Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.2.Махфийлик қоидаси (тиббий махфийлик)
Агар ҳақиқат қоидаси шифокор ва беморнинг ўзаро таъсирида шаффофликни таъминласа, у ҳолда махфийлик қоидаси шифокор-бемор тизимини ташқи томондан рухсатсиз киришдан ҳимоя қилиш учун мўлжалланган. "Тиббий махфийлик" кўринишида махфийлик қоидаси "Гиппократ қасамёди" дан бошлаб кўплаб этика кодексларида белгиланади. "Соғлиқни сақлашни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари асослари "моддасида. Тиббий махфийлик атамасидан фойдаланиш анъана билан оқланади, аммо моҳиятан бу нотўғри биз нафақат шифокорнинг, балки бошқа ҳар қандай тиббиёт ходимларининг, шунингдек ўз вазифаларини бажаришда ушбу маълумотлар узатилган ёки олинган расмий шахсларнинг мажбуриятлари тўғрисида гаплашамиз.
Махфийлик предмети: тиббий ёрдамга мурожаат қилишнинг ўзи, касалликнинг диагностикаси, соғлиғини ҳолати, прогноз ва шикоятларни тинглаш пайтида шифокор текширув вақтида оладиган барча маълумотлар. Шифокорга маълум бўлган қариндошларининг касаллари тўғрисида тиббий бўлмаган маълумотлар ҳам сир бўлиши керак. Қонунчиликда тиббий сирларни беморнинг рухсатисиз очиш мумкин бўлган тор доирадаги ҳолатлар қатоий белгиланган:
1) аҳволидан келиб чиқиб, ўз хоҳиш-иродасини билдира олмайдиган фуқарони текшириш ва даволаш мақсадида;
2) юқумли касалликлар тарқалиши, оммавий заҳарланиш ва шикастланиш хавфи билан;
3) суриштирув ва тергов органлари, прокурор ва суднинг тергов ёки суд ишларини олиб бориш билан боғлиқ илтимосига биноан;
4) 15 ёшгача бўлган вояга этмаганга ёрдам кўрсатилганда,
5) агар фуқаронинг соғлиғига зарар етказиш қонунга хилоф ҳаракатлар натижасида етказилган деб ҳисоблаш учун асослар мавжуд бўлса;
6) ҳарбий тиббий кўрикдан ўтказиш учун.
Махфийликнинг ахлоқий нормаси кўплаб профессионал гуруҳлар учун ижтимоий самарадорликнинг калитидир, яъни. ишончни қозониш калити, бу тиббий амалиётда жуда муҳимдир. Тиббий махфийликни муҳимлаштирадиган еттита омил мавжуд:
1."Шифокор-бемор" тизимидаги махфийлик мақсадга мувофиқдир, чунки бу бошқа асосий қадрият - шахсий ҳаётни тасдиқлаш, ҳимоя қилишдир. Ҳар бир инсон ички дунёсининг бошқалар учун ёпиқ соҳасига эга: унинг фикрлари, тажрибалари ва бошқалар. Ташхис қўйиш жараёнида шифокор баъзида энг яқин маҳлумотга муҳтож. Махфийликни сўзсиз сақлаш кафолати, беморга бундай самимий ва ҳатто зарарли маълумотлар қандайдир тарзда ошкор бўлишидан қўрқмасдан жуда очиқ бўлишига имкон беради.
2.Махфийлик принципи беморнинг ижтимоий мавқеини ҳимоя қилиш шартидир. Биз номукаммал дунёда яшаяпмиз, унда кўпинча ташхис қўйиш ёки бошқа тиббий маълумотлар одам учун иснодга айланиши мумкин, бу эса ўзини тасдиқлаш қобилиятини сезиларли даражада чеклайди. Бундай маълумотлар кўпинча жамоатчиликка айланиб, кўпинча онгсиз равишда реакцияга сабаб бўлади, бу эса одамнинг ижтимоий яккаланиши - тамғалашда ифодаланади. Натижада, инсон атрофида ижтимоий бўшлиқ шаклланади. Ҳар бир инсон одамлар орасида яшайди ва маълум бир мақомни эгаллайди ва махфийликни бузиш бу инсоний қадриятга бевосита таҳдид солади. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу қиймат мустақил маънога эга ва молиявий зарарнинг мавжудлигига ёки йўқлигига боғлиқ эмас. Моддий манфаатлар (масалан, моддий ва маънавий зарарни қоплаш) ўз қадр-қимматига, ўз қадр-қимматига, обрўсига ва бошқаларга етказилган зарарни қоплаши эҳтимолдан йироқ эмас. Бундай вазиятда бўлган киши дўстларини, оиласини йўқотиши мумкин.
