“Ўзбекистон темир йўллари” датк

V. Ishni bajarish tartibi.

1. 
   Armaturaning diametrini o'nta turli joylarda o'lchash.
   
2. 
   Armaturaning o'rtacha diametrni aniqlang.
   
3. 
   Armatura diametrning mutlaq va nisbiy xatolarini hisoblang.
   
4. 
   Ikkita plastinaning qalinligini to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita o'lchash.
   
5. 
   Hisob natijalari 1-jadvalda yoziladi.
   

VI. Laboratoriya ishlarining natijasi.
1-jadval

O’lchashlar soni	O‘lchov birligi	Armatura	Plastina
		Miqdori
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
O’rtacha

VII. Qisqacha hisobot.
Talaba shtangeltsirkul va mikrometrlar yordamida o’lchangan armatura va plastina mutlaq va nisbiy xatolarini hisoblari bo‘yicha hisoblarni keltiradi.


Nazorat savolari

1. 
   Shtangen asboblar tiplarini aytib bering.
   
2. 
   Shtangentsirkullar modellari, ularning konstruktiv xususiyatlari va maqsadi.
   
3. 
   Shtangenglubinomer nima maqsad uchun xizmat qiladi?
   
4. 
   Mikrometrik asboblarning turlari.
   
5. 
   Mikrometr ko’rsatmalari qanday olinadi? Mikrometrni nolga rostlash.
   
6. 
   Soat tipidagi indikatorlar konstruktsiyasi.
   
7. 
   Indikatorli asboblar yordamida o’lchashda ko’rsatmalar qanday o’qiladi?
   
8. 
   Indikatorli skoba. O’lchash maqsadida skobani sozlash.
   
9. 
   Asbob qayd etadigan kattalik nima deb ataladi?
   

2-Laboratoriya ishi


O‘lchash xatoliklarini baholash

1. 
   Ishning maqsadi. O‘lcham aniqliklarga va ularga ta’sir etuvchi omillarni o‘rganish.
   
2. 
   Asosiy ma’lumotlar. O‘lchash bu bilish jarayoni bo‘lib, ulash vaqtida quyidagilarni bo‘lishini taqozo etadi: o‘lchash ob’ekti, o‘lchovchi, o‘lchov asbobi, o‘lchash uslubi va kerakli muhit. O‘lchash aniqligiga quyidagilar ta’sir etadi: o‘lchash ob’ektini bir xil emasligini, o‘lchovchining malakasi, o‘lchash usulini takomillashganlik darajasi, tashqi omillarni ta’siri va boshqalar. O‘lcham xatoligi – bu xaqiqiy qiymat bilan o‘lchangan fizik kattalik orasidagi farqdir. Xatoliklar absolyut, nisbiy, tizimli va tasodifiylarga ajratiladi. Absolyut xatoliklar odatda tizimli ε va η tasodifiy xatoliklardan iborat.
   

Tizimli xatolik ma’lum belgiga ega bo‘lib, funksional qonun bo‘yicha yig‘ilib boradi. Ularni o‘lchash natijalaridan tuzatishlar kiritish bilan hisobdan chiqarib tashlanadi.
Tasodifiy xatoliklar o‘lchov vositalari va o‘lchash usullarini takomillashmaganligi, tashqi sharoitlarni o‘zgarishi, o‘lcham qiymatlarni yaxlitlab olish va boshqalar tasodifiy xatoliklar qiymatini o‘lchash natijasidan to‘liq chiqarib tashlash mumkin emas.
O‘lchov vositalariga o‘lchash ishlarida foydalanadigan metrologik xarakteristikaga ega bo‘lgan moslama, qurilmalar kiradi. O‘lchov vositalari quyidagi guruhlarga ajratiladi:
Me’yor – o‘lchov vositasi bo‘lib, fizik kattalikni berilgan o‘lchamda solishtirish bilan aniqlanadi (lineyka, tarozi toshi va boshqalar).
O‘lchov asbobi – o‘lchov vositasi bo‘lib, o‘lchanayotgan informatsiyani qabul qilib, miqdorini aniqlaydi (voltmetr, ampermetr va boshqalar).
O‘lchov qurilmasi – bir yoki bir necha o‘lcham kattaliklarni qabul qiluvchi o‘lchov vositasi bo‘lib, informatsiyalarni qayta ishlash uchun qulay ko‘rinishda beradi (kardiograf, simdometr va boshqalar). (3 ilova)