‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
|
aylandi. B.
Franklinning shaxsiy obro‘si ham oshib ketdi. Bir yil o ‘ta r-o ‘tmas u shahar subsidiyasi bo'yicha shartnomani yutib oldi. B undan tashqari, bir paytiar «PensiJvaniya gazett»ga Kaymer bilan birga ulush qo‘shgan Meridit (M eredith) ismli shaxsdan bosmaxonani ham sotib oldi. Shunday qilib, Benyamin Franklin 24 yoshida Pensüvaniya mustamlakasidagi eng yirik va eng baquw at nashrning yagona egasiga aylandi. U erishilgan natijalardan sarxush bo‘lmadi va shu bilan kifoyalanib ham qolmadi. U 1732-yili nafaqat Pensilvaniya, balki butun Amerikada katta obro‘ qozongan «Bechora Richard almanaxi»ni chop etishga kirishdi. Uning butun biznesidan keladigan darom adning 40 foizini aynan almanaxdan tushadigan mablag'lar tashkil etardi. 1741-yili B. Franklin o ‘z jumalini ham nashr etdi. 42 yoshida Pen- silvaniyadagi ko'p sonli nemiszabon aholi uchun u «Saytung» («Zeitung») gazetasi nashrini yo'lga qo‘ydi. Noshirlik ishlari mustahkam oyoqqa turgach, boshqa mustamlaka hududlarda ham yangi gazetalami tashkil etdi. Britaniyaning Nyu York, Janubiy Karolina, Road Aylend va Antigua kabi so- biq mustamlakalarida bosmaxonalar tashkil etib, yirik noshirlik tizimini yaratdi. Pirovardida, «Пенселвания газетг» bare ha mustamlakalar uchun eng yirik nasltr va ishonchli yangilik manbayiga aylandi. Benyamin Franklin Amerikaning m ustam laka davri matbuoti tari- xidagi yorqin yulduzdir. Amerika jumalistikasi u ch u n qilgan katta xizmati bilan umuman jurnalistikani obro'li faoJiyat turlaridan biriga aylantirdi. Gazetachilik sifat jihatdan yaxshilandi. Reklama ishi barq urib rivojlandi. Franklin o ‘z tajribasi misolida yaxshi jurnalist va tadbirkor inson noshirlik sohasida katta biznes qilishi mumkinligini isbotladi. Bundan tashqari, Benyamin Franklin birinchilar qatort Amerika jumalchiligini ham boshlab berdi. Lekin u ju m a l chiqarishda o ‘z raqo- batchisi Endiyu Bredforddan bor-yo‘g‘i uch kun kech qolgan edi. Garchand jum allar Amerika inqilobiga q ad ar katta muvaffaqiyat qozonmagan bo‘lsa-da, maktab sifatida shakllana boshlagan edi. Inqilob davrida Shimoüy Amerika hududida beshta ju m a l c h o p etilardi. Shulardan Robert Aytkenning Filadelfiyada nashr etilgan «П енселвания магазине» (Пенселвания магазин) jum ali jamoatchilikka kengroq tanildi. Ushbu nashr orqali Shimoliy Amerikadagi mustam lakalar jamoatchiligi m ashhur pamfletnavis Tom Peynni tanidi. Bu haqda keyinroq yana to‘xtalamiz. Britaniyaning Shim oliy Amerikadagi mustamlakalari hududida siyosiy partiyalar faoliyatining kuchayishi va tijoratning avj olishi matbuotning rivojlanishiga ham katta ta ’sir ko‘rsatdi. Xususan, partizan matbuoti ana shu davrda tug‘ildi va shakllandi. Uning m ustam lakachi matbuotdan asosiy farqi mavjud hokim iyatga nisbatan muxolif mavqeda turganligida edi. Partizan m atbuoti siyosiy matbuot b o iib , biron-bir dunyoqarashni astoydU himoya qilar y o k i-m a ’Ium bir siyosiy guruh yoxud partiya