Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

3-масала. ОИТС билан оғриган бемор ташхиси ҳақида шеригини хабардор қилмасликни сўрайди. Бундай ҳолатда қандай ҳуқуқий ва ахлоқий меъёрлар қўлланилади? Шифокорнинг этикаси учун энг мақбул вариант нима?
Ҳуқуқий ҳужжатларда шахсни аноним тарзда текшириш ҳуқуқи кўзда тутилган. Бемор Жиноят кодексига мувофиқ ОИВ инфекциясининг тарқалиши учун жавобгардир. Бундай ҳолатда шифокорнинг роли кўпроқ профилактикдир.
4-ҳолат. Ҳомила мия шикастланиши билан тавсифланган ирсий касаллик аломатларини кўрсатади ва ўртача у 45 йил давомида пайдо бўлади. Ота-оналар эмбрионни йўқ қилиш таклифини беришди. Она рад етди, отаси рози. Ушбу можарони қандай ҳал қилиш керак?
Шифокор боланинг ҳаётини сақлаб қолиш учун уларни қарорини бирлаштиришга уриниб, иккала ота-онаси билан суҳбатлашиши керак.
Шундай қилиб, инцидентларнинг табиати турли хил танловлар ўзларига маълум йўқотишларни келтирганда, ахлоқ ёки қонун фойдасига танлаш масаласи билан боғлиқ. Ҳодиса можарога олиб келиши мумкин, аммо унинг ўзига хос хусусияти шундаки, бундай вазиятда шифокор танлов қилиши керак, баъзан қонунга қарши, аммо виждонан, баъзан ахлоқий қоидаларга мувофиқ бўлиши керак.
Биотиббий этиканинг императивларидан бири шундай дейди: "Зарар етказма". Баъзан қийин, аммо шифокор ўз касбининг юқори ахлоқий меъёрларига риоя қилиши, малакасини ошириши, ҳамкасблари ва беморларини ҳурмат қилиши керак. Замонавий шифокор учун бемор биринчи навбатда ёрдамчидир. Қийин можаролар ва тасодифий вазиятларда шифокор билим билан қуролланиб, охиригача ахлоқан қолиши керак. Беморга бугунги кунда ҳам ўзининг соғлиғига масъулиятли муносабатни шакллантиришга асосланган таълимни талаб қилади.


5.3. Соғлиқни сақлашдаги ахлоқий муаммоларни ҳал қилиш тамойиллари.
Ижтимоий соғлиқни сақлаш тизими учун ушбу мураккаб ижтимоий организм, муносабатларнинг асосий тизими ва асосий қадрият - бу бемор ва тиббиёт ходими ўртасидаги муносабатларнинг қонунийлик ва ахлоқидир. Бу аниқ, чунки бу икки тизимни ташкил этувчи рақамлар ва агар уларнинг муносабатларидаги "тартибга солиш" (ғайритабиийлик) олиб ташланмаса, бошқа муносабатларнинг тўлиқ ишлашини тиклашга уринишлар беҳуда кетади. Тиббиёт ходимнинг ўз иш берувчиси билан муносабатлари, соғлиқни сақлашнинг бошқа субъектлари билан ўзаро муносабатлари, шунингдек, инсон ва давлат ўртасидаги суғурта тизими, юқорида санаб ўтилган асосий нарсаларнинг суперструктив, иккиламчи ҳосиласидир. Ахлоқий жиҳат - бу шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатларнинг боғловчи бўғини, даволанишнинг тўғридан-тўғри шарти, шунинг учун соғлиқни сақлаш тизими шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатларга ғамхўрлик қилиши ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги қонун ижодкорлиги орқали, шифокорни ўқитиш орқали уларда одоб ва ахлоқий жиҳатларнинг аҳамиятини белгилаши керак.
Шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатларнинг одоб ва ахлоқий жиҳатлари қадр-қиммат тушунчасини ўз ичига олади. Шифокорнинг касбий қадр-қимматини маълум бир жамиятда ва давлатда қабул қилинган ташувчиларни моддий ва маънавий рағбатлантиришнинг ҳажми ва шаклларида намоён бўладиган, шунингдек, жамият ва унинг фаолиятининг ҳолати учун фойдали бўлган касбнингг субъектив баҳоси сифатида касбнинг ижтимоий қадриятининг тавсифи сифатида аниқлаш мумкин. Шифокор касбига жамиятда эътибор берилиши керак ва бунинг учун давлат тегишли шароитларни яратиши лозим - ҳам молиявий, ҳам ижтимоий. Беморга хавфсиз, билимдон, адолатли (ўз манфаатларига қараб) шифокор керак. Ҳар бир инсон (ва "жамиятдаги ҳамма" беморлар) аста-секин оддий ҳақиқатни биладилар - шифокор учун нима яхши бўлса, бемор учун ҳам яхши. Юридик тилда шифокор учун бу унинг ҳуқуқларини тан олиш, риоя қилиш ва ҳимоя қилишни англатади.
Бугунги кунда тиббий ҳамжамият ёки уюшма шифокорни касбий фаолиятида қўллаб-қувватлашда муҳим рол ўйнайди. Тиббиёт ҳамжамияти ҳамкасбларнинг юқори сифатли профессионал намунаси орқали шифокорнинг касбий эркинлигини амалга оширишни ва уни назорат қилишни таъминлайди. Касбий тиббий ассоциация маҳаллий тиббий ёрдам стандартларига нисбатан фаол сиёсат олиб боришга ва шифокорнинг касбий стандартларга мувофиқ ҳаракат қилиш ҳуқуқини ҳимоя қилишга, яъни шифокорнинг касбий мустақиллик ҳуқуқини ҳимоя қилишга қаратилган асосий вазифасини бажаришга даъват этилади.
Врачнинг профессионал автономлигига тегишли муқаррар низоларда глобал тиббиёт ҳамжамиятининг позицияси узоқ вақтдан бери шаклланиб келмоқда. Жаҳон тиббиёт ассоциацияси фикрича:
- шифокор ҳар доим энг юқори профессионал стандартларга жавоб бериши керак (Бутунжаҳон тиббиёт ассоциацияси Бош ассамблеяси томонидан қабул қилинган Халқаро тиббий этика кодекси, London, Буюк Британия, 1949 йил октябрь);
- беморнинг манфаатларига кўра, шифокорнинг ҳар қандай дори-дармонларни буюриши ва замонавий стандартлар нуқтаи назаридан етарли даражада даволанишни тайинлаш ҳуқуқига ҳеч қандай чекловлар бўлмаслиги керак (17-Жаҳон Тиббий ассамблеяси томонидан қабул қилинган ҳар қандай миллий соғлиқни сақлаш тизимида тиббий ёрдам кўрсатишнинг ўн иккита принципи). Нью-Йорк,, АҚШ, 1963 йил октябрь, XI принцип);
- шифокорнинг касбий эркинлиги даволаниш жараёнига ташқи аралашишдан озодликни англатади. Ҳар доим ва ҳамма жойда шифокорнинг профессионал тиббий ва ахлоқий қарорлари мустақиллиги таъминланиши ва ҳимоя қилиниши керак. Беморларнинг эҳтиёжларини ифода этувчи ва уларни касаллар ва жароҳатланганларга ёрдам беришни чеклайдиган ёки уларни даволашни чеклайдиган ҳар қандай нарсадан ҳимоя қилишга интилаётган шифокор касбий мустақиллик ҳуқуқидан фойдаланиши керак. (38-Жаҳон тиббий ассамблеяси томонидан қабул қилинган шифокорнинг мустақиллиги ва касбий еркинлиги тўғрисидаги декларация, Калифорния, АҚШ, 1986 йил октябрь);
- WМА шифокор томонидан профессионал қарор қабул қилиш жараёнига ҳар қандай аралашишга қарши (2-модда), дори-дармонлар ва дори-дармонларни буюриш эса шифокор томонидан профессионал қарор қабул қилишнинг шаклидир (3-модда). WМА миллий тиббиёт бирлашмаларининг шифокорларнинг касбий қарорларини беморларга зарар етказадиган ва оқибатларида шифокорларни айблаши мумкин бўлган ҳар қандай ташқи аралашувлардан ҳимоя қилишга қаратилган ҳаракатларини тўлиқ қўллаб-қувватлайди. (Шифокорнинг дори-дармонларни танлаш ва буюриш эркинлиги тўғрисидаги қарор. 40-Жаҳон тиббий ассамблеяси томонидан қабул қилинган, Вена, Австрия, 1988 йил сентябрь).
