Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawl

2.6. Izbe-izligin saqlaw principi
Bul princip boyınsha jumıs eki jaǵdayda iske asırıladı: 1. Úyrenilgen háreket arqalı tanıs emes shınıǵıwdı úyreniw; 2. Jeńil shınıǵıwlardı úyrenip, keyin quramalı shınıǵıwlardı úyreniw. Bul eki jaǵdayda da háreket sapasın rawajlandırıwǵa, bilim beriwge hám kónligiwdi qáliplestiriwge baǵdarlanǵan.
Jańa háreket uqıbı hám kónligiwi burın qáliplesken uqıp hám kónligiwlerdiń tiykarında (járdeminde) payda boladı. Burın úyrenilgen shınıǵıwlar jańa materiallardı islew ushın járdemshi retinde paydalanıladı. Ayırım jaǵdaylarda jańa shınıǵıwlar olsız da úyreniliwi múmkin, álbette bul úyreniletuǵın hárekettiń maqsetine baylanıslı.
Shınıǵıwlardıń qıyın hám jeńilligi onıń koordinaciyalıq quramalılıǵına hám jumsalatuǵın kúshtiń shamasına baylanıslı. Mıs: Turnikte tartılıw koordinaciyası boyınsha jeńil, al orınlaw qıyın, kóp kúsh jumsaw talap etiledi. Sonıń menen birge bul sportshınıń psixologiyalıq tayarlıǵına da baylanıslı. Mıs: biyik gimnastika bórenesinde turıw pás bórenede (uzınına qoyılǵan arnawlı aǵash) júriwge salıstırǵanda qıyın. Sonlıqtan oqıwshılarǵa quramalı shınıǵıwlardı úyretiwde járdemshi shınıǵıwlardı retlestirip paydalanıw paydalı nátiyje beredi.


2.7. Jeke princip
Dene tárbiya jumısında oqıwshılardıń jeke ózgesheliklerin esapqa alıw arqalı olardıń uqıp múmkinshiligin rawajlandırıwǵa boladı. Oqıwshılardıń jeke múmkinshiligine qarap úyretiwdiń zárúrlgi tómendegilerge baylanıslı:
1. Tayarlanǵanlıqlarınıń ózgeshelikleri;
2. Jınıs hám jas ayırmashılıqları;
3. Jumıs kólemine hám sırtqı ortalıqqa beyimlesiwshilgi;
4. Shınıǵıwdı orınlawǵa jeke qatnası.
Klass oqıwshıları menen dene tárbiya jumısı waqtında jeke princip olardıń dene tayarlıǵın, jınısın esapqa alıp toparlarǵa ajıratıp tapsırma beriw arqalı iske asırıladı. Dáslepki waqıtları, ele oqıwshılardıń jeke uqıbı ayırılmay turǵan payıtta, toparǵa bólip úyretiw usılı jaqsı nátiyje beredi.
Úyretiwdiń standart metodın hám ilajların (quralın) oqıwshılardıń ilgerilewshilgi dawam etkenge shekem paydalanıwǵa boladı. Eger onıń nátiyjelgi tómenlese jeke tapsırma beriw usılına ótken maqul boladı. Bunday jaǵdayda oqıwshılar baǵdarlama materialların hár qıylı metodlar menen jumıs kólemin hám dem alıwdı retlestiriw menen unamlı úyrenedi. Bunday úyretiw sistemasın duzerde muǵallim oqıwshılardıń barlıq jeke ózgesheliklerin esapqa alıwı tiyis. (Mıs: psixologiyalıq, uqıp, jınıs, tayarlıǵı t. b.)
Oqıw jumısında jeke úyretiwdi oqıwshılar sporttıń túrin tańlap alǵannan keyin paydalanǵan maqul boladı. Jeke tapsırma berip orınlatıwdıń tiykarǵı kórsetkishi bolıp, oqıwshıda payda bolǵan ósiwshiliginiń turaqlılıǵı, oqıw materialların tolıq iyelewi hám olardıń bekkemleniwi esaplanadı.
Principlerdiń óz-ara baylanısı.
Dene tárbiyanıń principlerin tallaǵanımızda olardıń mazmunı hám atqaratuǵın xızmeti bir-biri menen tıǵız baylanıslı hám uqsas. Bular dene tárbiya jumısınıń nızamlıqların hám táreplerin xarakterleydi.
Sana hám aktiv principi dene tárbiyanıń basqa principlerin iske asırıwda jetekshi áhmiyetke iye. Oqıwshılardıń úyretiwge aktiv hám sanalı qatnası oqıw materialınıń jumıs kóleminiń, (qıyın, jeńil) onıń múmkinshiligine sáykes keliwine baylanıslı. Jáne de oqıwshılardıń qızıǵıwshılıǵın, aktiv iskerligin shınıǵıwlardı úyretiwdiń kórgizbelgi, unamlılıǵı, úziliksizligi menen rawajlandırıw múmkin. Demek, barlıq principler tıǵız baylanıslı. Mıs: Jumıs kóleminiń ásten ósiwi, izbe-izligin saqlaw, jeke principlerdi paydalanbay turıp jumıs kólemin joqarılatıw usılların iske asırıw múmkin emes.
Atap aytqanda, joqarıdaǵı aytılǵan principlerdi jeke paydalanıw tiyisli nátiyje bermeydi. Tek barlıǵın biriktirip iske asırıw arqalı dene shınıǵıwınıń wazıypasın durıs sheshiwge múmkin.