manfaatlarini qo‘Uab-quwatlab turardi. Partizan matbuoti odatda, ana shunday guruhlar tom onidan moliyaviy ta ’m inlanar edi. Bu m atbuotning maqsadi va yo'nalishi asosan hurriyat va erkinlik g‘oyaiarini m adh etishdan, xususan, Shimoliy Amerika mustamlakalarining ozodlik uchun kurashini targ'ib qilishdan iborat edi. Umuman, o ‘z mohiyati bilan B ritaniya tojining Shimoliy Amerikadagi mustamlakachilik siyosatiga qarshi qaratilganligi bois uning faoiiyati mustamlaka hokimiyati uchun o ‘ta noqulay edi. Partizan matbuoti AQSH mustaqillikka erish- ganidan keyin ham XIX asrning 30-yillariga qadar davom etdi. Faqat bu davrda ushbu m atbuot mustaqil davlatdagi o'zaro qarama-qarshi siyosiy partiyalaming quroU sifatida gavdalandi. Turli siyosiy va o ‘zaro muxolif guruhlar orasidagi tortishuvlar ayrim paytlar sud ishlari bilan yakunlanardi. Agar ziddiyat matbuotda o ‘z ifodasini topsa, k o ‘pincha jumalist yoki noshir javobgar bo‘lardi. Shuning uchun ham m atbuot organi ko‘pincha tuhm at qilganlikda ayblanardi. Ammo gazetalar bilan bog‘liq sud ishlarining ijobiy tomoni shunda ediki, ular tufayli sohaga o id qonunchilik asta-sekin shakllanib bordi. Jum ladan, Shimoliy A m erikaning mustamlaka davrida m ashhur bo'lgan «Zenger ishi» keyinchalik jurnalistikaning rivoji va erkinligini himoya qilish uchun katta ahamiyatga ega b o ‘ldi. Zenger ishi va m atbuot erkinliginiog himoyasi. Mustamlaka davrida Amerikaning bunday hududlarida matbuot erkinligi bo‘yicha nishonlangan eng katta bayram - b u , shubhasiz, 1734— 1735-yillardagi Piter Zenger ishi- d a jurnalistika m anfaatlarining himoyalanishi bo'ldi. Garchand, Zenger o ‘rnak bo'ladigan voqeaga aylanmagan e sa-d a1, uning jurnalistikada erkinlik ruhini ko‘tarish borasidagi ta ’siri beqiyos bo‘ldi. Jon Piter Z enger 1733-yil 5-noyabrda «Nyu York Uikli Jornal» («New York weekly journal») gazetasi faoliyatini yo‘lga qo‘yganda sha- harda yana bir gazeta-U ilyam Bredfordga (Endryu Bredfordning otasi) tegishli «Nyu-York G azett» («New York gazette») nashr etilar edi. Shun day qilib, aslida, U . Bredfordning shogirdi bo'lgan P. Zenger ustozi bilan raqobatga kirishdi. Bu oddiy raqobat emas, balki shahardagi ikki yirik siyosiy guruhning o ‘zaro kurashi edi. * Prcsendent huquqi ingliz-sakson huquqiy tizimi uchun xos bo‘lib, unga ko‘ra, qabul qilingan m uayyan sud qarori kcyinchalik shu sudda yoki u bilan teng bo‘lgan yoki quyi instansiya sudlari tom onidan ko‘riladigan boshqa o'xshash ishlar uchun huquqiy m e ’y o r g a aylanadi. Zenger gazeta muharriri bo'lishi arafasida N yu-Y orkda katta ta ’sir kuchiga .ega siyosiy guruhlar o ‘zaro kelishlnay qotishdi. . Kuchlaming bo'íinishi Londondan Nyu-York koioniyasiga ser ü ily am Kosbi gabem ator qilíb jo'natilganidan keyin boshlandi. Kosbi ish boshlaguniga qadar gubem ator vazifasini Rip Van D am ismli kishi vaqtinchalik bajarib turdi. Shaharga kelgach, Kosbi Van Dam dan muvaqqat gubem atorlígi davrída oigan maoshining yarmini berishni talab qildi. Van D am