Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

балкн қўллаб-қувватлашдан ва ёрдам беришдан иборат 
эканлигини кўрсатади.
Муаллиф иқтисодиет тубдан қайта қурилаётган, таби- 
ийки, иқтисодий қийинчиликлар кўпайиб кетадиган ўтиш 
Даврида фақат давяатгина монополизмга қарши курашга, 
кенг аҳолини ҳимоя қилишга қодир, чунки унинг қўлида 
миллий даромадни қайта тақсимлаш воситаси мавжуд эка-
1 Ислом Карнмов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқгисод, сиёсат, 
мафктоа, Асарлар, 1-жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й., 310-6.
2 Ўша асар, 310-6.
69 
\\\1

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
нини таъкидлайди. Давлат ўзининг турли ҳокимият бўғин- 
лари ва ижроия идоралари, маҳкамалари орқали асосий 
ислоҳот йўналишлари ва йўлларининг белгиланишида, 
йирик миллий дастурлар ишлаб чиқилишида, уларни 
амалга ошириш юзасидан зарур қонун ва қонуности 
ҳужжатлари қабул қилинишида ташаббускор бўлмоғи ло- 
зимлигига эътибор қаратади. Ушбу тамойилни асословчи 
далиллардан яна бири — бу «фақат давлатгина умуммил- 
лий иқтисодий манфаатларни мужассам ифодалашга ва 
ҳимоя қилишга, аҳолининг барча кучларини ўртага қўйил- 
ган мақсадларга эришиш учун жипслаштиришга қодир»- 
лигидир1.
Лекин давлатнинг ислоҳотчилик мавқеи қотиб қолган 
тушунча эмас. У ўзгариб боради. Бозор муносабатлари 
қарор топиши жараёнида давлат иқгисодий восита ва рағ- 
батлар орқали иқтисодиётни билвосита бошқаради ва 
умуммиллий муаммоларни ҳал этиш билан шуғулланади. 
Айни пайтда ижтимоий йўналтирилган бозор иқгисодиё- 
ти шароитида, муаллифнинг фикрича, давлат бевосита бир 
қанча иқгисодий вазифаларни ҳам бажаради. Булар ҳакда 
кейинроқ тўхталамиз.
Мазкур тамойил давлат, социализм давридагидек, бош- 
қарувни, ишлаб чиқаришни, маҳсулотлар тақсимоти ва 
савдо-сотиқни юз фоиз қўлга олиб, ялпи назорат ўрнати- 
ш
иии
биддирмайди. Билъакс, у корхоналар ички ишларига 
аралашмасдан, маҳсулотга буюртма, солиқ имтиёзлари, 
преференциялар бериш, ишлаб чиқаришға янги техноло- 
гиялар ва техник жиҳозлар олиш ва модернизация қилиш 
учун маблағ, инвестициялар топишда кўмаклашиб, яъни 
иқгисодий усуллар ёрдамида улар фаолиятини рагбатлан- 
тиради, У режали иқгисодиётни тубдан қайта қуриб, кўп 
укладли иқтисодиётни шакллантиришни, иқғисодиётда 
таркибий ўзгаришлар қилишни бошқаради, иқгисодий 
эркинликни кафолатлайди. Ўтиш даврида «давлат қуйи
' Ислом Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқпол, иқтисод, сиёсат,
мафкура. Асарлар, J-жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й „ 311-6.
я т
70