3. Махфийлик қоидаси, шунингдек, беморларнинг иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилади. Соғлиқни сақлаш бўйича ҳар қандай маълумотни ошкор қилиш лавозимга кўтарилиш ёки сайловга халақит бериши мумкин. Мижозлар сонини чекланг, масалан, адвокат билан, агар ташқи одамлар унинг ОИВ инфекциясидан хабардор бўлишса.
4. Ўзаро муносабатларнинг махфийлиги шифокор ва бемор ўртасида очиқ мулоқотни таъминлаш учун зарур. Бемор жисмоний ва маънавий жиҳатдан очиқ бўлиб, бу кирувчи оқибатларга олиб келмаслигига амин бўлиши керак. Фақатгина беморнинг тиббий сирни қатъий риоя қилишига бўлган ишончи самимийликни таъминлайди, бу ҳолда оддий касбий фаолият мумкин эмас. Шуни унутмаслигимиз керакки, мутахассиснинг муваффақияти нафақат унинг молиявий мукофоти, балки шахсий ўзини ўзи англаш нуқтаи назаридан ҳам муҳимдир. Бинобарин, махфийликни ҳимоя қилиш орқали шифокор нафақат беморларнинг манфаатларини, балки шахс сифатида ўз манфаатларини ҳам ҳимоя қилади.
5. Шифокор махфийликни қанчалик самарали ҳимоя қилишига, унинг обрўси, имиджи, машҳурлиги ва умуман тиббиётнинг обрўси бевосита боғлиқдир. Замонавий қонунчилик беморга шифокорни ўзи, соғлиқни сақлаш муассасасини танлаш ҳуқуқини беради, табиийки, бундай ҳолатда, юқори касбий фазилатлардан ташқари, етарлича юқори этикаий фазилатларни намойиш этганларга ҳам устунлик берилади.
6. Махфийликни ҳимоя қилиш орқали соғлиқни сақлаш мутахассиси беморларнинг муносабатларига ишончни таъминлайди. Ишонч тушунчаси самимийлик тушунчасидан анча кенгроқ. Ишонч билан айтиш - ҳар қандай вазиятда, айниқса беморнинг аҳволи оғир бўлган ҳолатларда шифокорлар беморнинг манфаатларига амал қилишига ишониш. Шу билан бирга, унинг аҳволини назорат қилиш бутунлай шифокорларнинг қўлида.
7. Махфийлик ҳуқуқига риоя қилиш беморнинг автономияга бўлган ҳуқуқини амалга ошириш учун жуда муҳимдир - унинг ҳаётида нима ва қандай содир бўлишини самарали назорат қилиш.
