Ўзбекистон республикасиқишлоқ ХЎжалиги вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

2.1.1-жадвал
Республиканинг ялпи ички маҳсулоти ва унинг таркибий кўрсаткичлари таҳлили

Кўрсаткичлар	1990й	1991й	1995й	2000й	2005й	2010й	2015й	2017й	2018й
Ялп ички маҳсулот, млрд.сўм	32,4	61,5	302,8	3255,6	15923,4	62388,3	171369,0	249136,4	407514,5
Ялпи ички маҳсулот, %	100	100	100	100	100	100	100	100	100
Саноат	17,6	26,3	17,1	14,2	21,1	23,9	24,3	30,1	14,5
Қишлоқ хўжалиги	33,4	37,3	28,1	30,1	26,3	18,0	16,7	17,3	28,7
Транспорт ва алоқа	5,2	4,3	7,3	7,7	10,6	11,5	11,0		7,3
Савдо	4,5	4,6	7,6	10,8	8,8	9,2	9,8	10,3	6,5
Қурилиш	5,8	10,4	7,1	6,0	4,8	6,5	7,3	6,1	5,1
Солиқлар	11,3	-0,3	13,1	12,5	10,6	9,2	8,8	10,1	11,2
Бошқалар	22,2	17,4	19,7	18,7	17,8	21,7	23,6	22,2	17,7

Манба: Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитаси материаллари

Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон Республикасининг 1991-2017 йилларда ишлаб чиқилган маҳсулот ва кўрсатилган хизматларнинг пулдаги ифодаси, ялпи ички маҳсулот 32,4 миллиард сўмдан 249136,4 миллиард сўмга ёки 2789 бараварга, шундан қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқариш 51,7 пунктга ёки 49,1 пунктга камайганлигини кўриш мумкин. Бунда қишлоқ хўжалиги соҳасидан ташқари, хизматлар, қурулиш ва саноат соҳаларини ривожланганаётганини кўриш мумкин. Солиқлар ҳам 21,6 пунктга камайишидан кўриниб турибдики тадбиркорлик субектлари тамонидан етиштирилаётган махсулот ва кўрсатилган хизматларнинг ривожланиши ҳамда солиқ ставкаларининг камайтирилиши ҳисобига бўлди. Шу билан бирга, саноат соҳасининг жадал ривожланиши натижасида ялпи ички маҳсулотда (ЯИМ) унинг улуши 1991 йилда 4,5 фоиз бўлган бўлса, 2017 йилга келиб бу кўрсаткич 10,3 фоизга ёки 228,9 пунктга ортгарлигини кўриш мумкин. Мамлакатимиз мустақил бўлган кундан бошлаб қишлоқ хўжалигини ривожлантиришга катта эътибор берилиб келинди. Собиқ шўролар даврида ЯИМ асосий қисмини қишлоқ хўжалиги соҳаси зиммасига тўғри келган.

Мамлакатимизда фаолият юритаётган фермер хўжаликларининг айримларида ер ўлчамлари юқори бўлганлиги учун етиштираётган маҳсулот ҳажми камайиш ҳоллари учраб турибди. Шунинг учун жорий йилда фермер хўжалиги экин майдонларини мақбуллаштириш ишлари олиб борилишини қуйидаги 2.1.2-жадвал маълумотларидан кўриб чиқамиз.Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясида биргина 2017 йилнинг ўзида пахта экин майдонларини 49 минг гектарга ва ғалла майдонларини 10 минг гектарга қисқартириш ҳисобига қисқартирилган экин майдонларининг 8,1 минг гектарига картошка, 27,2 минг гектарига сабзавот, 5,9 минг гектарига интенсив боғ, 2,9 минг гектарига токзор, - 10,9 минг гектарига озуқа экинлари ва 4 минг гектарига мойли экинларни жойлаштириш кўзда тутилган. Бу тадбирлар натижасида паст рентабелли экин майдонларида пахта ва ғалла етиштиришдан кўриладиган зарарни 80 млрд. сўмга қисқартириш, қўшимча 1 млн. тоннага яқин мева-сабзавот маҳсулотларини ишлаб чиқариш, ҳудудларда 48,5 мингдан ортиқ янги иш ўринларини ташкил қилиш натижасида ушбу экин майдонларида банд бўлган аҳоли сонини 75,6 мингга етказиш, мева-сабзавот маҳсулотлари экспорти ҳажмини 2 баробар ошириш имкони яратилади.


2.1.2-жадвал
Республикада 2018 йил 1 январ фермер хўжаликларининг ихтисослашув кўрсаткичлари¹,гектар

№	Вилоятлар	Жами фермер хўжаликлари		шу жумладан ихтисослашуви бўйича:
				Пахтачилик-ғаллачилик		Савзавотчилик-полизчилик			Боғдорчилик- узумчилик			Чорвачилик			бошқа йўналишлар
		сони	бириктирилган ер майдони га	сони	Бириктирилган ер майдони, га	сони	бириктирилган ер майдони га	сони		бириктирилган ер майдони га	сони		бириктирилган ер майдони, га	сони		бириктирилган ер майдони, га
	Қорақалпоғистон Республикаси	6458	674537	3968	404027	646	10963	656		7017	922		246163	266		6368
	Андижон	13054	219743	3820	175390	1092	7000	5985		17112	1463		15737	694		4504
	Бухоро	7816	869518	3840	362968	187	12186	2930		20201	803		468920	56		5243
	Жиззах	10267	506852	6351	331310	618	3407	2253		15682	881		149686	164		6767
	Қашқадарё	19290	677018	10388	535147	661	7364	6896		32224	1124		98161	221		4122
	Навоий	4158	832360	1461	114209	21	436	1699		10805	890		696895	87		10015
	Наманган	9220	232316	3782	190142	216	1214	4294		24544	569		10713	359		5703
	Самарқанд	21778	477256	8305	317020	1612	17574	9796		62293	1070		62239	995		18130
	Сурхондарё	10302	627154	3918	234951	115	1781	4964		29747	967		353039	338		7636
	Сирдарё	6250	197557	4153	172540	65	572	1255		6638	480		10843	297		6965
	Тошкент	15221	394117	6062	248714	1313	8008	6761		40676	724		87642	361		9077
	Фарғона	13822	262844	4044	204761	589	4615	6847		35873	615		10886	1727		6710
	Хоразм	8982	236363	3602	183715	211	1832	3723		10585	968		30021	478		10210
	Жами:	146618	6207634	63694	3474893	7346	76952	58059		313396	11476		2240944	6043		101450

2.1.2.-жадвалда Республика бўйича 2018 йилда фермер хўжаликларининг тармоқлар бўйича ихтисослашганлик кўрсаткичларини таҳлил қилинганда, 2017йилда 160372 та фермер хўжаликлари фаолият олиб борган бўлса, бу кўрсаткич 2018 йил 1 январь холатида 146618 тани ва 6207634гектарга деҳқончилик қилиш кўзда тутилган. Кейинги йилларда қишлоқ хўжалиги махсулотлари етиштурувчиларни давлат томонидан ҳар томонлама қўлла-қувватланиши, улар билан таъминотчи ва хизмат кўрсатувчи ташкилилотлар ўртасида бозор механизимлари жорий килиниши натижаида ерга бўлган муносабат ўзгарди. Фермер хўжаликларининг моддий манфатдорлиги ҳамда даромадларни ошиб бориши билан етиштирилаётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ҳажми ва турлари ортиб, сифати бир мунча яхшиланади. Шу билан бирга, соҳада олиб борилаётган изчил ислоҳотларга қарамасдан, сабзавот-полизчилик, боғдорчилик ва узумчилик йўналишидаги фермер хўжаликларини фаолиятида айрим камчиликлар ва тўсиқлар мавжуддир. Масалан: Сабзавот-полизчилик, боғдорчлик ва узумчилик ихтисослашган фермер хўжаликларида қишлоқ хўжалиги экинларини жаҳон бозори конъюнктураси талабларидан келиб чиқиб жойлаштириш механизими мавжуд эмаслиги маҳсулотарнинг рақобатбардошлиги ва экспортга чиқариш имкониятларнинг пасайишига сабаб бўлмоқда; худудлардаги қайта ишлаш корхоналарнинг кувватлари, ички ва ташқи бозор талаби ва маҳсулотлар сифат кўрсаткичларининг ҳисобга олинмаслиги маҳсулот етиштириш ҳажимларини кўпайтиришга салбий таъсир кўрсатмоқда; худудларнинг тупроқ-иқлим шароитларша мос бўлган экспортбоп ва рақабатбардош экинлар уруғларини етиштириш, касаллик ҳамда зараркунандаларга қарши курашишда илмий ва инновайион ёндашув тизимин мавжуд эмас; фермер хўжаликлари томонидан уларга ажратиб берилган ер участкалари қонун хужажатлари талабларига зид равишда бошқа шаҳсларга ижарага бериш ҳолатлари кўпайиб бориши оқибатила ерлардан фойдаланиш самарадорлиги пасайиб сабзавот,полиз картошка ва дуккакли экинларни экиш ва етиштиришда ҳанузгача эски технологиялардан фойдаланилмоқда, интенсив технологияларни жорий этишга етарлича эътибор берилмаганлиги ва экинларни жойлаштириш тўғри ташкил этилмаганлиги ҳосилдорлигни пасайиб маҳсулотнинг нарҳлари ошиб боришини келтириб чиқармоқда. Бундан ташқари экин турлари кўпайиши, янги ерларнинг оборотга киритилиши хорижий тажрибаларнинг кенг кириб келиши, ўсимликларда тўрли касалликлар ва зараркунанда ҳашоратларнинг кескин ортб бориши натижасида истиқболдаги натижаларга эришишда тўсқинлик қилмоқда.
Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини кўпайтириш учун турли интенсив технологиялар қўлланилиши натижасида маҳсулот етиштириш ҳажми ортиши билан таннархнинг камайиши ва товарлилик даражасининг ортишига олиб келмоқда.