Ózbekstan Respublikası Halıq Bilimlendiriw Ministrligi Ájiniyaz atındaǵı Nókis Mámleketlik Pedagogikalıq İnstitutı

Juwmaqlaw
Juwmaqlap aytqanda házirgi waqıtta dáwirlik sistemanı súwretlewdiń 500 den artıq 
variantlari bar: bular dáwirlik nızamnıń túrli forma daǵı ańlatpası bolıp tabıladı.
D. l. Mendeleyev 1-mart 1869 -jılda usınıs etken elementler
sistemasiniń birinshi variantı uzın formadaǵı variant bolip edi. 
Bul variantda dáwirler bir qatarǵa jaylastırılǵan edi. 1870-jıl dekabrda
 dáwirlik sistemanıń ekinshi — qısqa formadaǵı variantın basıp 
shiǵardi. Bul variantda dáwirler qatarlarǵa, gruppalar bolsa gruppashalarga (bas hám yonaki) bólingen edi.
Dáwirlik sistemanıń ıqsham bolǵan qısqa formadaǵı variantları kóp tarqalǵan. Lekin onıń zárúrli kemshiligi — uqsas
 bolmaǵan elementlerdiń bir gruppaǵa birlestirilgenligi, yaǵnıy bas hám yonaki gruppachalardagi elementler ózgeshelikleriniń bir-
biridan úlken parıq etiwi bolıp tabıladı. Bul elementler ózgeshelikleriniń dáwirlik
ligini málim dárejede,, xiralashtiradi“ hám sistemadan paydalanıwni
 qıyınlastıradı.
Lantanoidlar kesteniń tómeńi bólegine bólek jaylastırılǵan, 
ularniń sistemada jaylasıw izbe-izligi ketekshede juldızsha 
bilan kórsetilgen: La — Lu. Lantanoidlarniń ximiyalıq ózgeshelikleri
 bir-birine júdá uqsaydı. Mısalı, olardıń hámmesi reaksiyaǵa 
kirisiwsheń metallar esaplanadı, suw menen reaksiyaǵa aralasıp
 gidroksid hám de vodorod payda etedi. Bunnan lantanoidlarda gorizontal uqsawlıq kúshli kórsetilgen, degen juwmaq kelip shıǵadı.
Bizler usi keste arqali dúnyadaǵi kóplegen elementlerdi bildik hám jer júzinde ele aniqlanbaǵan qanshadan qansha element túrleri bizge ele belgisiz. D.I.Mendeleyev kestesi ximiya pániniń kelip shiǵiwinda úlken áhmiyetke iye dep oylayman.
Paydalanilǵan ádebiyatlar

1. 
   Mendeleyev D. I., Periodicheskiy zakon. Osnovnie stati, M., 1958;
   
2. 
   Rahimov X., Gulboyev T., D. I. Mendeleyevniń elementler dáwirlik nızamı hám atomlar dúzilisi, T., 1968;
   
3. 
   Melnikov V. P., Dmitriyev I. S, Dopolnitelnie vidi periodichnosti v periodicheskoy sisteme D. I. Mendeleyeva, M., 1988.
   
4. 
   A.V.Belotsvetov, S.D.Beskov, N.G.Klyuchnikov Ximicheskaya texnologiya. M."Prosvesheniya". 1976.
   
5. 
   Otakuziev T.A., A.A.Ismatov, N.P.Ismoilov, F.M.Mirzaev "Noorganik metallar kimyoviy texnologiyasi" T."Uzbekiston" 2002 y.
   
6. 
   Sh.M.Mirkomilov Kimyo texnologiya ma`ruzalar matni. Nizomiy nomidagi TDPU 2000 y
   
7. 
   Sh.M.Mirkomilov, X.U. Maxsudxonov, O.Iskandarov. Kimyoviy texnologiya fanidan amaliy ishlar, masala – mashklar va testlar tuplami. T. "Universitet" 2006.
   
8. 
   N.A.Parpiyev, H.R.Rahimov, A.G.Muftaxov. Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O'zbekiston». 2000 y.
   
9. 
   YU.T.Toshpo'latov, SH.YE.Ishoqov. Anorganik kimyo. Toshkent. «O'qituvchi». 1992 y. 38-40- betlar.
   
10. 
    Q.Ahmerov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent. «O'zbekiston» 2003 y.
    

~ ~