Zbekstan respublikasi den sawliqti saqlaw ministrligi qaraqalpaqstan medicina instituti

3.2. Hasıldarlıq ǵárejetleri.
Hasıldarlıq ǵárejetleri keselleniw hám ólim sebepli joǵalǵan islep shıǵarıwdı o'lchaydi. Hasıldarlıq ózine túser bahasın bahalawdıń teoriyalıq tiykarları bul insan kapitalına jantasıw (HCA). Keleshekte kutilayotgan dáramatlar, olar shaxstıń ekonomikaǵa qosatuǵın potentsial úlesin sáwlelendiredi, yamasa anıqrog'i, jumısshınıń mıynet haqı onıń marjinal ónimi ma`nisine teń boladı, degen shamada paydalanıladı. Onıń tiykarǵı principlerı hesh bolmaǵanda 17-ásirden berli qollanilsa-de [24], HCA dıń saldamlı rawajlanıwı 1960 -jıllardıń baslarında, ekonomistlerdiń qızıǵıwshılıqı AQShning itibardan shette qalǵan hám qollap -quwatlanmaydigan strukturalıq bólegi retinde insan resurslarına aynalǵan waqıtta júz boldı. ekonomika [25]. Ósiw potentsialın bahalaw ushın den sawlıqtı saqlaw salasında HCAdan paydalanǵan halda tiykarǵı jumıs Mushkinning " Salamatlıq qarjı retinde" maqalası edi [26]. Mushkin tárepinen usınıs etilgen jantasıw qosılǵan miynet ónimi ólshewi retinde dáramattan paydalanıw bolıp tabıladı. Bunıń logikalıq sebebi sonda, mıynet haqı hám mıynet haqı tuwrıdan-tuwrı islep shıǵarıw xızmetlerin ushın tolıqnadı hám shaxstıń óndiriske qosqan úlesine sáykes keledi. Dáslepki COI analizinen berli keselleniw ǵárejetleri isten bosatilgan waqıtqa jası hám jinsi boyınsha ortasha dáramattı qóllaw arqalı esaplanǵan [4]. Ólim ǵárejetleri erte ólim sebepli joǵalǵan islep shıǵarıwdı o'lchaydi. Ólim ǵárejetlerin esaplaw bir jıl emes, bálki ómir boyı dáramattı esapqa aladı, sebebi eger shaxs o'lmaganida, ol ómir kóriw dawam etiw waqtine qaray bir neshe jıllar dawamında islep shıǵarıwdı dawam ettirgen bo'lar edi. Miynet bazarınan sırtda bolǵanlar ushın da ońlawlar kirgizildi. Kóbirek itibar berilgen taypa úy bekalari xızmetlerin edi [4, 27]. Úy bekalarining xızmetlerin bazar daǵı sáykes keletuǵın baha tiykarında, yaǵnıy almastırıw ma`nisi jantasıwınan paydalanǵan halda bahalandı. Taǵı bir jantasıw múmkinshilik bahası edi. Bul aqsha tólenbegen jumıstıń ekonomikalıq ma`nisi, hesh bolmaǵanda, tap sol shaxs bazarda basqaratuǵın mıynet haqı dárejesine teń bolıwın shama etedi. Tiykarınan, eger hayal miynetten kóre úy jumısın tańlasa, úy jumısı jumıstıń ma`nisine teń yamasa odan úlkenlew bolıwı kerek [28, 29]. Biraq, bul jantasıw jumıs menen bánt bolǵan xalıqtı qádirlew ushın qollanılǵan jantasıwǵa qarsı ekenligi aytıp ótildi, bunda insan ne etiwi múmkin emes, bálki etken jumısı qadrlanadı [9].
Islew yamasa úy saqlaw ushın júdá kesel bolǵan adamlar ápiwayı xalıq menen birdey jumısshı kúshi tájiriybesine iye dep esaplanǵan. Tiykarǵı gipoteza sonnan ibarat ediki, bul adamlardıń jumısshı kúshine teoriyalıq aǵımı bántlik dárejesi hám dáramat dárejesin pasaytirmaydi [9]. Bul pikirdi Smit hám Rayt [30] delbelikler boyınsha COI izertlewlerin kórip shıǵıwda bóliw kórmegen. Birinshiden, olar Rays [4] hám Mushkin [26] sıyaqlı tolıq bántlikti óz zimmalariga alıwmadilar, ekinshiden, olar sozılmalı delbeligi bolǵan nawqaslardıń islep shıǵarıw joytıwların islep shıǵarıw ǵárejetleri esap -kitabında esapqa alıw kerekligiga shubha qılıwdı. Sozılmalı psixik qástelikten azap shetn adamlar, jumıssızlıqtıń joqarı kórsetkishlerin esapqa alǵan halda, endi kesel bolmaǵanlarında islegen bolıwlarına shubha qılıwdı. Biraq, eki pozitsiya da júdá ekstremal ekenligi haqqında tartısıw múmkin. Eger tolıq bántlik boljawı hátte ekonomikalıq ósiw jıllarında da real bolmasa, sozılmalı delbe bolǵan nawqaslar ushın (eger olar endi kesel bolmasa ) jumıs menen támiyinlanmaslik haqqındaǵı gipoteza da tap sonday pessimistik bolıp tabıladı. Islew ushın júdá kesel bolǵan awırıwlarǵa (eger potentsial aktiv jumısshı kúshinde sonda da ) milliy jumıssızlıq dárejesin qóllaw hám óndiristegi joytıwlar nawqaslardıń tek qalǵan bólegine tiyisli dep shama qılıw ádalatlı sheshim bolıwı múmkin [11]. Keyinirek óndiristegi joytıwlardı tómendegishe bahalaw múmkin [1]: