Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

ИСЛОҲОТЛАРНИ ЯНАДА 
ч у қ у р л а п г г и р и ш
BA ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ 
РИВОЖЛАНТИРИШ КОНЦЕИЦИЯСИ
Ўзбекистон ўз мустақзшлигининг 20 йиллигига исло- 
ҳотларнинг барча йўналишларида улкан муваффақиятлар 
билан кириб келди. Буни иқтисодиёт ва ижтимоий ҳаёт 
ривожланишининг объектив кўрсаткичлари ҳам. мамла- 
катимизда ҳукм сураётган ижтимоий-сиесий барқарорлик 
ҳам, одамларнинг кайфияти ҳам тасдиқлайди.
Жаҳонда молиявий-қгисодий инкдгроз ҳали тўлиқ бар- 
ҳам топмаган 2010 йилда Ўзбекистонда ялпи ички маҳсу- 
лот 8,5 фоизга ўсди. Ушбу рақам ва кейин келтирилади- 
ган кўрсаткичлар Презқдент Ислом Каримовнинг 2010 
йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқгисодий ривожлан- 
тириш якунлари ва 2011 йилга мўлжалланган энг муҳим 
устувор йўналишларга бағишл .нган Вазирлар Маҳкамаси 
йигилишида қилган маърузасидан олинди1. Давлат бюд- 
жети ялпи ички маҳсулотга нисбатан 0,3 фоиз профаннт 
билан бажарилди, ташқи савдо балансида ижобий сальдо 
4 миллиард 200 миллион долларни ташкил этди.
2010 йилда эришилган кўрсаткичлар мисолида Ўз- 
бекистонда ислоҳотлар назарияси ҳаётга қандай татбиқ 
этилганини ва қандай амалий натижалар берганини очиб 
бериш мумкин. Мустақиллик бошида мамлакатимиз 
иқтисодиётида таркибий ўзгаришларни амалга ошириш- 
ra, унинг хомашевий йўналишига барҳам бериб, кўпроқ 
тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришга мўлжал олиш иқтисо- 
дий ислоҳотлар кониепииясида устувор Йўналиш этиб бел- 
гиланган эди.
2010 йилда ялпи ички маҳсулотда саноат улуши 2000 
йиддаги 14,2 фоиздан 24 фоизга, транспорт ва алоқа — 7,7 
фоиэдан 12,4 фоизга, хизматлар 37 фоиэдан 49 фоизга ўсди.
1
Ислом Карнмов. 
Барча режа ва дасгурларимиз Ватанимиз тарақ- 
қиётини юксадтириш, халқимиз фаровошшгини оширшнга хизмат қила- 
ди. Т., «Ўзбекистон», 20]] й.
223 Ш