---

ЎТИШ ДАВРИ: ТАРАҚҚИЁТ НАЗАРИЯОИГА АСОС СОЛИНИШИ
даражада иқгисодиётнинг амал қилиши учун «бозор шарт- 
шароитлари» ва ҳуқуқий негизни яратиб, катга кўламда 
иқтисодиётни тартибга солишда фаол иштирок этиши 
шарт»1, деб ҳисоблайди муаллиф.
Барча соҳаларда бир хил суръатларда ислоҳотлар ўтка- 
зиш қийинлиги сабабли давлат ҳар қайси муайян босқич 
учун ислоҳотларнинг устувор йўналишларини белгилайци, 
улар бўйича чора-тадбирлар, дастурлар ти л аб чиқади, 
маблағ йўналтиради, мутахассисларни жалб қилади ва ҳ.к. 
Мустақшишкнинг дастлабки йилларвда хусусий мулкнинг 
мустаҳкам эмаслиги, хўжалик юритувчи субъектларнинг 
халқаро алоқаларни ўрнатишда, эркин савдо-сотиқда таж- 
рибаси йўқлиги харажатлар юкининг, илмий-техникавий 
ва технологик муаммоларнинг катта қнсмини давлат зим- 
масига юклайди. Бу даврда корхоналар кўпроқ давлат 
кафиллигида хориж инвестицияларини олади. Чунки кор- 
хоналарнинг иқгисодий жиҳатдан заифлиги сабабли чет 
эллик инвесторлар тўғридан-тўғри сармоя киритишдан 
чўчиб туради.
Давлатнинг бош нслоҳотчи бўлишига яна бир сабаб — 
ўтиш даврида, айниқса, унинғ дастлабки йилларида, иқги- 
содиётда таркибий ўзгаришлар қилишга Йўналтирилган 
инвестиция дастурлари, тадбирлари кўпроқ бюджет ҳисо- 
бидан ва юқорида айтилганидек, давлатнинг кафолатла- 
ри асосида четдан олинган қарз ҳисобидан амалға оши- 
рилади. Чунки хусусий мулкнинг заифлиги, ортиқча маб- 
лағнинг йўқдиги туфайли инвестиция харажатларини асо- 
сан давлат ўз зиммасига олишга мажбур бўлади. Бундай 
шаронтда давлат бош ислоҳотчи бўлмаса, инвестиция учун 
ажратилган маблағ ўз манзилига етиб бормаслиғи ва бош- 
Қа мақсадларда ўзлаштириб юборилиши ёки очиқчасига 
Ўғирланиши эҳтимолдан холи эмас. Буни кўплаб мамла- 
катларникг аччиқ тажрибаси тасдиқлаб турибди.
Ўтиш даври давомида Ўзбекистонда инвестицион тад- 
бирларда давлат иштироки юқори бўлиб келди. Фақат 2004
' Ўша асар, 312-6.
71
\ \ \ \

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
йилнинг охирига келиб, корхоналарнинг ўз маблағлари 
ҳисобидан амалга оширган инвестициялар улуши жами 
инвестицияларда 43 фоизни ташкил зтди1.
Ўтиш даврида давлатнинг бош ислоҳотчи ва асосий 
инвестор бўлишининг яна бир муҳим жиҳати шундан ибо- 
ратки, бу босқичда нафақат ишлаб чиқаришда молиявий 
ва моддий маблағлар етишмайди, шунингдек, муайян 
соҳаларни ислоҳ қилишга, янгиликлар яратишга қодир 
мутахассислар ҳам етарлича топилмайди. Уларни ўқитиш, 
тайёрлаш, қайта тайёрлаш керак. Бу ҳам, биринчидан, ин- 
вестицияларни талаб қилади, иккинчидан, чет эл компа- 
ниялари, таълим муассасалари билан музокаралар ўтка- 
зиб, келишувларга эришишни тақозо этади.
Демак, Ўзбекистонда давлат бош ислоҳотчи сифати- 
да, бир томондан, ислоҳотларнинг ҳуқуқий базасини из- 
чил ривожлантирди, тегишли қонунлар, қонуности ҳуж- 
жатларини қабул қилди. Иккинчи томондан, ислоҳотлар- 
нинг устувор йўналишларини белгилаб, асосий ресурс- 
ларни уларга йўналтирди. Бу ислоҳотлар жараёнида узи- 
лишлар ёки бошбошдоқликлар юз беришининг олдини 
олди, изчилликни таъминлади. Шунингдек, давлат кадр- 
ларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш, малакасини ошириш ма- 
салалари билан бевосита ўзи ҳам шуғулланди, корхона ва 
ташкилотларга ҳам бу масалада ёрдам берди. Хориж мам- 
лакатлари ва компаниялари билан ушбу масалалар бўйи- 
ча ҳам музокаралар ўтказди ва ҳ.к.
Давлат нафақат иқтисодиёт, ижтимоий ва маънавий- 
маданий соҳаларда ислоҳотларга бош бўлди, шунингдек, 
у ўз-ўзини ва жамиятни ҳам ислоҳ қилишнинг бош та- 
шаббускори бўлди. Бу ислоҳотлар талабларига мос давлат 
ва жамият институтларининг янгиларини шакллантириш- 
да, уларга оёққа туриб олишга ёрдам бершцаа яққол на- 
моён бўлди.
3.