bu talabni rad etdi, Nyu-York Oliy sudi ham Kosbini qo‘üab-quw atlam adi. Bundan darg'azab bo‘lgan yangi gubem ator koloniya Oliy sudi raisini o'zi uchun qulay boigan kishi bilan almashtirdi. Shunday qilib, m ashhur huquq- shunos Jeyms Aleksandr, sobiq Oliy sud raisi Luis M orís (bu paytda u Nyu-York assambleyasida o 'rin egallashga ulgurgan edi) sobiq gubem ator Rip Van Dam gubem ator Kosbi m a’muríyatiga qarshi kuchlarga boshchilik qilishdi. Kosbi va uning tarafdorlari manfaatini yarim rasmiy hisoblangan «Nyu-York gazett» himoya qilar edi. Shuning uchun h am gubernatoming muxoliftari o ‘z mavqelaríni himoya qiladigan nashrga ehtiyoj seza boshlashdi. Ular Zengeming gazeta chiqaríshidan m anfaatdor bo‘lish bilan birga, uni har tom onlam a qo'llab-quw atlab turdilar. N atijada, «Nyu-York Uikli Jornal» shahardagi muxolif nashrga aylandi. Gazeta gubemator Kosbini tanqid qila boshladi. Ayniqsa, fransuz harbiy josus kemasining mustamlaka-koloniyaning Iiududiy suvlariga kiri- shiga shaxsan gubemator tom onidan ruxsat berilganiga keskin munosabat bildirildi. G ubem ator m a’muriyati Zengerni «mojarolar keltiríb chiqarishda va qo‘zg‘olonga da’vat etishda» ayblay boshladi. N ihoyat, 1734-yil 17- noyabrda Zenger hibsga olindi. Sud ish ko‘rilgunga qadar 400 funt sterling miqdoridagi garov evaziga Zengerni vaqtinchalik ozod qilishga qaror qildi. Ammo hech kimda garov uchun to'lashga pul topilm adi. Natijada, Zenger keyingi to ‘qqiz oy umrini qam oqda o'tkazisliga m ajbur b o ‘ldi. Qizig'i shundaki, u hibsdalik chog‘ida ham gazeta chiqishdan to'xtam adi. Piter Zengeming xotini Anna uning nashrini davom ettirdi. «Jornal» uzilishsiz chiqib turdi. Zenger^a tuhmat qilingan sud ishi 1735-yil avgustda boshlandi. Kosbi ishning ko'rilishi o ‘zi xohlaganchalik borishi uchun hakam lar qatoriga yana ikki kishini kiritdi. 0 ‘sha paytdagi inglíz qonunlariga ko‘ra, sud qonun buzilganligini isbotlashi yetarli edi. Buning uchun sudyalam ing ko'pchiligi haqiqatan ham qo‘zg‘olonga d a ’vat qilishni taqiqlovchi qonunga xilof ish tutilganligini tasdiqlashi kifoya qilardi. Mazkur voqeagacha barcha sud ishlari shu tartibda olib borilardi. Ishda haqiqat, ya’ui, e ’lon qiliiigan materíallaming haqiqatga to 'g 'ri kelishi mutlaqo inobatga oíinm as va sudda himoya vazifasini o'tam as edi. Qonun buzilish fakti sud qarori uchun yagona asos hisoblanardi. Biroq, Zenger ishi Kosbi o ‘ylaganchalik oson kechm adi va qolaversa, jazolanishi kutilgan odam ishni yutib chiqdi. Bunda birinchi marta «haqiqat» prínsipi sudda ayblanuvchining himoyasi sifatida* qoilandi. Qisqacha aytganda, adolat g'alaba qozondi va Zenger aybsiz deb topildi. Ish m atbuot erkinligi foydasiga ha! bo‘lishining yana bir sababi bor edi. Sudda filadelfiyaiik obro'li advokat Ejidryu Hamilton Zengeming himoya- chisi sifatida ishtirok etdi. Keksa oqlovchi haqiqatning fakt sifatida ko‘rilishi lozimligini astoydil talab qildi va hakamlaidan o ‘z vijdonlariga quloq solishlarini so'radi. Hamiltonning xatti-harakatlari qonunga bo‘ysunmaslikka o'xshab ketsa-da, sud raisi Oelansi bunga urg'u berib, qattiq turib olmadi. Birinchidan, u ayblaiiuvchiga nisbatan haqiqat va adolat prinsiplarini qo'llashni talab qilishni advokatning huquqi deb bildi va bag'rikenglikni nam oyon etdi. Ikkinchidan, bu paytga kelib shahardagi ijtimoiy va siyosiy vaziyat o'zgaigan, jamoatchilik fikri Zenger tom on og‘ib ulgurgandi. Sudya gubem ator manfaatlarini himoya qilish bilan birga, yuzaga kelgan ijtimoiy vaziyatni ham hisobga olmasdan iloji yo'q edi. Haqiqat ana shunday qaror topdi va pirovardida matbuot erkinligi g‘alaba qozondi. Ilgari t a ’kidlanganidek, Zenger ishi o ‘z zamonida o ‘niak namunasiga aylanmadi. Bunga Britaniya hukumati va toji yo‘l ham qo‘ymas edi. Lekin yarim asr o ‘tgach, Zenger ishiga qaytadan murojaat qilindi. M azkur sud ishining aks-sadosi mustaqillikka erishgan Amerika Qo'shma Shtatlarida eshitila boshladi. Pensilvaniya shtati birinchi bo‘lib haqiqat prinsipini himoya vositasi sifatida ta n oldi va bu 1790-yili qabul qilingan shtat Konstitutsiyasiga kiritildi. N yu-Y ork shtatining o ‘zi esa haqiqat prinsipini 1805-yilda e ’tirof etdi. Xullas, Zenger ishi AQSH tarixida izsiz yo'qolib ketmadi. M atb u o t inqilob arafasida. Shimoliy Amerika mustamlaka hudud- larida B ritaniya hukmronligiga qarshi norozilik xatti-harakatlari tobora kuchayib borardi. Angliya hukumati mustamlaka hududlarini boshqarishda qiyinchiliklarga duch kela boshladi. Bunday hukmronlik tarafdorlari va unga qarshilar yaqqol ko‘rinib qoldi. Tarafdorlar Tori partiyasi a ’zolari, qarshilar esa radikal hamda vatanparvar kuchlar edi. Hatto Tori partiya- sining o ‘zida ham ichki bo‘linish yuz berdi. Tori loyalistlariga (Britaniya tojiga sodiq kishilar) qarshi tadbirkorlar (kapitalistlar) fraksiyasining «M us tam laka qanoti» (kolonial vig) q a t’iy qarshi turdi. Hali mustaqil partiya darajasiga yetm agan bo‘lsa-da, sezilarli ta ’sir kuchiga ega bo‘lgan viglar iqtisodiy erkinlik tarafdori edilar. H ar bir partiya va guruh o ‘z matbuot nashriga ega edi. Inqilobiy nashrlar. Amerika inqilobi mamlakat jumalistikasi rivojini tezlashtirib yubordi. G azetalar nafaqat son, balki sifat jihatidan ham o ‘sdi. K o'pgina haftalik nashrlar haftada ikki-uch marotaba chiqa boshladi. Bundan tashqari, Buyuk Britaniyaga qarshi olti yillik qurolli kurash davom ida sobiq shimoliy mustamlakalar hududida (AQSHning hozirgi shim oli-sharqiy hududidagi shtatlarda) 35 ta yangi gazetaga asos solindi. U lam ing barchasi vatanparvarlik ruhi bilan sug‘orilgan haftalik inqilobiy nashrlar edi. U rush yakuniga kelib ulardan faqatgina 20 tasi qoldi. 