Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

Эмбрионлардаги касалликларнинг пренатал диагностикаси, агар улар бирон бир касаллик аломатлари бўлса ва соғлом бўлса ҳам, ота-онанинг илтимосига биноан амалга оширилиши мумкин. Ушбу технологиялар биоетика муаммоларига ҳам олиб келади.
Масалан: ДНК диагностикаси бўйича ҳомилада маолум бир нуқсон аниқланса ва она патологияни олдини олиш учун аралашувни истамаса нима қилиш керак? Кўпгина ҳолларда, она ҳомиланинг соғлиғи учун таклифларни қабул қилади, айниқса кутиш унга катта фойда келтирса ва ўзи учун озгина хавф туғдирса. Шунга қарамай, оналар аралашувни рад этадиган ҳолатлар мавжуд ("она-ҳомила" можароси) ва бу ҳолатда онани (ота-онани) унинг ҳаёти, эркинлиги ва автономлиги учун танлаш ҳуқуқи устувор деб тан олинган. Худди шу ҳолат "ҳомиланинг туғилмаслик ҳуқуқи" деб номланган яна бир этикавий муаммони келтириб чиқаради ва савол билан боғлиқ: қайси бири яхшироқ - ўлимми ёки оғир азоб билан ҳаётми? Айнан шу вазиятда "ҳаётнинг муқаддаслиги" тамойилини муросасиз тасдиқлаш, ҳаётида азобланишдан бошқа ҳеч нарса кутилмайдиган бахциз одамлар сонини кўпайтиради. Пренатал диагностика техникасининг ўзи этикавий муаммоларни келтириб чиқаради. Бунга амниёсентез орқали ҳомила материалини олиш киради, бунда ҳомиладорликнинг бехосдан бекор қилиниши истисно қилинмайди, яони болага тузатиб бўлмайдиган зарар этказиши ва онанинг соғлиғи ёмонлашади. Шунинг учун процедурани онаси билан олдиндан муҳокама қилиш, қийинчиликларни аниқлаш ва процедурага розиликни олиш керак. Сўнгги йилларда, шу муносабат билан, олимларнинг туғруқдан олдин ташхис қўйишнинг янги усуллари ҳақида хабарлари келмоқда, бу эса бу муаммони энгиллаштиради, шунчаки ҳомиладор аёлдан озгина қон олишгача камаяди. Янги туғилган чақалоқларни мажбурий скрининг қилишнинг қонунийлиги шубҳа остига қўйилди, чунки бу эрта даволаш юқори самарали бўлиши мумкин бўлган шароитларни аниқлашдан ташқарида. Шунингдек, ота-оналарнинг болалар қони қолдиқларидан улар рози бўлмаган тадқиқотларда фойдаланиш имкониятлари тўғрисида ташвишланишини кўриб чиқиш керак. Болалик ва ўспиринлик даврида ташувчини аниқлаш. 2001 йилда Америка Педиатрия Академияси (ААП) болалар учун генетик текширувга бағишланган мурожаатни эолон қилди, (1990 йилги даоволарда бўлгани каби) болалар ва катталар учун ташувчиларни Тестдан ўтказиш ёки скрининг қилишдан кенг фойдаланишни қўллаб-қувватламайди, аммо тест ўтказишга имкон беради. ҳомиладор аёллар ёки ҳомиладорликни режалаштираётганлар учун ташувчи. Бошқа мамлакатларда репродуктив режалаштириш мақсадида ташувчилар учун генетик текширув ўтказиш одатий ҳолдир. Канадада, Австралияда ва Яқин Шарқда Тай-Сакс касаллиги (ерта ёшдаги амауротик аҳмоқлик), кист фиброзиси ва гемоглобинопатиялар учун балоғат ёшига этган ўспиринлар учун бир неча аҳолига асосланган скрининг дастурлари мавжуд. Ушбу дастурларнинг аксарияти мактаб шароитида бўлиб ўтди. Бу ёшларнинг кенг қамрови ва маолумотни осонгина кузатиб бориш имкониятини беради. Бироқ, мактаб муассасалари тегишли махфийлик ва тадқиқотларда иштирок этиш учун тўлиқ ихтиёрий розилик бера олмайди. Қўшма Штатларда мактабларда скрининг текшируви ота-оналарнинг розилигини талаб қилади, уларнинг аксарияти ўз фарзандларини турли хил касалликларга, шу жумладан аҳоли скрининги иқтисодий жиҳатдан асосланмаган ҳолатларга текширишни қўллаб-қувватлайди.
Респондентлар хатарлар ва фойдаларни тушунганликлари сабабли тест ўтказишга қизиқишган, гарчи бундай тадқиқотларнинг ярмидан ками сир сақланса. Вояга этмаганлар учун вагонларни Тестдан ўтказишни қўллаб-қувватлаш учун қуйидаги далиллар келтирилган:
- бу бундай маолумотларни уларнинг ҳаёт режаларига киритишни осонлаштиради;
- бундай маолумотларни олиш кечиктирилган тақдирда ноаниқликни камайтиради;
- ота-оналар фарзандларининг генетик хатарлари тўғрисида билиш учун этикавий ҳуқуққа ва ҳатто этикавий мажбуриятга эга.
Генетик текширув хизматларини кўрсатадиган компаниялар ота-оналарга фарзандларининг бундай текширувларининг хатарлари ва фойдалари тўғрисида, болаларни камдан-кам генетик анормалликларга текширишдан сақланиш зарурлиги тўғрисида (айниқса, уларнинг юқори оилавий аҳволи ҳақида ташвишланиш учун ҳеч қандай сабаб йўқ бўлса) ҳақида маолумот бериш учун маонавий жавобгарликни ўз зиммаларига олишлари керак. хавф), шунингдек, генетик тестларнинг натижалари бўйича маслаҳатлашинг. Вояга этмаганлар учун транспорт воситаларини Тестдан ўтказишнинг амалдаги ҳуқуқий регламенти ушбу маолумотларнинг кўпайиши учун аҳамиятига эътиборни қаратмоқда. Ундан фойдаланишнинг бошқа имкониятлари мавжуд, масалан, ўспиринларнинг соғлиғига ғамхўрлик қилиш. Ташувчи ҳақида бундай маолумотга эга бўлиш, ўсмирларнинг этуклашиш даврида ўзлари учун муҳимдир. Афсуски, вояга этмаганлар ташувчини Тестдан ўтказишга розилик берадими ёки ота-онанинг розилиги керакми, аниқ эмас. Шунингдек, бундай тестни қаерда ўтказиш мумкинлиги тўғрисида ноаниқлик мавжуд: клиникаларда, мактабларда ёки уйда. Шунинг учун болаларда ташиш тестларини ўтказиш бўйича тавсияларни аниқлаштириш керак.