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
Қишлоқ хўжалиги улуши 30,1 фоиздан 17,5 фоизга туш- 
ди. Лекин қишлоқ хўжалигида маҳсулот етиштириш ке- 
йинги ўн йидца 1,8 баробар ошди. Ялпи ички маҳсулотда 
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улуши 52,5 фоиз- 
ни ташкил этмокда. Саноат ишлаб чиқариши таркибида 
юқори қўшилган қийматга эга тайёр маҳсулотлар улуши 
50 фоиздан ошиб кетди. Юхтаб, минглаб тайёр маҳсулот 
чиқарадиган катта-кичик корхоналар пайдо бўлди. Сано- 
ат ишлаб чиқарилишининг янги йўналишларн, турлари 
ўзлаштирилди. Экспорт таркиби ҳам 
ж и л д и й
ўзгарди ва 
унда тайер маҳсулотлар номенклатураси ва салмоғи кес- 
кин ўсди, хилма-хиллик касб этди.
Маҳаллийлаштириш дастури доирасида импорт ўрни- 
ни босувчи маҳсулотлар ишлаб чиқаришда якуний сама- 
радорлик 3,4 миллиард долларга етгани ташқи савдода, 
бошқа омиллар қаторида, ижобий сальдога эришишнинг 
муҳим омилларидан бири бўлди. Ушбу рақамлар, кўрсат- 
кичлар мамлакатимиз иқтисодиётида амалда юз берган 
таркибий ўзгаришларга ажойиб бир мисолдир.
Молия-кредит соҳасида амалга оширилган ислоҳотлар 
натижалари ҳам салмоқчи бўлди. Ислоҳотлар бошида ўзи- 
нинг миллий валютаси ва мустақил молия-кредит тизи- 
мига, бирорта тижорат банкига эга бўлмаган Ўзбекистон 
бугун дунёдаги ишончди молия-кредит тизими ва банк- 
ларига эга давлатлардан бирига айланди. Респ\ғбликамиз 
банклари эришган 23 фоиз миқдорида етарлилик даражаси 
Базель қўмитаси томонидан белгиланган халқаро стандарт- 
лардан 3 баробар кўпдир. Мамлакатимизнинг 15 та тижорат 
банки халқаро рейтинг агентликлари томонидан «барқа- 
рор» деб баҳоланган. Ички кредигларнинг 85,1 фоизи 
тижорат банклари ҳисобига тўғри келмоқда. Берилаетган 
кредитларнинг узоқ мудцатлиси 75,2 фоизга етди.
Ўтиш даври ~ ислоҳотларнинг иккинчи босқичи - 1995 
йилдаёқ Ислом Каримов томонидан банклар олдига иш- 
лаб чиқариш корхоналарининг, кичик бизнес ва хусусий 
тадбиркорларнинг ҳақиқий шеригига айланиш, уларга 
яқиқдан ёрдам бериш, банкларнинг мамлакатда ўтказила- 
ётган ислоҳотларда масъуллигини кучайтириш вазифаси 
қўйилган эди, Юқорида кредит бериш бўйича келтирил- 
# //# 224

---

КЕЛАЖАК КОНЦЕПЦИЯСИ
ган рақамларга яна шуни қўшимча кдлиш жоиз: биршна 
2010 йилда кичик бизнес субъектларига 2 триллион 700 
миллион сўмлик кредит беридци. Банкротликка учраган 
ва тижорат банклари балансига ўтган 147 корхонадан 140 
тасида ишлаб чиқариш тикланиб, уларнинг 64 таси янги 
инвесторларга сотилган. Ушбу рақамлар, мисоллар банк- 
лар корхоналар ва тадбиркорларнинг ҳақиқий шеригига 
айланиб бораётганига, банкларнинг иқтисодий ислоҳот- 
лар учун масъулияти анча ошганига мисолдир.
2010 йилда 
9
миллиард 700 миллион АҚШ долларига 
тенг инвеегициялар ўзлаштирилгани мамлакатимизнин г 
кучга тўлаётганидан далолатдир. Жами капитал қўйилма- 
ларнинг 28,8 фоизини хорижий инвестидиялар ва кре- 
дитлар ташкил қилади, унинг 2 миллиард 400 миллион 
доллари тўгридан-тўғри инвестициялар эканлиги эса Ўзбе- 
кистон корхоналарига, мамлакатимизда ўз бизнесини юри- 
тиш манфаатли эканига хорижий сармоядорларнинг ишон- 
чи ортганини яна бир бор тасдиқлайди.
Ислоҳотлар концепциясида айнан чет эллик сармоя- 
дорлар ва шерикларга ҳуқуқий кафолатлар, зарур иқгисо- 
дий шарт-шароитлар яратиш масаласи устувор йўналиш- 
лардан бири сифатида белгиланган эди. Бугун биз унинг 
муваффақиятли амалга ошганига гувоҳ бўлиб турибмиз.
Инвестициялар ҳажмининг йидцан-йил кўпайиб бо- 
раётгани сабабларини таҳгшл қилсак, шунга амин бўла- 
мизки, биринчидан, корхоналар даромади, фойдаси, улар- 
нинг иқтасодий имкониятлари, жумладан, янги қувват- 
лар қуриш ёки мавжудларини модернизация қилиш, янги 
техник жиҳозлар олиш имкониятлари кенгайган. Иккин- 
чидан, аҳолининг маблағлари, банқца сақланаетган жам- 
ғармалари банкларнинг кредит мабдағлари сезиларли ўси- 
шига ижобий таъсир кўрсатган. Учинчидан, солиқ-бюд- 
жет соҳасида амалга оширилган ислоҳотлар натижасида 
солиқ идоралари фақат давлат хазинасини тўлдириш би- 
лан чекланмасдан, хўжалик юритувчи субъектларни рағ- 
батлантиришга ҳам эътиборни кучайтирдилар. Иқгисодий 
ислоҳотлар концепциясида солиқ юкини камайтириб бо- 
риш ҳисобига корхоналар ва тадбиркорларнинг инвести- 
цион фаодлишни ошириш кўзда тутилган эди. Биз ушбу
8 -
Узбекистон 
йУди 
225