40 ming xonadonga yetib boradigan bu inqilobiy gazetalaming doimiy o ‘quvchilari soni kam ida 100 ming kishini tashkil etardi. «New Y ork G azette and Mercury* (Nyu-York gazett end merkyuri), «The H artfort Post* (Xartfort post), «Connecticut Courant* (Konnektikat kurant) kabi gazetalar inqilobiy nashrlarning eng ommaviylari edi. «Con necticut CouranU o'sha davr uchun eng katta ko‘rsatkich — 8 ming obu- nachiga ega edi. Inqilob namoyandalari. Amerika inqilobi arafasidagi vaziyat va mus- tamlaka hududlar-koloniyalarda komil jumalistlar hamda ozodlik kurashi namoyandalari yetishib chiqishiga zamin yaratdi. Tori partiyasining vakili, «Rivingtons Nyu-York gazetter»ning muharriri Jeyms Rivington, viglaming mafkurachisi, jurnalist va biznesmen Jon Dikkinson, radikallar tarafdori va targ'ibotchisi Samyuel Adams, vatanparvarlaming otashin publitsisti va muharriri Isiya Tomas o 'z davrining eng ko'zga ko‘ringan vakillari edi. Amerika inqilobi arafasida shim oliy mustamlakalardagi siyosiy vaziyat tobora taranglashib borardi. M ustaqillik urushida ishtirok etishdan bosh tortganligi uchun amerikaliklar Tori partiyasi vakiliarini sotqinlikda ayblashdi. Aslida esa, ular sotqin em as, balki o ‘z mamlakati — Buyuk Britaniyaning eng sodiq fuqarolari, qolganlar esa, qo'zg'olonchilar edi. Faqatgina urushdagi mag'lubiyat torichilarni sotqinga chiqardi. Vaholanki, qurolli to ‘qnashuvlar avjiga chiqqan bir paytda, 1776-yili 20 foiz aholining bosh g‘oyasi m ustam laka jamiyatining asosiy tizim ini saqlab qolishdan iborat bo'lgan torichilarni qo ilab -q u w atla r edi. Tori firqasi mustamlaka hududlarini mulkchilik huquqi, merosxo'rlik va ingliz a n ’analarini saqlab qolgan holda boshqarish tarafdori edilar. 1773-yili tashkil etilgan «Rivingtons Nyu-York gazetter* gazetasi Torining asosiy mafkuraviy quroli bo‘lib, unga 1762-yili Amerikaga kelgan Jeyms Rivington asos soldi. Gazeta ancha ommaviylashgan bo‘Isa-da, inqilob arafasida va inqilob davrida qiyinchiliklarga duch kela boshladi. Endi bu paytga kelib vaziyat o'zgargan, ya’ni, qirollikni tanqid qilish qoralanm as, mustamlaka assambleyalari yoki vatanparvarlarga til tekkizish esa, aksincha, tuhm at sifatida qabul qilina boshlagan edi. Rivingtonning gazetasi uchun erkinJJk chegaralari toraya boshladi. o ‘sha davrdagi fikr, so‘z erkinligi tushunchasi jurnalistning qaysi tarafda turib ijod qilishi bilan bog'liq edi — Tori esa yutqazayotgan tom on edi. Urush tugagandan keyin Jeyms Rivington Torining boshqa a ’zolari kabi Angliyaga qaytib ketmadi. U shu zaminda qoldi. 1802-yili Rivington Nyu-Yorkda vafot etdi. Jon Dikinson viglarning vakili edi. AQSH matbuoti tarixidan o ‘z zamonasining buyuk jumaiisti sifatida joy olgan Dikinson iqtisodiy mustaqillik tarafdori bo‘lib, soliqlar asosan Amerikadagi mustamlakalar hududida sarflanishini talab qilar edi. Uning maqolalari «rieHCHJiBaHH» K poH H K Ji* («Pennsylvania Chronicle») gazetasida m untazam chop etilib turildi. G archand Viglar firqasi Britaniyaga qarshi qurolli kurash tarafdori bo‘Imasalar-da, ularning falsafasi m ustamlaka aholisi mustaqillik uchun kurashga ruh^n tayyorlanishiga ko 'm ak berdi. Inqilob boshlangan paytda eng zaif bo'lgan, lekin qurolli to'qnashuvlar so'ngida eng muhim kuchga aylangan siyosiy guruh — bu radikallar yoki vatanparvarlar edi. Radikallaming Tori va Vigdan asosiy farqi shunda ediki, ular mustamlaka hududidagi ijtimoiy o'zgarishlarning qat’iy tarafdorlari hisoblanardilar. 