Касбий тиббий бирлашмаси тиббиёт ходимларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилиши, стандартларни ишлаб чиқишда, лицензиялашда, тиббий этика ва бошқа кўплаб муаммоларни ҳал қилишда, айниқса, шифокорнинг ишига одил баҳо беришда иштирок этиши шарт. Оддий шифокор - бу кичкина одам, "танишлар" томонидан қарор қабул қилиниши керак, деб ҳисоблаш мумкин эмас. Тиббий конференциялар ва матбуот билан давра суҳбатларини ташкил этиш, мақолалар газета ва журналларга юбориш ва ушбу масалаларни парламентда эшитишига таклиф қилиш керак. Барча даражаларда барчани ташвишга соладиган беморларнинг ҳуқуқлари, шунингдек, яхши тиббий ёрдам учун бир хил даражада муҳим бўлган шифокорлар ҳуқуқлари муҳокама қилинишини таъминлаш керак. Жамиятга шифокорнинг касбий мустақиллиги нима, унда нима керак, амалда қандай кўринишда эканлигини тушунтириш керак.
Хар қандай бошқа касб сингари тиббиёт касби давлат томонидан ўзини такомиллаштириш учун, шу жумладан унга тарихан киритилган ахлоқий ва ахлоқий салоҳиятни ривожлантириш учун ҳимоя қилиниши керак.
Биринчидан, тиббий касбга ягона қасам билан бирга кирилади. Қасам - бу ваъда беришнинг ўзига хос шакли. Унинг таркиби шифокор билан беморнинг муносабатларини уйғунлаштириш учун бажариши керак бўлган биоэтик кўрсатмаларни ўз ичига олади.
Иккинчидан, тиббиёт касби кишилари одамлар билан қариндош дунёқараш орқали биродарлар ва опа-сингилларимизга билдирадиган ягона касбдир. Кўпгина давлатларда бу қадам "ҳамшира" ва "тиббиёт акаси" касблари мавжуд бўлган қонунчилик даражасида қабул қилинган. Қариндошлик муносабатлари Жаҳон тиббиёт ассоциацияси томонидан ҳамкасблар ўртасидаги муносабатлар нормаси шаклида қайд етилади. Шундай қилиб, сизларнинг Женева декларациясида тиббий ҳамжамиятга қўшилган одамнинг "менинг ҳамкасбларим менинг акаларим ва опа-сингилларим бўлади" деган тантанали ваъдаси матни берилган.
Учинчидан, шифокор инсон соғлиғига таъсир қилиш ҳуқуқини қабул қилиб, нафақат жисмоний ва ижтимоий, балки маънавий жиҳатлари билан муносабатларни фаол равишда амалга оширади. Бундай ҳолда, биоэтика принципларини қўллаш, биоэтика муаммоларини тушуниш ва билиш қобилияти жуда муҳимдир. Шунга қарамай, кўриб чиқилаётган барча биоэтика принциплари ва қоидалари орасида, бу принцип зарар қилмайди. Ҳар бир даволовчи шифокор ёки тадқиқот шифокори ҳар бир беморнинг шахсияти қанчалик муҳимлигини, беморни тушуниш қанчалик муҳимлигини, шахсий тушунишда яхшилик ва врачнинг имкониятлари, шу жумладан унинг қонун ва шахсий эътиқоди бўйича ҳуқуқлари ва мажбуриятлари ўртасидаги муросани топиш учун тасдиқланиши мумкин.