Ўзбекистон республикаси санитария қоидалари, меъёрлари ва гигиена нормативлари

Озиқ-овқат маҳсулотларини қабул қилиш ва сақлашга қўйиладиган санитария-гигиеник талаблар

1. 
   Касалхона озиқ-овқат блокига келиб тушаётган барча маҳсулотлар, озиқ-овқат хомашёси тегишли стандартлар (ГОСТ, ОСТ), техник шартлар (ТШ) талабларига жавоб бериши ҳамда ишлаб чиқарувчи, ишлаб чиқарилган сана, сақланиш муддати кўрсатилган ҳужжатлар, шунингдек, уларнинг сифатини тасдиқловчи ҳужжатлар (“Гигиеник сертификат” ва “Мувофиқлик сертификати”) илова қилиниши лозим.
   
2. 
   Озиқ-овқат блокига бундай ҳужжатларсиз, яроқлилик ва сақлаш муддати ўтиб кетган, айниш аломатларга эга маҳсулотлар қабул қилинишига йўл қўйилмайди.
   
3. 
   Қуйидагиларниқабулқилиштақиқланади:
   

- ветеринария муҳрисизгўшт, шартлиравишда яроқлигўшт, сувдасузувчипаррандагўшти, ўрдаквағозхомтухумлари, инкубатор товуқтухумлари (палағдатухумлар), бомбаж (гўштли, балиқли, сабзавотли) консервалар, омборхоназараркунандалари, механик аралашмаларгаэга, моғорли ёкиунибкетганун, ёрмалар, кўкарган картошка (таркибида солонин бор), истеъмол қилиш муддатиўтиб кетган тез айнийдиганмаҳсулотлар, ачигансут, яққолайнишаломатларигаэгамаҳсулотлар, шунингдек, сифаткафолатигаэга бўлмаганшубҳалимаҳсулотлар.

4. 
   Қуйидагиларнибиргаликдасақлаштақиқланади:
   

• 
  хомёки ярим тайёрмаҳсулотларнитайёрошхонамаҳсулотларибилан;
  
• 
  сифатияхшиваайниганмаҳсулотларбилан;
  
• 
  ўткирҳидлиозиқ-овқатмаҳсулотлариниҳидниўзигаосонсингдирадиганмаҳсулотлар (шакар, ун, чой, ёғлар, тухумлар) билан;
  
• 
  озиқ-овқатмаҳсулотлари, идишларнихўжаликматериалларибилан.
  

5. 
   Совиган ва совутилган хом гўшт совутгичкамераларида (+2+4°С ҳароратда) совутилганхомгўштбири-бирига, деворларваполгатегмаслигиучуноқартирилганилмоқларгаилибқўйилади. Музлатилганвасовутилганпарранда, балиқ улар келибтушганидишда, колбасаларосибқўйилганҳолатдасақланади. Сутмаҳсулотлари (творог) қутиларда (майдақадоқда) совуқжойда, сметана эсатамғаланган металл флягаларда, зичёпиладиган идиш-товоқдасақланади.Творог ва сметана солинган идишда қошиқ қолдириш тақиқланади. Қошиқлар махсус идишда сақланиб, ҳар куни ювилади ва қайнатилади. Йирик пишлоқлар идишсиз ёғоч токчаларда, кичик пишлоқлар идиш ёки токчаларда бир-бирига теккизмасдан сақланади. Пишлоқдаги шилимшиқ ва моғор 3 фоизли ош тузи эритмасига ивитилган салфетка билан артиб тозаланалади.Сариёғ совуқ жойда идиш ёки пергаментга ўраб бўлак қилиб, тухумлар идиш, сочилувчан маҳсулотлар хампалар (ёки саноат идиши, қоп) пастки юзаси полдан камида 15 см юқори бўлган шкаф ва токчаларда сақланади. Нон эшиклари шамоллатиш учун теишларга эга токча, жавон ёки шкафлардаги қутиларда сақланади.Нон сақлаш токча ва шкафлари ҳар куни ошхона сиркасининг 2 фоизли эритмасида ҳўлланган салфетка билан артилади. Картошка ва сабзавот қуруқ, яхши шамоллатиладиган қоронғи хонада токчалар ёки ёғоч тагликли полда сақланади (тагликнинг полдан масофаси 15 см бўлиши керак), картошка цемент полда сақланиши тақиқланади.Картошка ва пиёз вақти-вақти билан сараланади, ҳамда чириган илдизмевалардан тозаланади. Ичак-човоқ маҳсулотлари турларига қараб сараланади ва совуқ жойдаги қутиларда алоҳида сақланади.
   

