Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawl

2.3. Kórgizbeli principi
Oqıw-tárbiya jumıslarında keń paydalanılıp júrgen “kórgizbeli princip” pedagogikanıń teoriyalıq hám ámeliy islerinde keńnen orın alıp kiyatır. Bul princip úyretiw hám tárbiyada kórip seziw músheleriniń qan tasıwı menen iske asırıladı. Sebebi, shınıǵıwdıń barınsha texnikası menen orınlanıwın kóriw arqalı qabıl etedi hám onı ózinshe tallaydı.
Dene tárbiya jumısında ”kórgizbelilik” úlken áhmiyetke iye, sebebi, oqıwshınıń iskerlgi ámeliy xarakterge iye hám shınıǵıwdı jetilistiriw jumısınıń barısında seziw músheleri hár tárepleme rawajlanadı.
Ámeliy jaqtan biliw seziw menen qáliplesedi. Úyreniletuǵın hárekettiń dúzilisi, kórinisi adam oyında sırtqı hám ishki receptorlardıń qatnası menen qáliplesedi. Mıs: kóriw, esitiw, teń salmaqlıqtı saqlaw músheleri hám bulshıq et receptorları qatnasadı. Shınıǵıw obrazınıń qáliplesiwinde seziw músheleri bir-biriniń xızmetin tolıqtırıp háreketti tolıq úyreniwge múmkinshilik beredi. Qanshelli seziw organları kóp qatnassa háreket uqıbı hám kónligiw tez qáliplesedi, usınıń tiykarında erk hám dene sapası jaqsı rawajlanadı.
Kórgizbeli principi háreket iskerligin jetilistiriwde unamlı jaǵdaydı payda etedi. Tek seziw, qabıl etiw qásiyetlerdi hám deneni jetilistiriw múmkin.
A.N.Krestovnikovtıń aytıwı boyınsha háreketti úyreniwde barlıq seziw músheleri tıǵız baylanısta xızmet etip birden-bir “seziw kompleksi” duziledi. Bul háreketti basqarıw ushın zárúrli uqıptı payda etedi. Ayırım jaǵdaylarda quramalı háreketlerdi basqarıwda hár qıylı seziw músheleriniń birge háreket etiwi unamlı nátiyje bermeydi. Sebebi, bir seziw músheleriniń xızmeti ekinshi birewleriniń xızmetin ázziletiwi múmkin. Sonlıqtan seziw músheleri hárekettiń wazıypasına sáykes ayırım xızmet etedi. Mıs: shınıǵıwlardı basqarıwda háreketti basqaratuǵın seziw músheleriniń áhmiyeti úlken. Shınıǵıwlardı úyreniwde seziw músheleriniń biri-birinen óz-ara baylanısıp jumıs islewi ózgerip turadı. Dáslepki waqıtlarda kórgizbeli qurallardı paydalanǵanda kóriw múshesiniń qabıl etiwi úlken áhmiyetke iye. Kelesi waqıtları háreket seziw músheleriniń áhmiyeti arta baslaydı hám kórgizbeli usılın támiyinleydi. Úyretiw jumısında kórgizbeli quraldıń bir túri menen sheklenip qalıwǵa bolmaydı, hár qıylı túrlerin paydalanıw kerek, bul seziw músheleriniń jetilisiwine járdemin tiygizedi. Házirgi waqıtta dene tárbiyada kino, video hám basqada texnikalıq qurallar keńnen paydalanıladı. Bunday hárqıylı kórgizbeli qurallar bir-biri menen baylanıslı bolıwı menen bir-birin tolıqtırıp baradı.
Dene tárbiya shınıǵıwların úyretiw waqtında kórgizbelikti sóz benen sıpatlap túsindiriw durıs boladı. Demek sóz kórgizbelilikti támiyinlewdiń áhmiyetli quralı bolıp esaplanadı. Oqıwshılardan háreket tájiriybesi artqan sayın sóz benen túsindiriw jeńillesedi. Solay etip, sóz arqalı úyrenetuǵın shınıǵıwlar tuwralı oqıwshılarda túsinikti qáliplestiriwge boladı.
Oqıw-tárbiya jumısların iske asırıwda kórgizbeli quraldıń áhmiyeti ullı. Bunı keńnen paydalanıw oqıwshılardıń sabaqqa qızıǵıwshılıǵın arttıradı, tapsırmalardı túsindiriwdi jeńillestiredi, kónligiwdi qáliplestiredi hám bilim beriwdi támiyinleydi.