Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.4.Генетик маолумотлардан фойдаланишга умумий розиликнинг биоэтик жиҳатлари
Замонавий тиббий тадқиқотларнинг халқаро ҳамкорлик хусусияти тадқиқотларнинг турли йўналишлари билан шуғулланадиган бир қатор олимлар учун биотиббиёт ва генетик маълумотлардан кенг фойдаланиш зарурлигини англатади. Кўп сонли генетик маолумотни қайта ишлаш ва таҳлил қилишдаги ютуқлар билан биргаликда бу тадқиқот усулларига катта таъсир кўрсатади ва соматик касалликларни ўрганиш ва уларни даволашга шубҳасиз ҳисса қўшади. Шунинг учун кенг миқёсли глобал тўқималар тўпламлари ва маолумотлар базаларининг фойдалари аниқ. Шу билан бирга, шу билан давом этаётган тадқиқотларни осонлаштириш имконияти беморларнинг муносабатини қайта баҳолашни ва тадқиқот ва мунозараларга жамоатчиликни жалб қилишни талаб қилиши мумкин. Бугунги кунда инсон биоматериаллари турларининг коллекциялари, шу жумладан генетик, биобанклар - ДНК, тўқима, ўсма ҳужайралари ёки қон намуналари тўпламлари бўлиб, улар билан биргаликда донорларнинг тегишли тиббий ёки фенотипик маолумотлари сақланади, бу эса потенциал ва тадқиқотларни оширади. Гарчи уларнинг ўзига хос мақсади жуда хилма-хил бўлиши мумкин бўлсада, биобанкларнинг умумий мақсади аллақачон тўпланган намуналарни сақлаш ва уларни доимий тадқиқотларда ишлатишдир. Биобанкларга нисбатан муҳим этикавий масалалар, уларнинг таркибига бегоналарнинг кириш имконияти, улардаги саноат ва тижорат манфаатларининг мавжудлиги ёки истиқболлари, бошқа (миллий ёки халқаро) биобанклар билан муносабатларнинг моҳияти нуқтаи назаридан келиб чиқади. Тадқиқот иштирокчиларидан (биобанк донорлари) хабардор розилик олишнинг ўзига хос хусусиятлари энг муҳим биоэтик муаммо ҳисобланади. Ахборотланган розилик одатда маолум бир тадқиқот билан чамбарчас боғлиқдир. Бу ҳолда, қоида тариқасида, тадқиқотнинг моҳияти, ким томонидан ўтказилиши, иштирокчининг роли ва кутилган натижалар тўғрисида батафсил маолумот узатилади. Биобанк ҳолатида ушбу концепция ҳар сафар намуналарни бошқа тадқиқот гуруҳи ёки турли мақсадларда ишлатганда донорларнинг янги розилигини талаб қилади. Биобанкда иштирок этадиган донорлар сонини ҳисобга олган ҳолда, бу қиммат ва амалий бўлиши мумкин, бу эса биобанкларнинг тадқиқотчилар учун манба сифатида фойдалилигини кескин чеклайди. Шу сабабли, ушбу вазиятда бош келишув концепцияси қўлланилади, унинг мақсади биобанк яратишни тартибга солувчи тамойилларга мос равишда иложи борича кўпроқ изланишларни олиб боришдир.