Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawl

2.2. Sana hám aktiv principi
1. Úyretiw jumısı - bul quramalı is. Bunda adam iskerliginiń psixologiyalıq hám fiziologiyalıq nızamlıqların esapqa alıw talap etiledi. Bul nızamlıqlar didaktika⁶lıq principlerde orınlı paydalanıladı. Dene tárbiya jumıslarında pedagogikalıq principlerdiń hámmesi tolıǵı menen paydalanıladı. Bular ayırım qurallar hám usıllar menen iske asırıladı.
Háreket qozǵalıslarına úyretiwdiń ózgesheligine sáykes tómendegi principler paydalanıladı:
1. Sana hám aktiv;
2. Kórgizbeli;
3. Úziliksiz;
4. Ańsattan qıyınǵa ótiw;
5. Izbe-izligin saqlaw;
6. Jeke.
Dene tárbiyada didaktikalıq principlerdi birinshilerden bolıp P.F.Lesgaft qollanǵan ol óziniń pedagogikalıq sistemalarında dene tárbiyası boyınsha bilim beriwdi maqullaǵan. Sana principi tiykarında oqıw jumısların shólkemlestiriwde kóplegen talaplar qoyıladı.
Oqıwshı dene tárbiyanıń maqsetin hám wazıypasın túsiniwi tiyis, sonıń menen birge dene shınıǵıwlarınıń jeke adamnıń hár tárepleme rawajlanıp qáliplesiwindegi áhmiyetin moyınlawı kerek. Úyretiw - bul uzaq dawam etetuǵın jumıs, sonlıqtan úyrenetuǵın adamda bir maqsetke jetiw ushın sanalı qızıqıwshılıqtı qáliplestiriw kerek boladı. Usıǵan baylanıslı, sportshı eń joqarı nátiyjege erisiw ushın turmısta ushırasatuǵın qıyınshılıqlardı jeńiwge umtıladı.
Qızıǵıwshılıqtı payda etiw hám onı bekkemlew ushın sporchınıń aldına qoyǵan maqseti oǵan túsinikli bolıwı tiyis. Oqıwshılardıń aldına qoyılatuǵın maqset: “Alpamıs hám Barshınay” test mólsherin tapsırıw, sport dárejesi talapların orınlaw, mekteptiń saylandı komandası quramına túsiw (rayon t.b.). Usılarǵa baylanıslı hár bir sabaq oqıwshılarǵa belgili bir, oqıw materialların úyretiw kerek, ol oqıwshıda háreket kónligiwi hám sapası boyınsha belgili bir iz qaldırıwı tiyis. Oqıw materialların úyreniw dawamında oqıwshılardıń tek shınıǵıwdı úyreniw maqseti oqıtıwshını qanaatlandırmawı múmkin. Mıs: ayırım oqıwshılar tek juzip úyreniwdi yamasa basketbol oynawdı maqset etip qoyıwı múmkin (al sport dárejesi tuwralı oylamawı múmkin). Bunday jaǵdayda, olarǵa shek qoymay, olardıń qızıǵıwshılıǵın ulıwma dene tárbiyaǵa qatnasın qáliplestiriw ushın hár qıylı ilajlardı paydalanǵan maqul. Oqıwshılardı keleshektegi maqsetke kem-kemnen olardıń ósiwshiligine qarap baǵdarlaǵan durıs boladı.
Dene shınıǵıwlarınıń kóp qaytalanıw jaǵdayında oqıwshılardıń qızıǵıwshılıǵın páseytpew ushın sabaqtı shólkemlestirip, dene tárbiya quralların hám metodların ózgertip paydalanıw kerek. (Mıs: sabaqtı ashıq hawada, sport sarayda ótiw).
Qızıǵıwshılıq, shınıǵıwlardıń oqıwshınıń kúshine saykesligi menen tıǵız baylanıslı. Júdá ańsat orınlanatuǵın shınıǵıwlar oqıwshılardıń ıqlasın tómenletedi. Sonlıqtan shınıǵıwdıń quramalılıǵı, kólemi, intensivlgi ósip barǵanı maqul. Bul, oqıwshılardan múmkinshilgi bolǵanınsha kúshti jumsawdı talap etedi hám juwapkershilikti kúsheytedi.
Oqıwshınıń sanalılıǵı onıń oqıw materialına qatnası menen anıqlanadı: orınlanatuǵın hárekettiń áhmiyetin túsiniwi, orınlanǵan shınıǵıwdıń qátesin ańlawı hám onı dúzetiw jolların biliwi t.b. Jánede háreket qozǵalısları haqqındaǵı sanalı bilimi hám alǵan kónligiwi turmısta hám áskeriy iskerlikte úlken áhmiyetke iye.
Oqıw-tárbiya jumıslarında sana principlerin iske asırıw arqalı oqıwshılarda jedellikti rawajlandırıwǵa boladı. Bul oqıwshılarda dene shınıǵıwlarına bolǵan intanı kúsheytedi. Oqıwshılardıń jedellgi olardıń sabaqqa qalmay qatnası, sabaqtı shólkemlestiriwde muǵallimge járdemshi dene shınıǵıwların ózinshe orınlawı hám dene jetilistiriw jolların ózinshe ózlestiriwi menen anıqlanadı. Jedellilik bir maqsetke baǵdarlanǵan hám durıs shólkemlestirilgen bolıwı tiyis.
Oqıwshılardıń jetiskenliklerin óz waqtında bahalap hám xoshametlew jedellikti rawajlandırıwda úlken áhmiyetke iye. Tek sabaq waqtında bahalap qoymastan, shınıǵıwlardı jetilistiriw dawamında bahalanılıwı tiyis. Ásirese “Alpamıs hám Barshınay” test mólsherin tapsırıw waqtında bahalanıp barılǵanı maqul. Sonday-aq sporttıń túrleri boyınsha dárejege (razryad) tapsırǵanlar arnawlı bahalanıp xoshametleniwi kerek.