103




Тузланган карам совуқ жойда бочкаларда намакобга ботирилган ҳолда, кўкатлар эса 8°Сдан юқори бўлмаган ҳароратда токчаларда сақланади.

6. 
   Музлатиш камералари (музлатгичлар) маркировкаланган (гўшт учун, сут маҳсулотлари учун ва ҳ.к.лар) бўлиши, ҳафтасига 1 марта ювиш воситалари ёрдамида ювилиши даркор. Музлатиш камералари (музлатгичлар) тўлдириб юборилиши тақиқланиб, музлатиш қурилмаси ва музлатгичда сақланаётган озиқ-овқат маҳсулотлари ўртасидаги масофа камида 8 см бўлиши лозим.
   

7 . Даволаш муассасалари бўлимларида озиқ-овқат маҳсулотлари ва тайёр овқатларни ташишга қўйиладиган санитария талаблари

1. 
   Озиқ-овқат маҳсулотларини (ҳам хомашё, ҳам тайёр маҳсулотни) ташиб ўтиш бу мақсад учун махсус мўлжалланган ёпиқ автомобиль транспортида амалга оширилиши лозим. Тез айнийдиган маҳсулотлар совутиладиган ёки изотермик транспорт воситаларида ташилади.
   
2. 
   Озиқ-овқат маҳсулотлари ва тайёр маҳсулотларни ташувчи автомобиль транспорти ҳудудий Давлат санитария-эпидемиология назорати маркази томонидан берилган санитария паспортига эга бўлиши лозим.
   
3. 
   Озиқ-овқат маҳсулотлари ташувчи автомобиль транспорти тоза сақланииб, ҳар куниавтотранспорт ювиш учун канализация тизимига уланган махсус майдончада яхшилаб ювилиши лозим. Автотранспорт ифлосланган тақдирда эса, ҳар бир ташиб ўтишдан сўнгювилиши керак.
   
4. 
   Озиқ-овқат ва тайёр маҳсулотларни ташувчи автомобиль транспортида одам, бемор, чойшаб, асбоб-ускуна, қурилиш материалларини ташиш ва ундан бошқа хўжалик мақсадларда фойдаланиш тақиқланади.
   
5. 
   Гўшт, балиқ, сабзавот яримтайёр маҳсулотларни ташиш учун зич ёпиладиган қопқоқли маркировкаланган (металл, полимер ёки ёғоч) идиш ишлатилиши лозим. Идишсиз, ёйилган ҳолда картошка ва сабзавотлар ташилади. Гўшт нимталанмаган, тўлиқ нимталанмаган ҳолда тоза брезентга солиниб ёки унга ўралган тарзда идишсиз етказилади. Сут (кефир, қатиқ) бутилка, қоғозхалта ва тамғаланган флягаларда; творог ва сметана – зич ёпилган тамғаланган идишда ёки саноат ўрамида; сариёғ – саноат ўрамли қутиларида ташилади. Балиқ, гўшт, парранда, колбаса маҳсулотлари ичиқалайбилан қопланган қутиларда ёки саноат ўрамда ташилади. Нон ва нон маҳсулотлари лоток ёки силлиқ рандаланган қутиларда, шунингдек, контейнерларда етказиб берилади.
   
6. 
   Гўшт, балиқ ва сабзавот каби яримтайёр маҳсулотлар маркировкаланган қопқоқли металл, полимер, ёғоч идишда етказилиб, бу идишни хомашё ва тайёр маҳсулот сақлаш учун ишлатиш тақиқланади.
   
