‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

Kiyik, quyon, olmaxon,
Kurka, laylak, o ‘rdak, g ‘oz,
Ahil bomb, do'st bo'lib 
Yasharkanlar qishu yoz.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Hayotda — o‘rmonda zo‘ravonlar ko‘p. Yowoyi to‘ng‘iz bulardan ancha 
kuchli — m uttaham va surbet, zo‘ravonlik qilib, bulam ing qishda yeyish 
uchun g‘amJab qo‘ygan ovqatlarini yeb, har kuni nonushtasi uchun uch ta 
g‘oz berishlarini talab qiladi. Bu ochko‘z battoldan qutulish yo'llarini 
qidirishadi. Mittining maslahati va uning yordam i bilan ayiqpolvon bilan 
do'stlashishadi.
Ayiqpolvon bilan to ‘ng‘iz o ‘rtasida ja n g boshlanadi. Bu jan g d a 
ayiqpolvon yolg‘iz emas. Hamma jam bo'lib, birgaJashib jang qiladilar:
Bosdi ayiq to ‘ng‘izni 
Ustiga tashlab o ‘m .
Mitti o \rdak, laylaklar 
Cho ‘qib oldilar ko ‘zin.
Ayiqchalar to'ng'izning 
Tishlab turdi oyog’in,
Ona ayiq o ‘Idirdi 
G'ajib uning tomogHn.
Ashaddíy dushman to ‘ng‘iz o'Idi, bu bilan endi dushman yo‘q, rohat- 
farog‘atda yashaymiz, deyishga ham juda eita. Tadbirkor va ishbilarmon g‘ozcha 
hammani bir uy qurib, yangi makonda yashashga chaqiradiki, bu ko‘pchilikka 
m a’qul tushadi:
Mitti der: hali yov bor,
Hushyor bo‘lib turayUk,
Undan saqianish uchun 
Bir pana jo y quraylik.
Ayiqpolvonga Mitti 
Dedi: — Amaki, yoshang!
Siz ustasiz bu ishga,
Uyni o fzingiz yasang!
Ayiqvoy usía bo4lib,
Ish boshladi shu kuni.
Kiyikiar daraxt kesdi,
Tashishdi do \stlar uni.
Shunday kilib yog'ochdan 
Qurib oldilar bir uy.
Bezfldilar bu uyni 
Qilgandayin xuddi to *y.
Do‘stlar ahil bo‘lib hayot kechira boshlaydilar. Ular bo‘ri va qoplonni 
ham xuddi to ‘ng‘izdek o ‘ldirishadi. Ahillikda, birlikda hikmat ko‘p ekan, 
do'st orttirsa, ittifoq bo‘lsa, uni hech qanday dushman yenga olm as ekan, 
deb shod-baxtli yashashlarí yosh kitobxonning quvonchiga-quvonch ulashadi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yashadilar do‘sí bo ‘¡ib,
Yo ‘qotildi dushman-g‘ov:
Dedilar: birlik bo'lsa,
Engoimas ekan hech yov
Shoiming yengil yum or bilan sug‘orilgan «Sherali» dostonini o‘qimagan, 
tinglamagan bola bo‘lmasa kerak. Sherali go‘yo ovqat uchun dunyoga kelgandek, 
kechasi-yu kunduzi ovqat yeydi. Harakat qilmagandan keyin semirib ketgan. 
«Xomsemiz» laqabini oigan bu bolaning jirkanch basharasini shoin
Oyoq-qo‘li pilikday,
Shilviratib yuradi.
Bir tog'ora x o ‘rdani 
Bitta o'zi uradi.
Faqat ovqat yeyishga 
Polvon edi Sherali.
Lekin dadil, chopqillab 
Yurolmasdi u hall, -
•
kabi misralar bilan Sheralining aybini keskin ochib tashlaydi. Sherali 
odam , u inson. Insonda aql-zakovat bo'ladi, fahm-farosat bo‘ladi. U shu 
jihatlari bilan ham hayvondan farq qiladi. Tanbal, latta, tepsa-tebranmas 
b u bola do‘stlari, safdosh-u ustozlarining amaliy yordami bilan jismoniy 
ish, sport bilan shug‘ullanadi. «Xomsemiz»likdan qutuladi:
Menga sog‘lik, kuch bergan 
M ana shu mashqdir deya,
Sheralivoy hali ham 
Qilar badantarbiya.
«Ravshanjon bilan ayiqcha» asarining syujeti kichik maktab yoshidagi 
bolalarga juda mos. Ravshanjonlaming uylari tog‘ bag‘rida. U tasodifan bir 
g ‘ordan ayiq bolasini topib oladi, uyiga olib keladi, unga Qoravoy deb nom 
q o ‘yadi. Qoravoy R avshanjon-u uydagilarga yoqib qoladi. Bola unga turli 
qiliqlami, yumish bajarishni o'rgatadi. Natijada ayiq oilaning dastyorlaridan 
biri bo‘lib qoladi. U kerak bo‘Isa tovuqlarga don sochadi. Begona odamni uyga 
kiritmaydi, belanchakda yotgan chaqaloqni tebratadi, bolalar to‘p o'ynashsa, 
darvozabonlik qiladi.
