‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Sohibqiron 
bobokalonimiz 
~ deganda ko 
‘z
oldimizga Amir Temur keladi yoki yana 
bir misol: 
tibbiyot olamining asoschisi 
— Ibn Sino.
Bu misollarda Sohibqiron bobokalonimiz, tibbiyot olamining 
asoschisi perifrazlardir. Bunday perifrazlar nutqda ko‘plab ishlatiladi: 
g'azal mulkining sultoni — Alisher Navoiy, shodlik va baxt kuychisi
— Hamid Olimjon, yor va diyor kuychisi — Zahiriddin Muhammad 
Bobur, Qadimgi So ‘g ‘diyonaning markazi ~ Samarqand kabilar.
K o'rinadiki, misollardagi nom lam i izohlovchi jum lalar bilan 
nomlar o ‘rtasida mazmuniy jihatdan qandaydir yaqinlik va bog'liqlik
72
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

sezilib turibdi. Shundan kelib chiqqan holda, biror nom ni har 
qanday so‘z yoki birikma bilan izohlash to ‘g ‘ri bo‘lavcrmaydi, deb 
aytish kerak.
MuboIag‘a va litota. 
Mubolag‘ayunoncha giperbola so zidan 
olingan b o ‘lib, b o ‘rttirish, orttirib k o ‘rsatish degan m a'noni 
bildiradi. Litola esa, uning aksi bo‘lib, haddan tashqari kichraytirish 
m a’nosini bildiradi. Litota termini m umtoz adabiyolda tafril san'ati 
deb yuritiladi. «Alpomish» dostonida shunday mubolag‘a bor.
Shomurti (moyiovi) yoqalab haryonga ketgan, ichida sichqonlar 
bolalab ketgan, izidan tushgan pishak ularga olti oyda yetgan.
Litotaga misol:
Ul sanamkim suv yaqosinda paridek o 'lturur,
G ‘oyati nozuklugidin suv bila yutsa bo'iur. 
(Atoiy)
Allegoriya 
— yunoncha so‘z bo ‘lib, qochiriq, kesatiq degan 
ma’noni bildiradi. Bu trop ham so‘zlaming ko‘chma m a’nosiga 
asoslanadi. Ijodkor mavhum tushunchalar to ‘g‘risida aniq tasavvur 
hosil qilish niyatida uni biror xususiyali bilan yaqinlashadigan 
n a rs a la r o rq a li ta sv irla y d i. M u m to z sh o ir G u lx a n iy n in g
«Zarbulmasal» asari allegoriyaga asoslangan. Undagi « Tuya bilan 
b o ‘taloq», «Toshbaqa bilan chayon», «Maymun bilan najjor» kabi 
masallaridagi obrazlar allcgorik xususiyatga cga. « Tuya biian bo‘taloq» 
masalida crki o‘zida bo‘lmagan kishining fojiasiga, «Toshbaqa bilan 
chayon»da do ‘st tanlashda adaslimaslik kerakligiga ishora qilinsa, 
«Maymun bilan najjor» masalida esa qo‘lidan kclmagan ishga uringan 
kishi, albatta, sharmanda bo‘ladi, degan fikrlar ifodalanadi.
Maqollarda allegoriya ko‘plab uchraydi. Masalan, ko ‘ipangga qarab 
oyoq uzat, bo‘yingga qarab to‘n bich, men ne deyman, qo‘bizim ne 
deydi kabilar.
Simvol — qadimgi greklarda maxfiy bir tashkilot a ’zolarining 
bir-birlarini bilishlari uchun qo‘llangan shartli belgi.
Hayotiy voqea, tushuncha va narsalaming ifodasi uchun so‘zlami 
ma’lum ravishda ko‘chma ma’noda ishlatishga simvol deyiladi. Ko‘chma 
m a’noda ishlatilgan nom qandaydir bir xususiyati bilan m a'lum
hayotiy voqea va tushunchalami eslatib turislii kerak. Masalan, tong 
- quvnoqlik, yoshlik, baxt ramzi. Akademik shoir G ‘afur G ‘ulomda 
tong — g‘alaba ramzi. U «Sen yetim emassan» she’rida «Tongyaqin,