7. 
   Қандолат (печенье, конфеталар), макарон маҳсулотлари, ун, ёрмалар саноат ўрамида ташилади.
   
8. 
   Ташилувчи тез айнийдиган озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи томонидан берган маҳсулот сифатини тасдиқловчи ҳужжатларга (юкхатлари, “Гигиеник сертификат” ва “Мувофиқликсертификат”) эга бўлиши лозим. Бундай ҳужжатларда маҳсулот ишлаб чиқарилган вақт ва сана, сақлаш ва сотиш муддатлари кўрсатилган бўлиши керак.
   
9. 
   Озиқ-овқатларни санитария паспортига эга бўлмаган автотранспортда ташиш тақиқланади.
   
10. 
    Тайёр овқатни касалхона буфет (овқат тарқатиш хонаси) ва ошхона бўлимларига етказиш учун махсус автотранспорт, электрокаралар, маркировкаланган аравачалар ишлатилади.
    

104

11. 
    Касалхона бўлимларига тайёр овқатни етказиш учун буфетчи-санитарлар термос, зич ёпиладиган идиш-товоқ (сирланган, алюмин кастрюллар, сирланган челаклар), катта ёки кичик идишлардан (алоҳида буюртма ва порцияли таомлар учун) фойдаланиши лозим.
    
12. 
    
13. 
    Касалхона буфет ва (овқат тарқатиш хонаси) ошхона бўлимларига нон етказиш полиэтилен ёки клеёнкали халтачаларда амалга оширилади. Вақти-вақти билан (ҳафтасига 1 марта) нон етказиш халтачалари қайноқ сувда ювилиб қуритилиши керак, уларда нон сақлаш тақиқланган. Нон етказишучунматолихалтачаларниишлатиштақиқланади.
    
14. 
    Бўлимларга тайёр овқатни етказишда ишлатилувчи аравачалар, идиш-товоқларни ювиш ва сақлаш касалхона овқат тарқатиш ва ошхона бўлимларидаги ювиш жойида амалга ошириш лозим.
    
15. 
    Даволаш муассасаси озиқ-овқат блоки хоналарида бўлимларга тайёр овқатни етказишда ишлатилувчи аравачалар, идиш-товоқларни ювиш ва сақлаш қатъий тақиқланади.
    

8. Даволаш муассасаси озиқ-овқат блокида беморлар учун овқатланиш рационига қўйиладиган санитария талаблари

1. 
   Беморларни шифобахш овқатлантириш мажмуавий терапиянинг мажбурий таркибий қисми ҳисоблаиб, барча даволаш-профилактика муассасаларида замонавий илмий даражада қўлланилиши лозим.
   
2. 
   Барча даволаш-профилактика муассасаларида камида 4 маҳал овқатланиш режими (нонушта, тушлик, иккинчи тушлик, кечки овқат) қўлланилиши керак.
   
3. 
   Беморлар суткалик овқатланиш рационлари уларнинг юқори биологик қийматга эга маҳсулотларга бўлган физиологик эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда таркибига турли хил озиқ-овқат маҳсулотлари кириши лозим. Беморларни овқатлантириш учун таомнома-тақсимот врач-диетолог назорати остида диетолог ҳамшира томонидан амалдаги норматив ҳужжатга мувофиқ тузилиши керак.
   
4. 
   Беморлар суткалик овқатланиш рационлари кимёвий таркиби (оқсил, ёғ, углеводлар) ва энергетик қиймати амалдаги норматив ҳужжатга мувофиқ парҳезнома тавсифлари талабларига мувофиқ бўлиши лозим.
   
5. 
   Беморлар суткалик овқатланиш рационлари кимёвий таркиби (оммавий парҳезлар)ҳисоблаш врач-диетолог, диетолог ҳамшира томонидан 10 кунда 1 марта, шунингдек, таомнома-тақсимотда маҳсулот ёки таомлар алмаштирилган кунда олиб борилиши даркор.
   
