Zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish

Simsiz aloqaga Wi-Fi, Wi-MAX, Wi-Bro va shunga o’xshash bir qator aloqa 
texnologiyalar kiradi. 

---

2-rasm.Simsiz lokal tarmoq texnologiyalari: o’tmish va 
kelajak. 
Wi-Fi texnologiyasi hozirgi kunga kelib kompyuter olamida eng perspektiv
kompyuter tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Wi-Fi (Wireless Fidelity) — 
ingliz tili so’zlaridan tashkil topgan bo’lib, «simsiz bog’lanish» ma’nosini
anglatadi. Wi-Fi texnologiyasi raqamli ma’lumotlarni radiokanallar orqali
foydalanuvchilar uchun mo’ljallangan bo’lib, kabelli tarmoqni o’rnini egallashi
bashorat qilingandi. Bizga ma’lumki kabelli tarmoqli kompyuter tarmog’ini
yaratish uchun bir necha ming kabel tarmog’ini qo’lda o’rnatish hamda maxsus
qisqartirilgan boshqaruv chastotalarida ishlovchi simsiz ma’lumot almashinish
standartlashtirilgan texnologiyasi.
Mobil aloqa tarmoqlari standart texnologiyalari 
Sotali aloqa tizimlarida (yoki hozirgi vaqtda ko„pincha atalganidek mobil aloqa 
tizimlarida) “avlodlar” almashishi shaxsiy kompyuterlar industriyasi yoki televizion 
texnikaga nisbatan yaqqolroq va aniqrok bo„lmokda. Mobil aloqa dunyosida ko„p narsa 
hisoblidir: 1G (ingl. «First Generation»- birinchi avlod) – bu analog aloqa tizimlari (NMT, 
AMPS standartlari); ikkinchi avlod - 2G, kanallar kommutatsiyalanishi asosida 
ishlaydigan raqamli aloqa tizimlari (GSM, DAMPS va sdmaOne standartlari); uchinchi 
avlod - 3G, kanallar kommutatsiyalanishi bilan birga paketlar kommutatsiyalanishini ham 
ko„zda tutadi (UMTS va CDMA-2000 standartlari); va, nihoyat, to„rtinchi avlod - 4G 
tarmoqlari to„liq paketli IPkommutatsiya asosida kuriladi (LTE Advanced, IEEE802.16m 
(WiMAX) va IEEE802.11ac (Wi-Fi) standartlari). Shunisi diqqatga sazovorki, mobil 
aloqa dunyosida avlodlarning almashishi muntazam ravishda har o„n yilda bo„lib 
o„tmoqda (18.1-rasm). 