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎПИ
тамойилнинг ҳаётга муваффақиятли татбиқ этилганини 
кўрамиз: биргина 2010 йидла юрндик шахслар учун даро- 
мад солиғи 9 фоизғача, микрофирмалар ва кичик бизнес 
учун ягона тўловлар 7 фонзгача туширилди. Биз худди 
шундай мисолларни иқгисодиётнинг бошқа тармоқлари 
— алоқа, транспорт, қурилиш, уй-жой ва коммунал хўжа- 
лик, қишлоқ хўжалиги, савдо, хизмат кўрсатиш соҳаси 
бўйича ҳам келтиришимиз мумкин.
Ёки ижтимоий соҳада амалга оширилган ислоҳотлар 
юзасидан баъзи бир рақамларни, қилинган ишларни ми- 
сол сифатида олишимиз мумкин. 2010 йилда академик ли- 
цей ва касб-ҳунар коллежлари қуриш. реконструкция кцлиш 
ҳамда мактабларнинг моддий-техника базасини мустаҳкам- 
лаш бўйича қабул қилинган дасгурлар охирига етказилди. 
Фақат 2005—2010 йиллар мобайнида 7,8 мингдан ортиқ 
умумтаъдим муассасаси, 1,5 минг касб-ҳунар коллежи, ака- 
демик лицейлар барпо этилгани маърузада келтирилади.
Ижтимоий соҳадаги ислоҳотлар, хусусан, одамларнинг 
турмуш шароити яхшиланиши, сифати ўсиши, соғлиқни 
сақпаш тизимининг яхшиланиши натижасида кейинги ўн 
йилда оналар ўлими коэффициенти 33,1 промилледан 19,7 
промиллега, болалар ўлими коэффициенти эса 18,9 про- 
милледан 10,1 промиллега тушган, аҳолининг ўртача умр 
кўриши эса ўсган.
Аҳоли даромаддари таркибида тадбиркорлик фаолия- 
тидан олинаётган даромадлар улуши 47 фоизга етди. Бу 
аҳолининг ишбилармонлик билан боғлиқ иқгисодий фа- 
оллигининг ўсиб бораётгани далилидир. Ижтимоий ис- 
лоҳотлар концепциясида бу ўзгаришлар кўэда тутилган эди.
Ёки концепцияда аҳолининг иқгисодий тафаккурини 
ўзгартириш, тадбиркорлик фаолиятига эркинлик берши, тад- 
биркорларга, шу жумладан, кичик бизнес вакилларига жаҳон 
бозорига чиқишда, чет эллик ҳамкорлар билан алоқа ўрна- 
тишда ёрдам бериш бўйича қўйилган вазифаларни эслайлик.
Тадбиркорларимиз янги технологиялар олиб келиш 
учун четга эмин-эркин чиқиб, хорижлик ишбилармонлар, 
фирмалар билан бевосита алоқа ўрнатмоқцалар. Яратил- 
ган шарт-шароитлар туфайли улар банклардан имтиёзли 
кредитлар олиш, лизингдан, гурли ахборот-консалтинг