0 ‘z davrining m ashhur jum aiisti Samyuel Adams radikal laming eng yorqin vakili va rahbari edi. Targ‘ibotchi sifatida ham unga hech kim teng kelolmasdi. O 'z faoliyatini 1748-yili Bostonning radikal ruhdagi «Independent Advertiser» (Independent edvertayzer) gazetasida boshlagan Sem Adams 26 yoshida ushbu nashming bosh muharririga ayiandi. Keyinclialik u «Boston gazett»da o ‘z maqolalari bilan qatnaslub turdi. Amerika xalqining Britaniya hukmronligiga qarshi mardonavor kurashida Sem Adamsning o ‘m i beqiyos. Vatanparvarlarning yana bir yorqin namoyandasi-jurnalist Isia Tomas 1770-yili Bostonda «M assachusetts spy* (Masschusetts spy) gazetasiga asos soldi va uni Britaniyaga qarshi kurashda qurol sifatida q o ‘lladi. Gazeta 1904-yilgacha chiqishda davom etdi. «Boston gazett* va «Spay» o ‘z davrining eng ashaddiy partizan gazetalari edi. Isia Tomas muharrirlikdan tashqari, bevosita urush bo'layotgan joylardagi jangohlardan reportajlar tayyorlab bordi. U harbiy jurnalist sifatida ham katta obro‘ qozondi. M atbuotning inqilob davridagi roli. 1776-yilning 4-iyulida Tomas Jefferson rahbarligidagi q o ‘m ita tayyorlagan Mustaqillik Dekiaratsiyasi qabul qilindi. Shunday qilib, yer yuzida yangi, vaqti kelib eng qudratli davlat paydo bo‘lishi e ’lon qilindi. Matbuot Amerika inqilobi davrida uchta m uhim vazifani bajardi: - mustamlaka hududlar-(koloniya)lam i o ‘zaro birlashtirdi; - yillar davomida Britaniya hukumatiga nisbatan to ‘planib qolgan g 'azab va alam lar ovoziga ayiandi; - mustamlaka aholisi yangi qiyofani-mustaqil davlatning fuqarosi qiyofasini o ‘zIashtirib olishiga ko'm ak berdi. Birinchi vazifa eng qiyini bo'ldi, chunki har bir mustamlaka o ‘zining m adaniy xususiyatlariga ega edi. Ulardagi boshqamv ham bir-biridan farqlanardi. Lekin, shunga qaram ay, matbuot inqilob davrida bunday tarqoq m ustam lakalam ing o ‘zaro birlashuvi va bir-biriga ko‘maklashuviga katta hissa qo'shdi. Inqilob rahnam olari Britaniyaning soliqlari, qonunlari va qudratli qurolli kuchlariga qarshi turishga ko‘mak beradigan eng kuchli vosita m atbuot ekaniga ishonar edilar. Prezident Tomas Jefferson o ‘z d o ‘sti Karringtonga yozgan m aktubida m atbuot haqida shunday degan edi: «Agar m enga hukum at bo‘lsin-u gazetaiar bo‘lmasin yoki gazetalar b o isin u hu- kum at b o ‘lmasin, birini tanlang, deyishsa, men hech ikkilanmasdan keyingisini tanlagan bo‘Iar edim *1. Prezident Jeyms Medison esa, mat- buotni «ozodlik qal’asi», «xalqning imtiyozi» deb atagan edi. U m um an, Amerika inqilobi o ’zining mazmun va mohiyatiga ko‘ra takrorlanmas hodisa boMdi. Chunki tarixda hali bironta mustamlaka hududi o ‘z ona vatanining roziligisiz undan ajralib chiqmagandi. Ushbu inqilobning boshqalaridan farqi shundaki, Britaniya zulmi ostida ezilayotgan Shimoliy Amerika mustamlakalarining aholisi begona xalqlar emas, balki Britaniya fuqarolari edi. Shuning uchun ham Amerikaning Mustaqillik Deklarasiyasi shu paytgacha insoniyat tarixida mayjud bolmagan, qiyosi yo‘q hujjat sifatida m aydonga chiqdi. U yangi tarixni boshlab berdi. Natijada, yangi millat - * amerikalikiar millatining davlati dunyoga keldi. 