---

 
3-rasm. Mobil va keng polosali tizimlarning evolyutsiyasi. 
Harakatdagi radioaloqa tizimlari rivojlanishining tarixi. Harakatdagi radioaloqa 
tizimlari (HRT) hozirgi vaqtda taqdim etiladigan xizmatlar sifati va hajmining 
kengaytirilishi hisobiga, ularning ommaviylashishi va foydalanuvchilarning individual 
talablariga moslashtirilishi hisobiga keskin sur‟atlarda rivojlanmoqda. Yangi 
imkoniyatlarning ishlatilishi ham mavjud tarmoqlarning takomillashtirilishi hisobiga, 
ham global tarmoq infratuzilmasini yaratish bilan bog„liq yangi texnik yechimlarning 
ishlatilishi hisobiga ta‟minlanadi. O’z o’rnida HRT tizimlari ham konvergensiya, 
universallashish va ichki raqobat jarayonlarini boshdan kechirmoqda. “Mobil radioaloqa 
tizimlari” atamasi ruscha adabiyotlarda quruqlikda harakatlanuvchi radioaloqa 
mutaxassislariga va fuqarolarga mo„ljallangan xizmatlarini belgilashda ko„p qo„llaniladi. 
Bu atama sotali aloqa, tranking, personal yo„ldoshli aloqa va simsiz telefon radioaloqa 
turlarining birlashtiruvchisi sifatida ishlatiladi. 1. 3G (UMTS va WCDMA).3G atamasi 
bilan (ingl. third generation – «uchinchi avlod») ma‟lumot uzatish va Internet 
tarmoqlariga yuqori tezlikda mobil ulanish bilan birga, ma‟lumot uzatish kanalini 
yaratuvchi radiotexnologiya yordamida foydalanuvchilarga bir qator xizmatlar to„plamini 
taqdim etuvchi sotali aloqa tizimlari nomlanadi. 3G tizimlari mobil aloqaning turli 
xizmatlari, «global rouming» hamda multimediyaning keng imkoniyatlarini, jumladan: 
videotelefoniya va videokonferensiya xizmatlari; Internet va intranetga (ya‟ni, ichki 
tarmoqlarga) yuqori tezlikda ulanish; turli xildagi biznes, ko„ngilochar va ilmiy 
xizmatlarga aloqador ma‟lumotlarni uzatish kabilarni taqdim etadi. Ushbu tizimlar 
abonentlarning harakatlanish tezligi cheklanmagan holatida – 64 kbit/sek, harakatlanish 
tezligi cheklangan holatda (piyoda yurgandagi tezlik) – 384 kbit/sek, abonent 
harakatlanmagan holatida esa 2 Mbit/sek. gacha bo„lgan tezliklarda ma‟lumot uzatish 
iimkonini beradi. 3G tizimlarining ikkinchi avlod (2G) tarmoqlaridan asosiy farqi xam 
katta hajmdagi ma‟lumotlarni yuqori tezlikda uzatish imkoniyatidadir. Bu esa o„z 
navbatida mobil aloqani sifat jihatdan yangi darajaga ko„taradi: bir tomondan abonent 
Internetga to„laqonli ulanish, videoaloqa xizmatlari, yuqori tezlikda ma‟lumot uzatish 
imkoniyatlariga ega bo„lsa, ikkinchi tomondan - operatorlar an‟anaviy aloqa 
xizmatlaridan daromad olish bilan birga, turli xildagi qo„shimcha xizmatlarini ko„rsatish 
hisobiga yangi daromad manbalariga ega bo„ladilar. 3G tizimlari - videotelefon aloqasini 

---

tashkil etish, mobil telefon yordamida filmlar hamda turli teledasturlarni tomosha qilish 
imkonini ham beradi. Dunyoda 3G standartlarining asosiy ikki oilasi: W-CDMA (UMTS, 
FOMA) hamda CDMA-2000 ( Code Division Multiple Access) texnologiyalari asosidagi 
tizimlari mavjud. UMTS standarti asosan Yevropada, FOMA - Yaponiyada, CDMA-2000 
esa Amerika va Osiyo qit‟alarida tarqalgan. Shuningdek, asosan Xitoyda tarqalgan TD-
SCDMA standarti ham 3G texnologiyalari oilasiga kiradi (1-jadval). 
1-jadval. 2G avlodidan boshlab sotali aloqa tizimlarining standartlari 
 
3Gni ishlatadigan mavjud standartlar. UMTSstandarti (ingl. Universal Mobile 
Telecommunications System – “Mobil aloqa universal tizimi”) - uchinchi avlod mobil 
aloqa tizimlari turkumiga kiruvchi sotali aloqa texnologiyasidir. Ushbu standartda 
radioefir orqali ma‟lumot uzatish uslubi sifatida W-CDMA texnologiyasidan 
foydalanilgan. UMTS tizimi 3GPP loyixasiga muvofiq standartlashtirilgan va Yevropa 
ishlab chiquvchilari tomonidan HTIning IMT-2000 Dasturi bo„yicha talablariga javob 
beradi. Raqobatdagi tizimlardan ajralib turishi uchun UMTS standarti gohida 3GSM deb 
xam yuritiladi. Shu bilan, bir tomondan, uni 3G-uchinchi avlod texnologiyalariga 
tegishliligi ta‟kidlansa, ikkinchi tomondan, uni GSM tarmoqlarining “keyingi avlodi” 
ekanligi nazarda tutiladi (2-rasm).