6. 
   Даволаш-профилактика муассасалари озиқ-овқат блокларида касалхонада қўлланиладиган барча парҳезлар бўйича мавсумий намунавий 7 кунлик таомномаси, беморлар учун парҳез таомлар ва ошхона маҳсулотларини тайёрлаш варақа-тақсимоти, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги 2001 йил 29 майдаги 230-сонли буйруғи билан тасдиқланган “Шифобахш пазандалик. Парҳез ва шифобахш овқатланиш учун таомлар тўплами”, 2011 йилдаги “Шифобахш овқатланиш” ва “Турли касалликларда болаларни шифобахш овқатлантириш” китоблари бўлиши керак.
   

105

7. 
   Касалхона бўлимларига жўнатишдан олдин тайёр овқатни ҳар куни сифат жиҳатдан саралашни (бракераж ўтказиш) бракераж комиссияси амалга ошириб, унинг таркибига касалхона бўйича навбатчи шифокор, врач-диетолог, диетолог ҳамшира, овқат тайёрлаш бўлими мудири (бош ошпаз, бригадир ошпаз, катта ошпаз) киради. Тайёр овқат бракеражи натижалари беморларга берилишига рухсат берилганлиги (ёки берилмаганлиги) тўғрисида мажбурий қайд этилган ҳолда бракераж дафтарида рўйхатга олиниши лозим.
   
8. 
   Даволаш муассасаси раҳбари вақти-вақти билан касалхона навбатчи шифокори ўтказган бракеражига қарамай ва турли вақтда беморлар учун тайёр овқат бракеражини ўтказади.
   
9. 
   Намунаолиш (бракераж) ўз ичига қуйидагиларниолади:
   

- тайёр таомлар таомнома-тақсимот маълумотларига мувофиқлиги;
- тарқатилишпайтидатайёртаомларҳароратинианиқлаш;
- тайёртаомларниорганолептикўрганиш (таомтайёрлиги, сабзавотларкесилишишаклигариояэтилиши, таомлартаъми, ҳиди, қуюқ-суюқлиги, сифатижиҳати, таомлардабегонааралашмаларйўқлиги, парҳезтаомлартайёрлаништехнологиясигамувофиқлиги);
- тайёртаомларчиқишинианиқлаш, таомларчиқишинингтаомнома-тақсимотҳисоб-китобмаълумотларигамувофиқлиги;

• 
  - озиқ-овқат блоки санитария ҳолатинибаҳолаш.
  

7. 
   Ҳар куни диетолог ҳамшира таомнома-тақсимот бажарилган кунда беморлар учун мўлжалланган таомлардан (энг кўп оммавий парҳезлар) суткалик намунасини қолдириши керак. Намуналар тоза ювилган зич ёпилган шиша банкаларда солиниб музлатгичда бир сутка сақланади. Суткалик намуналар учун биринчи ва иккинчи таомлардан ярми, порцияли таомлар (котлетлар, юмалоқ котлетлар, сирник ва ҳ.к.лар) эса бутунлигича олинади.
   
8. 
   Болалар даволаш муассасаларида, болалар уйларида суткалик тайёр овқатни С витамини билан бойитиш ишлари олиб бориш лозим. Ҳар куни биринчи ва иккинчи таомлар (шўрва, компот, шарбат, мева ва сабзавот ичимликлари) витаминлаштирилиши керак.
   
9. 
   Аскорбинкислотаси (С витамини) тайёртаомларгақуйидагиҳисоб-китобдасолинади:
   

• 
  1 ёшгачабўлганболаларучун 30 мг;
  
• 
  1 ёшдан 6 ёшгачабўлганболаларучун 40 мг;
  
• 
  6 ёшдан 12 ёшгачабўлганболаларучун 50 мг;
  
• 
  12 ёшдан 17 ёшгачабўлган бола ваўсмирларучун 70 мг;
  
• 
  каттаёшдагибеморларучун 80 мг;
  
• 
  ҳомиладораёлларучун 100 мг;
  
• 
  эмизиклиаёлларучун 120 мг.
  

