Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

pikirlewge shaqıratuǵın metodika jaratıw zárúr‖. Haqıyqattanda burınǵı dástúriy oqıtıw 
texnologiyalarında qollanılǵan metodika – taqta menen jumıstı klasstaǵı 5-6 oqıwshı orınlaydı, 
qalǵanları onı kóshiredi, túsindi me, túsinbedi me itibar berilmey sabaqtı jalǵastıra beretuǵın 

---

412 
edi. Házir oqıw texnologiyalarında paydalanıp júrgen metodlardıń biri óz betinshe jumıs túrlerin 
shólkemlestiriw. Óz betinshe jumıs – bul oqıwshınıń berilgen tapsırmanı muǵallimniń 
járdemisiz orınlawı. Yaǵnıy belgili waqıt ishinde alǵa qoyǵan didaktikalıq maqsetti orınlawǵa 
baǵdarlanǵan bilimdi izlew, onı túsiniw, ulıwmalastırıw, kónlikpe hám uqıplılıqların 
qáliplestiriw hám rawajlandırıw bilimdi sistemalastırıw hám analizlep juwmaqlawdı aytamız. 
Eger oqıwshı ózi berilgen tapsırmanı hár tárepleme analizlep bere alatuǵın bolsa, maqsetimizge 
erisken bolamız. Bizlerdiń aytqanımızdı, túsindirgenimizdi qaytadan ózimizge aytıp qoymay, 
túrli qosımsha tapsırmalardı alıp, internetten, xabar dereklerinen material jıynaydı, sabaqta 
jazǵan jańalıqların oqıp, qısqasha awızeki aytıp beredi. Onıń ushın oqıwshınıń ótken jılları 
alǵan bilimleri, kónlikpe, sheberlikleri tiykar bola aladı. Sonlıqtan óz betinshe jumıs islewge 
erteden úyretken durıs.
Endi usı máseleni rawajlandırıw ushın oqıwshılar óz betinshe jumıs islep, bilimli, 
qabiletlerin rawajlandırıw, qáliplestiriw zárúr bolıp tabıladı. Mekteptiń pedagogikalıq 
processindegi tiykarǵı másele – bilim beriw, ózliginen bilimin jetilistiriw, óz betinshe jumıstı 
shólkemlestiriwge úyretiw jolları bolıp esaplanadı. 
Biziń wazıypamız – baslawısh klass oqıwshılarınıń bilimge qızıǵıwshılıǵın qáliplestiriw 
usılların izlew, olardı óz betinshe islewge úyretiw. Ulıwma dáslepki dáwirden baslap 
oqıwshılardı ilimiy bilimlerin, logikalıq pikirlewin, aldında ushırasatuǵın tosıqlardı sheshe 
biliwge baǵdarlawımız kerek. Sol múnásibet penen balalardıń ilimiy bilimlerin, kónlikpelerin 
iyelew, ózin ózi tárbiyalaw, olardıń tálim iskerliginiń tiykarǵı maqseti hám wazıypası bolıp 
tabıladı. 
Oqıwshılar 3-4-klasslarda shıǵarma oqıw boyınsha dáslepki eki klassta iyelegen kónlikpe 
hám uqıplılıqları tiykarında kıtapqumarlıq mádeniyatı dárejesi, mısalı, shıǵarma temasın tuwrı 
belgilew, kórkem ádebiyatqa baylanıslı qaharmanlardıń minez-qulqına óziniń jeke múnásibetin 
bildiriw, tiyisli juwmaqlar shıǵarıw, sóz baylıǵın bayıtıw, shıǵarmadan alǵan tásirleri tiykarında 
awızsha gúrriń dúziw, bayan, shıǵarma sıyaqlı jazba dóretiwshilik jumıslar jazıw menen 
baylanıslı máseleler kirgiziledi. Hámmemizge belgili baqsha jasındaǵı balalar xalıq awızeki 
dóretpelerine úlken qızıǵıwshılıq penen qaraydı. Buǵan sebep átirapındaǵı haywanlarǵa, 
ósimlik, tereklerge, mıywelerge bolǵan meyirim sebep boladı. Olar ata-anaları, ájelerinen ertek, 
jumbaq esitiwdi, turmısında júz bergen waqıyalardı sóylep beriwlerin qáleydi, jaqsı kóredi. 
Balalardaǵı bul qızıǵıwshılıqtı sóndirip almaw baslawısh klass oqıtıwshılarınıń aldındaǵı 
baslı maqseti bolıp tabıladı. Baslawısh klassta klasstan tısqarı oqıw basqıshlarınıń maqset hám 
wazıypaların seze otırıp oqıtıwshı oǵan tayarlıq kóriwi kerek. 
Amerikalıq psixologlardıń aytıwı boyınsha óz betinshe jumıstı shólkemlestiriw – bul, óz 
betinshe tanıy biliw, óz betinshe jańa bir nárseni anıqlawǵa umtılıw hám óz tájriybesin tereń 
túsiniw qábileti. Óz betinshe jumıstı shólkemlestiriw psixologiyalıq tárepten alǵanda, jańa 
materiallıq ruwxıy teńsiz dúniyanı jaratatuǵın háreket. Al pedagogikalıq tárepten alatuǵın 
bolsaq, óz betinshe jumıstı shólkemlestiriw degenimiz – adamnıń aktivliligi menen óz betinshe 
jumıs orınlawınıń joqarı túri hám ol sociallıq mútájlikler hám onıń ózine sáykesligi menen 
bahalanadı.
Eń tiykarǵısı, shaxsta óz betinshe jumıs islewge turaqlı mútájlik, turaqlı talap hám óz 
jumısına qanaatlanıw sezimi bolıwı zárúr. 
Juwmaqlap aytatuǵın bolsaq, óz betinshe oqıw - bul dóretiwshilik jumıstıń baslaması. Sol 
sebepli de oqıwshılardıń dóretiwshilik qábiletlerin, olardıń óz betinshe jumısısız rawajlandırıw 
múmkin emes. Baslawısh klassta óz betinshe oqıwdı nátiyjeli shólkemlestiriw jol ashatuǵın 
qolaylı jaǵday - bul oqıwshılardıń jas ózgesheliklerine sáykes óz betinshelikleri. Sebebi bul 
jastaǵı balalardıń oylaw qábileti joqarı hám qıyallıy, elesletiw, dóretiwshilik jumısqa talpınısı 

---

413 
basım boladı. Sol sebepli bul jumıstı nátiyjeli shólkemlestire bіlgen muǵallіmge onıń berer 
áhmiyeti úlken.