Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

 
Chiziqli jarayonlar algoritmining blok-sxemasi.
Algoritmlarni 
tasvirlashnig 
turli 
usullari 
mavjud. 
Ulardan 
keng 
tarqalganlaridan biri blok-sxema usulidir. Algoritmni blok-sxema yordamida 
tasvirlash deganda ma‘lum geometrik shakllar yordamida yozish tushuniladi. Har 
bir geometrik shakl ma‘lum ma‘noga ega. Blok-sxema ko‗rinishida tasvirlangan 
algoritmlar programmalash qoidalaridan bexabar bo‗lgan kishilarga ham 
tushunarlidir. Biror masalani yechish programmasi ham algoritmdir. Quyida 4-
misolni yechish algoritmining blok-sxemasi keltirilgan (5.1-rasm).

---

36 
Algoritmning boshlanishini bildiruvchi blok;
Boshlang‗ich ma‘lumotlarni kirituvchi blok; 
Hisoblash bloki; 
Hisoblash bloki; 
Chop etish bloki; 
Algoritmning oxirini bildiruvchi blok.
 
5.1-rasm. 
 
Birinchi blok algoritmning boshlanishini bildiradi. Bu blok bilan oxirgi 
blokning ko‗rinishi bir xil bo‗lib, ularning ichiga mos ravishda boshlanishi 
yoki tamom so‗zlari yozib qo‗yiladi. Ikkinchi blok boshlang‗ich 
ma‘lumotlarni kiritishni bildiradi. Bu blokning ichiga qiymatlari kiritilishi 
kerak bo‗lgan o‗zgaruvchilarning ro‗yxati yoziladi. Keyingi ikkita blok 
hisoblashlar uchundir. Uning ichiga hisoblash formulasi tabiiy ko‗rinishda 
yoziladi. Bu ko‗rinishdagi bloklar algoritmda bir nechta bo‗lishi mumkin. 
Muhimi, ularning ketma-ketligini to‗g‗ri yozishda. Har bir keyingi blokdagi 
o‗zgaruvchilarning qiymatlari oldindan ma‘lum bo‗lishi kerak. Beshinchi blok 
ma‘lumotlarni chop etishni bildiradi. Qiymatlari chop etiladigan 
o‗zgaruvchilarning ro‗yxati blok ichida yoziladi. Blok-sxemadagi ko‗rsatkich 
(strelka)lar bloklarning bajarilish ketma-ketligini aniqlaydi.
Blok-sxemadan ko‗rinib turibdiki, har bir blok aniq ketma-ketlikda 
albatta bir martadan bajariladi. Birorta blokning bajarilmaganligini yoki bir 
necha marta bajarilganligini (takrorlanganligini) uchratmaymiz. Shuning 
Boshl. 
a,b,c 
p=(a+b+c)/2 
S=
S 
Tamo
m
mм 

---

37 
uchun ham, bunday algoritmlarga chiziqli jarayonlarning algoritmlari 
deyiladi. Tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi jarayonlarning algoritmlari 
chiziqli jarayonlarning algoritmlari asosida yaratiladi.
Chiziqli jarayonlarga tegishli boshqa misollar algoritmining blok-
sxemasini 5.1-rasmdagi blok-sxemadan osongina keltirib chiqarish mumkin. 
Buning uchun har bir blokning ichidagi ma‘lumotlarni berilgan misolning 
mos o‗zgaruvchilari bilan almashtirish yetarli. Faqat hisoblashlar bloklarining 
soni ko‗p yoki kam bo‗lishi mumkin. Masalan, 5-misol uchun quyidagicha 
bo‗ladi: 
1. Kiritish blokida a, b, c lar o‗rniga x, y; 
2. Birinchi hisoblash blokida p=(a+b+c)/2 o‗rniga s= (x+y+1)
2
+(x-y-1)
2
; 
3. Ikkinchi hisoblash blokini olib tashlash kerak; 
4. Qolgan yozuvlar o‗zgarmaydi.
Shunday qilib, biz chiziqli jarayonlar algoritmlarining blok-sxemasini 
yozishni ko‗rib chiqdik.