1 T he Press and America. Tomas Peyn — inqilob kuychist. Asii angliyalik bo‘!ib, o ‘z m am - lakatidan majburligi sababli bosh olib chiqib ketgan Tomas Peyn Amerika zamiiiiga inqilob arafasida qadam qo'ydi. Qachonlardir Amerika inqUobi davrining eng obro‘li kishil&ridan biriga aylanislii, ehtimoi, uning o ‘z hayoliga kelmagandir. Peyn o‘z Vatanida ming bir ishga bosh urdi, lekin omadi yurishavermagach, bir tiyin pulsiz ne umidlar bilan 1774-yilning oxirida Amerikaga kelib qoldi. Uning bu m am lakat tomon intilishiga yana bir sabab Benyamin Franklin edi. Britaniyaga tashrifi chog‘ida u tasodifan Tomas Peynni uchratib, Amerikaga borishni maslahat berdi. Tomas Peyn Amerikada m atbuotdan inqilob liarakatining norasm iy ovozi sifatida foydalandi. Ehtimoi, u Britaniya hukumatidan norozi alamzada sifatida shunday yo'l tutgandir. Lekin nim a bo'lganida ham uning ishi pirovardida ezgulikka xizmat qildi. U inqilobning eng buyuk kuychisiga aylandi. Tomas Peyn o ‘zining qator pamiletlari orqali amerikaliklami yanada mardotiavor jang qilishga va yangi millatni yaratishga undadi. 1776-yil 9-yan- varda u o'zining eng birinchi pamfleti bolgan «Sogiom fikr»ni chop etdi. Uni mustamlakalardagi o ‘nlab gazetalar ko‘chirib bosishdi. Qirol Joq (Georg) III ga qarshi qaratilgan ushbu asar monarxiyaga nisbatan isyon edi. Chunki u daviila hali ko'pchilik monarxiyani eng odil va eng to ‘g‘ri boshqaruv usuli deb hisoblab kelardi. Hatto Amerikadagi Kontinental Kongress — mustamlakalar parlamenti ham urush harakatlarini o ‘rtamiyona bir hoida qo‘llab-quwatlab turgan edi. Kongressmenlar hamon tomonlaming o ‘zaro kelishuviga umid bog‘lashardi. Shunday bir vaziyatda Peynning pamfletlari qo‘zg'olonchUami shiddat bilan olg‘a borishga undadi. «SogMom fikr» pamfleti o ‘z davrida rekord nusxada sotilgan asar hisoblanadi. Agar o ‘sha davrdagi Shimoliy Amerika mustamlakalari ah o - lisining soni 2,5 million bo‘lganini hisobga olsak, uning 250 ming nusxada tarqalganidan qanchalik ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lganini anglash qiyin emas. Buning ustiga qanchadan-qancha oiialar va do'stlar bitta nusxani o ‘zaro birlashib o'qishgan. Tomas Peyn 1776-yili «Amerika inqirozi* pamfletlar turkum ining birinchisini e ’lon qildi. Ushbu pamflet yangi davIat-Amerika Q o‘shm a Shtatlari fuqarolarini o ‘z tanlagan yo'llaridan og'ishmaslikka d a’vat etdi. Inqilobiy kuchlar bosh qo'mondoni Joij Vashington Britaniya qo‘shiniga qarshi bo'Iajak eng muhim Kujum oldidan o ‘z askarlariga mazkur pam f- letni o ‘qib chiqishni buyurdi. Yetti kundan so‘ng Vashington qo“shinla[i aw al Nyu-Jersining Trenton va bir haftadan keyin esa Prinston viloyat- larida m uhim zafar quchishdi. Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling