Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta

Texnikaliq termodinamika. Termodinamik usılınıń tiykarǵı ózgeshelikleri 
málim bolǵaninday, energiya almasınıw processleri ortalıqtaǵı jaǵdaylar menen alıp 
barıladı, sol sebepli termodinamika energetikalıq ózgesheliklerin ulıwma usılın islep 
shıǵıw ulıwma metodologik ózgeshelikke iye esaplanadı. Bul usıl bolsa hár qıylı 
bilimdi iyelewde úlken rol oynaydi. 
Termodinamika -fizikalıq, ximiyalıq hám texnikalıq termodinamika bólimlerine 
bólinedi. Konkret anıq jaǵdaylardaǵı ulıwma usıllarǵa, qaǵıydalarǵa, fizikalıq 
ózgesheliklerge tán bolǵan processlerdi úyrenetuǵin termodinamikanıń bólegi 
ulıwma fizikalıq termodinamika dep ataladı. 
Qatnasıwshi deneniń ximiyalıq ózgesheliklerin úyreniwdi, olardaǵı ıssılıq
almasınıwın úyrenetuǵin bólegi ximiyalıq termodinamika dep ataladı. Texnikalıq 
termodinamika bolsa ıssılıq muǵdarın orınlanǵan jumısqa ótiwdegi nızam 
qaǵiydalarin ıssılıq texnikasına nátiyjeni ámelde qollanıw, yaǵniy ıssılıq dvigatelleri 
hám suwitiw mashinaları teoriyası menen shuǵillaniw bolıp tabıladı. 
Termodinamikani úyreniwde jáne onı konkret máselelerin analiz etiwge

---

8 
qaratılǵanda tábiy pánlerde qabıl etilgen bir hádiyseniń usılı ekinshisinen parq
etiwine itibar beriw kerek boladi. 
Termodinamik usıldıń qásiyetlerinen tómendegi ózgesheliklerdi tiykarǵıları dep
esaplasaq boladi: 
1. termodinamik usıl kópǵana tájiriybe materialların analiz qılıw dawamında
jiynalǵan nizamlıqlardı ańlatıw nátiyjesinde dúzilgen. Keyinirek bul nátiyjeler óz
gezeginde termodinamikanıń nızamı retinde termodinamikanıń úsh nızamı
retinde júzege keldi. 
Termodinamikanıń I nızamı energiyanıń saqlanıw hám bir túrden ekinshi túrge
ótiw nızamı tiykarında jaratıldı. 
Termodinamikanıń II-nızamı bolsa energiyanı almasiniwinda processlerdi
atqarılıw jónelislerindegi ózgerislerin úyretedi. Bul nızamǵa qaray ekinshi tur
máńgi dvigatel jaratıp bolmaydi. 
Termodinamikanıń III-nızamı bolsa, deneni uliwma nol temperaturaǵa umtılıw daǵı 
jaǵdayın túsintirip beredi. 
2. Hár qıylı baylanislardaǵi energiya almasınıw processlerin túsindirme berip atır
tek sonday fizikalıq túsinikler hám shamalar isletiledi, olar materialdı mikroskopik 
(molekulyar) dúzilisine baylanisli bolmaǵan túsiniklerdiń mánisi bolip esaplanadı. 
Bul shamalar ólshenedi yamasa ólsheńen shamalar boyinsha esaplanadı. Olar úlken 
sandaǵı deneni mikroskopik bólekshelerdiń tásir nátiyjelerin xarakterleydi. Bul 
shamalardı makroskopik, fenolinologik yamasa termodinamik shamalar dep ataladı, 
olar mikroskopik shamalardan ayrıqsha boliwi menen bólek molekulalar, atomlar 
hám basqa bóleksheler jaǵdayın xarakterleydi. 
XIX ásirdiń aqırında statistikalıq termodinamika rawajlanadı, bul statistikalıq 
fizikaniń bir bólegi bolip esaplanadı. Statistikalıq termodinmamikada makroskopik 
dene ózgeshelikleri, deneniń elementar bóleklerden dúzilgenligin konkret kóriniwi 
tiykarında esaplanadı.