7. 
   Диетолог ҳамшира таомларни витаминлаштиришни бўлимларга овқатларни бевосита тарқатиш маҳалида озиқ-овқат блокида амалга ошириши лозим. Витаминлаштирилган таомларни иситишга йўл қўйлмайди. С-витаминлаштириш ўтказилганлиги тўғрисидаги маълумотларни диетолог ҳамшира таомларни С-витаминлаштириш дафтарига қайд этиши лозим
   

106

г

7. 
   Даволашмуассасалариозиқ-овқатблокидақуйидагилартақиқланади:
   

• 
  сифатишубҳа уйғотувчи маҳсулотларниишлатиш;
  
• 
  ветеринария назоратиданўтказилмаганва ветеринария муҳрибўлмагангўшт, шартлияроқли (қизилранглидумалоқмуҳргаэга) гўштишлатиш;
  
• 
  таъминловчида пастеризациядан ўтмаган сутниишлатиш;
  
• 
  шишиб чиққан (гўшт, балиқ, сабзавот, мева, резавормева, сут) консерваларишлатиш;
  
• 
  ишлаб чиқарувчи тақдим қилгансифатнитасдиқловчиҳужжатларга (“Гигиеник сертификат” ҳамда “Мувофиқлик сертификати”) эгабўлмаганмаҳсулотларниишлатиш;
  
• 
  сақлашваяроқлиликмуддатиўтиб кетганмаҳсулотларниишлатиш;
  
• 
  сохталаштирилганмаҳсулотлар, генетик ўзгартирилган (генетик модификацияланган, ГМОёрлиғигаэгамаҳсулотларвахомашё) озиқ-овқатмаҳсулотларивахомашёниишлатиш;
  
• 
  омборхоназараркунандаларитомониданзарарланган, қўлансаҳидливабартарафэтиббўлмайдиганаралашмаларгаэгаёрмаваунниишлатиш;
  
• 
  гўштвабалиқдантайёрланадигансуюқтаомлар, холодецтаом, гўштвааралашмаҳсулотларданпаштетлартайёрлаш;
  
• 
  қатиқ, айрон, қимиз, қимрон, сузма, творог тайёрлаш;
  
• 
  нон кваси, морс, крюшон, глинтвейн тайёрлаш;
  
• 
  кефир ва нон квасидан окрошка тайёрлаш;
  
• 
  норин, хасип, чалоб, қази, аталатайёрлаш;
  
• 
  термикишловбермасдантворогдантаомлартайёрлаш (саноатидишидақадоқланганпастасимон твороги бундан мустасно);
  
• 
  унибкетганвакўкарганкартошкадантаомлартайёрлаш;
  
• 
  ўрдаквағозтухумларидантаомлартайёрлаш;
  
• 
  шўрваконцентратларидантаомлартайёрлаш;
  
• 
  ранг берувчива хушбўймоддаларишлатибтаомлартайёрлаш;
  
• 
  беморларниовқатлантиришдадудланган, яримдудланганколбасалар, дудланганбалиқ, парранда, дудлангангўшт, гидрогенизацияланганёғлар, спредларишлатиш;
  
• 
  қўзиқоринлар, ёввойибаргликўкатлардан (беда, ялпизвабошқалар)таомлартайёрлаш;
  
• 
  сметана, майонез солингангўшт, тухум, балиқвасабзавотлисалатлартайёрлаш;
  
• 
  пиширилган макарон, вермишель, майдамакаронларни водопровод сувидаювиш;
  
• 
  кремли қандолатмаҳсулотларини (пирожное) тайёрлаш;
  
• 
  мослаштирилганқуруқсутаралашмаларидан, кўкракёшидагиболаларучунқуруқсутбўтқаларидановқатрационларинитайёрлаш (улар ДПМ бўлимларидабевоситатайёрланишикерак);
  
• 
  «Унипит», «Инпитан», «Атлантен», «Оволакт», «Нутриен-стандарт», «Зонд – I, II, III», «Нутрозим», «Эншур» вабошқасаноатаралашмалариданзондлиовқатланишучунрационлартайёрлаш (улар ДПМ бўлимидатайёрланишикерак)
  

107

9.