Шу билан бирга, махфийлик қоидасининг барча муҳимлиги учун ушбу қоидани қўллаш жуда муаммоли бўлган бир қатор вазиятлар мавжуд. Бундай вазиятларнинг доираси жуда кенг ва уларни қонун ёрдамида ҳал қилишнинг иложи йўқ. Белгиланган бемор ҳақидаги маълумотлар бошқаларга тааллуқли бўлганда, энг долзарб муаммолардан бири пайдо бўлади. Одатий мисол - тиббий генетик текширув пайтида беморда жиддий ирсий касалликка мойиллиги аниқланди. Ушбу маълумот генетик жиҳатдан қариндош ёки у билан турмуш қурган шахслар учун жуда муҳимдир. Ёки яна бир мисол - шифокор ҳайдовчига эпилепсия ташхисини қўяди. Ахборотни ошкор қилиш, албатта, лавозимидан четлаштириш ва кейинчалик қайта тайёрлашга олиб келади ўз вазифаларини бажаришда бундай бемор ўз ҳаёти ва бошқаларнинг соғлиғини жиддий хавф остига қўяди. Бу ерда манфаатлар тўқнашуви ёки қадриятлар тўқнашуви мавжуд. Шунга ўхшаш қадриятлар тўқнашуви психиатрия ёки психотерапевтик амалиётда ҳам бўлиши мумкин. Масалан, суҳбат чоғида шифокор беморнинг кимдир билан жисмоний муносабатда бўлишни исташини англаб этди. Шифокор хавф ҳақида огоҳлантириши керакми? Агар шундай бўлса, шифокор ишончни йўқотиши ва шу билан даволаниш жараёнини мураккаблаштириши мумкин. Огоҳлантиришсиз, у бошқа одамнинг ҳаёти ва соғлиғига хавф туғдириши мумкин. Адабиётда 1969 йилда АҚШда, Калифорния штатида содир бўлган ва "Татяна Тарасова иши" деб номланган классик иш тасвирланган. Психотерапевт, бемордан Татяна Тарасовани ўлдирмоқчи эканлигини билиб, бу таҳдид ҳақида на унинг ва на унинг қариндошларига хабар бермади, балки фақат беморни ишонтиришга ҳаракат қилди. Бемор шифокор билан оғзаки равишда рози бўлган, аммо бир мунча вақт ўтгач у қизни ўлдирган. Махсус фикрга кўра, суд шифокорларни беморлар билан ишлаш пайтида ўзлари билиб олган хавф ҳақида учинчи шахсларни огоҳлантиришни буюрди. Ушбу қарор тиббиётнинг таниқли вакилларининг жиддий эътирозларига сабаб бўлди. Шифокорга тўлиқ ишонмасдан тиббий амалиётни амалга ошириш мумкин эмас. Бундай вазиятни қандай ҳал қилиш мумкин? Аввало, шошилмаслик керак. Вазиятни беморнинг ўзи билан батафсил муҳокама қилиш керак, шунга ўхшаш муаммони ҳамкасблар билан муҳокама қилиш фойдалидир. Эҳтимол, беморнинг маълумотни узатишда рози бўлмаслиги, у ҳозирги шароитда хавфни кам деб билиши ёки ошкор қилиш натижасида ўзи учун юзага келиши мумкин бўлган қийинчиликларни бўрттириб кўрсатиши билан боғлиқ бўлиши мумкин. Беморни ишонтиришнинг иложи бўлмаган ҳолларда, шифокор ўзи қарор қабул қилиши ва қарор учун барча жавобгарлик юкини кўтариши керак. Барча ҳолатлар учун тайёр рецептлар мавжуд эмас. Тиббий ходимларнинг прогрессив меҳнат тақсимоти ва маълумотларни сақлашда компютерлаштиришни фаол жорий этиш билан боғлиқ муҳим муаммолар юзага келади. Шунинг учун тиббий сирларни сақлаш нафақат алоҳида шифокор, балки тиббий гуруҳ учун ҳам этикавий мажбуриятга айланади. Совет ҳокимияти даврида бу тенденциялар янада кучайган. Семашконинг фикрига кўра, тиббий сир махфий буржуа ёдгорлигидир ва шу сабабли йўқ бўлиб кетиши керак. Бироқ, 1960-йиллардан бошлаб тиббий сирга бўлган муносабат ўзгарган. Соғлиқни сақлаш вазирлиги тегишли ҳужжатларни чиқаради. Тиббий сирни сақлаш мажбурияти "Совет Иттифоқи шифокори қасамёди" га киритилган. Бироқ, тиббиёт касбининг партия-давлат назоратига тўлиқ боғлиқлиги сабабли, махфийлик нормаси фақат қоғозда қолди. Ҳеч бўлмаганда шифокорнинг иш жойидаги беморга таносил касаллиги тўғрисида хабар бериш мажбуриятини эсланг. Шунингдек, ҳозирги кунгача муаммоли нарса беморни хабардор қилиш (саратон ҳолатида) эмас, балки оила аҳзоларини ишончли маълумот билан таъминлашдир.Тиббий маълумотни беморнинг орқасида оила аъзолари билан муҳокама қилиш махфийлик сиёсатининг бузилиши деб ҳисобланиши керак.