k тажрибалар кўплаб ортиқчалигига эга. 
Касрли фактор экспериментлар (КФЭ) анча кам ортиқчаликка эга, 

---

89
булар ТФЭнинг муайян қисмини акс эттиради. Мазкур ҳолда тажрибалар 
гиперкубнинг барча 2
k
чўққиларида эмас, балки улардан баъзиларидагина 
амалга оширилади. Табиийки, бунда баъзи информациялар йўқотилади. 
Бироқ, гиперкуб чўққисини оқилона танлаш йўли билан чизиқли биринчи 
босқичи учун етарлича ўзаро ҳаракат эффекти қисмини олиш мумкин. 
Мустақил факторлар k + р учун КФЭ режасини олиш учун k факторлар 
учун ТФЭ тузиш зарур ва энг юқори тартибдаги ўзаро ҳаракати эффектларини 
қолган мустақил факторлар р чизиқли эффектига тенглаштириш лозим. Бунда 
қолган р факторлар даражаси ўзаро ҳаракатга мос устунчалар қиммат 
комбинацияларига мувофиқ ўзгариши лозим. Шундай йўл билан олинган 
КФЭ 2
k+p
тур ТФЭдан касрли реплика ҳисобланади. Факторлар чегаравий 
сонидаги режа мазкур миқдор тажрибалар ва берилган модел учун тиғиз деб 
аталади. 2
k
тур режа тиғиз эмас дейилади. 
Шуни таъкидлаш жоизки, КФЭ режалаштириш матрицаси ўзининг 
оптимал – ортогонал, ротатабел хусусиятларини йўқотмайди. КФЭ тўлиқ 
тавсифи [17,19] ишларда келтирилади.