‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

LKungaboqar, kungaboqar. U m r b o ‘yi kunga boqar.
Mudir magazinda qirq ishni o ‘ylar,
Ham bo ‘ydan, ham endan qirqishni o'ylar.
Bu ishing chakkidir degan kishining,
Tezda qadamini qirqishni oylar. («Mushtum»dan)
A lish er N a v o iy , Z a h irid d in M u h a m m a d B o b u r kabi 
a llo m a larim iz o m o n im la rd a n u n u m li foydalanib, tu y u q la r 
yaratishgan.
Nazorat savollari
1. Leksik stilistika nimani o‘rgatadi?
2. Sinonimlaming stilistik xususiyati nimalardan iborat?
3. Antonimlar qanday maqsad bilan nutqda ishlatiladi?
4. Omonimlar qanday stilistik figura?
Tayanch ifodalar
Leksik stilistika — lug‘at boyligining stilistik imkoniyatlarini 
o'rganuvchi soha.
Sinonimlar — ayni bir tushunchani bildirib, m a’no qirralariga 
ko‘ra farqlanadigan so‘zlar.
Antonimlar — o‘zaro zid m a'noni bildiradigan til birliklari. 
O m onim lar — til birliklarining shaklan teng kelib qolgan 
ko‘rinishi.
Antiteza - qarama-qarshi m a’noli jumlalar.
Omonimlarning stilistik xususiyatlari
45
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

QO‘LLANISHI CHEGARALANGAN LEKSIKANING 
STILISTIK XUSUSIYATLARI
Reja:
1. Faol va nofaol so'zlam ing stilistik xususiyati.
2. 
Q o‘llanishi chegaralangan leksika turlari va ulaming stilistik 
xususiyatlari.
3. Arxaizm, istorizm va neologizmlaming stilistik imkoniyatlari.
4. Dialektizm, jargonizm va argo, texnitsizmlarning nutqda 
qo‘llanishi.
5. Boshqa tildan kirgan so‘zlam ing stilistik xususiyatlari.
K undalik hayotim izda keng qo'llanadigan, b arch a uchun 
tushunarli bo ‘lgan so‘zlar faol leksikani tashkil etadi.
Nofaol so‘zlar esa hayotimizda kam ishlatiladi, hammaga ham 
tu s h u n a rli b o 'la v e rm a y d i, sh u n in g u c h u n u la r q o T lan ish i 
chegaralangan leksika qatoriga kiradi. Ular eskilik bo‘yog‘iga ega bo‘ladi. 
Bunday so‘zlar arxaizm va istorizmlar deyiladi.
A rxaik so ‘zlar bad iiy a sa rla rd a , fe ly e to n la rd a, tan q id iy
maqolalarda nutqqa kinoya, picliing, mazax, masxara ruliini berish 
uchun ishlatiladi.
Masalan: Faqir ja m i yozg'uvchilarimizning osor va ash’oridin
bahramand bo ‘lib, har dasturxon ustida odoyi jonlarini qilurmen. 
Bu mutolealar xosiyatidin o ‘zumda ham andek ta b ’i nazm paydo 
b o ‘lib, bir qancha b a yt-g ‘azallar yozdim ... bir miqdor maosh 
tayin qilinsa, fa q ir o*dabo va sJmaroning qo ‘llariga suv quyib, 
um rimni soyuz xizm atida oU karur edim ...
(Abdulla Qahhor. «Maktub»)
Is to riz m esa o ‘tm is h v o q elig in i a tash z a ru riy a ti b ila n
ishlatiladigan so‘zlardir. Masalan: Faqir muddat sakkiz yil, riyozat 
chekib, 15 yoshimda Kalomi Sharijhi xatm qildim va bir jum 'a 
nomozida imomatga o ‘tdim... (Abdulla Qalihor. «Maktub»)
Otam podsho, men vazirdek edim eshon,