Bolalami chinakam sevib, aidoqlaydigan shoirlaigina ularga mana shunday 
m unosib she’rlar, dostonlar to'qiy oladi. Shoir va pedagog 0 ‘tkir Rashid 
um rining oxirigacha sevimli kitobxonlari bo‘lmish kichkintoylami ulug‘lash, 
ardoqlash nafasi bilan yashadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

PO'LAT MO'MIN
(1922 - 2005)
Bolalaming suyukli shoiri Po‘lat M o‘m in yoshJigidanoq adabiyotga 
havas qo‘ydi. U Toshkent pedagogika bilim yurtida o‘qib yuigan vaqtida adabiyot 
to'garagiga faol qatnashadi. Adabiyotni qunt bilan o ‘qidi, o‘rgandi. 0 ‘rta 
m a’lumot olgach, hozirgi Nizomiy nomli Toshkent davlat pedagogika 
universitetining o ‘zbek tili va adabiyoti fakultetiga o ‘qishga kirib, uni 
muvafFaqiyatli tamomlagach, aspiranturada o ‘qidi, maktablarda o‘qituvchilik 
qildi. So‘ngra 0 ‘zbekiston davlat nashriyotida ishladi. P. M o‘min qaerda 
ishlamasin, doimo adabiyotga muhabbat bilan qaradi, uni qunt bilan mutoiaa 
qildi, o‘rgandi. Kichik-kichik she’rlar yoza boshladi. 1944 yilda «Bahorga 
sayohat» nomli birinchi she’ri bosilib chiqdi. Birinchi she’rlar to‘plami esa 
1949 yilda «Sayrang, qushlar* nomi bilan nashr etildi. Kitob adabiy 
jamoatchilik tomonidan iliq kutib olindi. T o‘plam dan munosib o ‘rin oigan 
«Haykal», «Alia va Jalla» (ertak) singan asarlari mazmundorligi, qiziqarliligi 
bilan kitobxonlaming e ’tiborini o‘ziga jalb etdi.
Boialarga atab ijod etish, bu sohada muvaffaqiyat qozonishi uchun esa 
qobiliyat va istakning o‘zigina yetmaydi. Belinskiy ta’rifi bilan aytganda, bolalar 
yozuvchisi bo'lib tug'ilish kerak. Bu bolalar yozuvchisi mohir pedagoglarday 
bola qalbining bilimdoni bo'Isin, nozik ta’b egasi, go‘dak tabiati va psixologiyasining 
bilimdoni, mehribon va bolajon, kamtarin va samimiy, bolalarcha soddadil ham 
dono bo‘lsin, degan mazmunni taqozo etadi, albatta. Biz P olat Mo‘min ijodida 
ana shunday olijanob xususiyatlar mujassamíigini his etamiz,
Shoiming tinimsiz ijodiy mehnati tufayli «Hunardan uñar», «To‘g‘ri 
o'sgan gul bo‘lar», «Aql qaerda bo‘lar», « 0 ‘rinbosarlar», «Oltin nay», 
«Bir yarim Karim», «Endi adashmaydi», «Barcha bola d o ‘st b o ‘lsa», 
«Rahmatga rahm at», «Gazpolvon ertak aytar», «Chang yutar botir*, 
«Do‘sting qancha ko‘p bo‘lsa», «Oftob va odob», «Yaxshilarga o‘xshasam», 
«Bu juda soz», «Eson va Omon», «Oltmish olti oltin qo‘l», «Ustozlar 
izidan», «Bolalaming baxti kulgan», «Bir yuz b ir oltin q o ‘l* s h e 'riy
to ‘plamlari; «Chanoqvoy bilan Qovoqvoy*, «Bahodiming botirligi*, «Oq 
fíl yo‘qoldi», «Suqatoy-konfetvoy», «Ona bolam deydi» kabi ertaklari, 
pesalari yuzaga keldi. Bu kitoblarga kirgan eng yaxshi she' r va q o ‘shiqlari, 
doston va ertaklari bolalar adabiyoti xazinasiga munosib hissa bo‘lib qo‘shildi, 
uni boyitdi. Bu asarlardan bir qanchasi jahon xalqlarí tillariga taijima qilinganki, 
bu faqat shoiming emas, balki o ‘zbek bolalar adabiyotining ham yutug‘i, 
obro‘si hisoblanadi.
Kimda-kim a ’lo va yaxshi baholarga o ‘qish uchun astoydil intilsa, 
harakat qilsa, zahmat cheksa, shubhasiz, u maqsadiga erishadi, samarali 
bilim oladi. Agar bu intiiish jismoniy m ehnat bilan qo'shib olib borilsa,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yanada muvaffaqiyatli bo'ladi. Po‘lat Mo‘min ta ’lim va jismoniy mehnatga 
bagMshlangan she’rlarida mehnat va mehnatsevar bolalar haqida fikr yuritadi. 
Ba’zan ishyoqmas, dangasa, yalqov o ‘quvchilami tanqid qiladi, ulaming 
kamchilildaríni ochib tashlaydi. Masalan, «Besh oldim, besh!» degan she’rini 
olaylik. Asar qahram oni uzoq vaqt past bahoga o ‘qib yurardi, fanlami 
ko‘ngiIdagidek o ‘zlashtira olmaganidan do‘stlari, ota-onasi va o ‘qituvchilar 
oldida gunohkordek his qilardi o‘zini. 0 ‘quvchi bunday qiyin ahvoldan 
faqat k o ‘pro q dars tayyorlashi, kitob o ‘qishi bilan qutulib ketishi 
mumkinligiga ham ishonma^di. Nim a bo‘!adi-yu bir kuni u uyga berilgan 
topshiriqni qayta-qayta o ‘qiydi, dars va kitobdan boshqa hech narsani 
o ‘ylamaslikka harakat qiladi. Natijada ertasi kuni «besh» baho oladi. Shu- 
shu bola kitobni sevib qoladi. Qunt qilish, berilgan topshiriq ustida ko‘p 
m ehnat qilish Iozim ligini tushunib yetadi. 0 ‘zidagi bunday ijobiy 
o ‘zgarishdan xursand b o ‘ladi. Boladagi bu quvonch va hayajonni shoir 
yosh kitobxon ruhiyatiga mos ravishda chizib beradi: