Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta

 
Termodinamik procesde jumis hám jilliliq muǵdari. 
Sırtqı ortalıqtıń ózara tásiri nátiyjesinde deneniń jaǵdayın ózgeriwi termodinamik 
process dep ataladı. 
Teń salmaqlılıq jaǵday daǵı dene dep, onıń hár bir noqatında, R, T hám basqa 
fizikalıq ayrıqshalıqlar birdeyde bolatuǵin jaǵdayǵa aytıladı. 

---

13 
Eger cilindrdegi gaz porshen járdeminde qısılǵanda yamasa keńeytirilgende 
jumısshı dene cilindr kóleminiń hár qanday noqatında T hám R hár túrlı boladi - bul 
jaǵday teń salmaqsizliq halat dep ataladı. 
Termodinamik processlerde deneler bir-birleri menen energiya almasadı, bunıń
nátiyjesinde bir deneniń energiyası kóbeyedi, basqasında azayadı. 
Processlerde dene energiyası eki qıylı usılda bir deneden ekinshi denege ótiwi 
múmkin. 
 Birinshi usıl : Bunda ıssı deneden oǵan salıstırǵanda suwıq bolǵan denege energiya 
ótedi. Bul usıl daǵı energiyanıń muǵdarı ıssılıq muǵdarı dep ataladı hám ótiw usılı - 
energiyanıń ıssılıq formasında uzatılıwı dep ataladı. Íssılıq Q menen belgilenedi, J
da ólshenedi. 
Ekinshi usıl: Sırtqı basım tásirinde dene óziniń kólemin ózgertiredi. Bul usıl
energiyanıń jumıs formasında uzatılıwı dep ataladı hám uzatılatuǵın energiyanıń 
muǵdarı jumıs dep ataladı. Jumıs L menen belgilenedi, J de ólshenedi. 
Ulıwma jaǵdaylarda energiya bir waqıtta da ıssılıq formasında da jumıs formasında
uzatıladı. 
1 kg jumısshı deneniń jumısı - ℓ menen belgilenedi, 






kg
kJ
; ıssılıq muǵdarı - q 
menen belgilenedi,






kg
kJ
 Gazdıń atqarǵan jumısın esaplaw : 
Jumıstıń ańlatpasın kórip shıǵıw ushın 1-2 processda gaz kólemin ózgeriwin
kórip shıǵamız. 
Kólemdi sheksiz kishi ózgeriwi dv de sheksiz kishi jumıs 1 kg gaz ushın : 
dℓ = pdv (2. 1) 
Gazdıń v
1
den v
2
ge shekem kolem ózgeriwinde orınlanǵan jumıs 
ℓ = ∫ pdv [
kJ
kg
]
v
2
v
1
(2. 2) 

---

14 
2. 1-súwret.p-v diagramma
p-v diagramma daǵı 1-2-3-4-1 maydan orınlanǵan jumısqa teń jáne bul diagramma
jumısshı diagramma dep ataladı. Gazdıń atqarǵan jumısı jaǵday funksiyası bola 
almaydı. Gazdıń keńeyiwinde dv>0 orınlanǵan jumıs ℓ > 0 oń, torayishida dv< 0, 
orınlanǵan jumıs ℓ < 0 keri, eger kólem ózgermese ℓ = 0 ge teń boladi.