Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Әдебиеттер 
1. «Қазақстан Республикасында 2020-2025 жылдары білім беруді дамытудың 
мемлекеттік бағдарламасы. 27.12.2019. 
2. «Қазақстан - 2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. 
14.12. 2012 ж. 
3. Керімбаева Р.Қ. Болашақ мамандар даярлауда рухани жаңғыру – идеясын 
тәжірибеде пайдалану жолдары. №4 БҚМУ Хабаршы. 2020. 118-126 б. 
4. Жұмабекова Ф.Н. Рухани жаңғыру – мектептегі тәрбие жұмысының негізі. 
Білімдегі жаңалықтар. №2 (70), 2020), 48-55 б. 
5. Иманбаева. З.М. Ұлттық құндылықтарға негізделген «Ӛркендеу» бағдарламасы–
жаңа жоба. Астаналық әдістеме.№1(OI)қыркүйек. 2020.10-14 б. 
СТУДЕНТТЕРДІҢ ӚЗІНДІК ЖҦМЫСЫ-МОДЕЛЬДЕУДІ БАСҚАРУ 
ПРОЦЕСІНІҢ МАҢЫЗДЫ ФАКТОРЫ 
М.Х.Пиримжаров – п.ғ.к., Баишев университеті
«Дизайн» кафедрасының доценті, Ақтӛбе, Қазақстан 
К.Б.Ногаев - Қазақстан Республикасы суретшілер одағының мүшесі, магистр, 
«Дизайн» кафедрысының аға оқытушысы
Баишев университеті, Ақтӛбе, Қазақстан 
Б.Ж.Муханбедиярова - магистр, Баишев университеті
«Дизайн» кафедрысының аға оқытушы, Ақтӛбе, Қазақстан
Тәуелсіз білім беру жүйесінде қолданылатын материалдар әртүрлі міндеттерді 
қамтиды. Олардың ішінде ақпараттық, танымдық, білім беру, зияткерлік, даму, ӛзін-ӛзі 
анықтау, басқару, мотивациялық, бақылау, ынталандыру, инновациялық және басқа да 

---

132 
міндеттерді атауға болады. Ӛзіндік білім беру материалдары бірнеше белгілері бойынша 
жіктеледі [2]: 
1. Оқу материалының сипаты бойынша: оқулықтар, оқу және әдістемелік құралдар 
бойынша алынатын білім мен мәліметтер; қосымша материал; дәрістердің үлгілік 
мәтіндері және т. б. 
2. Оқу ақпаратының кӛлемі бойынша: оқытылатын сұрақтардың толық кӛлемі, оқу 
пәнінің тақырыбы бойынша ақпарат. Ақпараттық технология-лармен байланысты 
материалдар. 
3. Пайдалану мерзімі бойынша: бір рет пайдалануға арналған үлестірме материал. 
Сабақта бірнеше рет қолданылатын материал. 
Ӛзіндік білім беру материалы, білім алушылар мен оқытушының қарым-қатынасы 
процесінің жетекші компоненттері болып табылады. Осы екі компоненттің ӛзара 
әрекеттесу дәрежесі ашық білім беру модельдерінің теңдеуіне ықпал етеді [3]. 
Бұл қызмет келесі жағдайларда тиімді болады. Егер ол білім беру және оқу 
материалын ӛз бетінше қолдана алса, оларды ажырата және талдай алса, оқушының 
қызметі тиімді болады. Бұл ретте білім алушының келесі дағдылары маңызды: 
ғылыми құжаттамамен жұмыс, оның мазмұнындағы бірегейлікті айқындау, 
зерттелетін құбылыстар мен факторларды жіктеу; 
оқу материалын талдау, жетекші идеяларды бӛліп кӛрсету және оларды дәлелдеу 
(негіздеу); 
оқу материалын жүйелеу, негізгі компоненттерді бӛлу, олардың арасындағы айқын 
байланыстарды және олардың дидактикалық мүмкіндіктерін анықтау; 
дербес білім беру материалын пайдалану процесін реттеу (ретке келтіру), оларды 
толықтыру және жаңарту [4]. 
Кӛптеген студенттер бұрын тәуелсіз білім беру материалымен ӛз бетінше жұмыс 
жасау проблемасына тап болмағанын ескеру қажет. Дербес білім беру материалдары 
оқулықтардан, оқу және әдістемелік құралдардан айырмашылығы құрылыс сипаты 
жағынан күрделі. Тәжірибе кӛрсеткендей, кӛптеген студенттер оқу процесінде ӛз 
бетінше білім алуға арналған материалмен жұмыс істеу дағдыларын объективті бағалай 
алмайды. Бұл бағалау әрқашан жеке (субъективті) сипатқа ие. Күрделі мәселе 
туындайды-бұл процестің объективтілігін қалай қамтамасыз ету керек. Біздің ойымызша, 
бұл мәселенің шешімі бар – оқушылардың ӛз бетінше білім алу үшін материалмен 
жұмыс істеу дағдыларын бағалау критерийлерін әзірлеу, анықтау, негіздеу және қолдану 
қажет. Белгілі бір критерийлер динамикалық және икемді болуы керек. Әрбір білім 
алушы ӛзін-ӛзі бағалауға, ӛз қызметін ұйымдастыруға және түзетуге дайындығына 
сәйкес критерийлерді таңдайды [5]. 
Ӛзіндік білім беру материалымен ӛзіндік жұмыс жасау дағдыларын меңгеру 
деңгейін бағалау критерийлері келесідей: 
ең жоғары деңгей – студент пән бойынша дәріс және практикалық сабақтарда 
берілген оқу ақпаратын білді, осы ақпаратты шоғырландыруға және кеңейтуге бейім. 
Білім беру мекемесінің Ақпарат және ресурстар орталығында бар электрондық 
оқулықпен және басқа әдебиеттермен таныс, олардан қажетті материалдарды алу және 
ӛз бетінше жұмысты дұрыс және толық кӛлемде орындау дағдыларын меңгерген; 
жоғары деңгей-студент пән бойынша дәріс және практикалық сабақтарда берілген 
оқу ақпаратын меңгеріп алды, бірақ осы ақпарат кӛлемін нығайтуға және кеңейтуге бей-
жай қарамайды, білім беру мекемесінің ақпарат және ресурстар орталығында бар 
әдебиеттермен таныс, кейде оған уақыт бӛледі; 

---

133 
орта деңгей-студент ӛз бетінше білім алуға арналған материалмен ӛз бетінше 
жұмыс істеу дағдыларын ішінара меңгерген, яғни білім беру мекемесінің ақпарат және 
ресурстар орталығында бар электрондық әдебиеттермен, аудио, бейнематериалдармен, 
сосын материалдармен таныс емес, ӛз бетінше жұмыс істеу білімі мен дағдыларын 
ішінара меңгерген [6]. 
Ӛз бетінше білім алуға арналған материал - ӛз бетінше білім алудың негізгі буыны. 
Олардың толықтығы мен практикасы кӛбінесе оқу процесінің тиімділігін анықтайды. 
Мұндай жағдайларда тәуелсіз білім алу үшін материалды үнемі байыту маңызды. 
Кез – келген тақырыпты немесе құбылысты, оның ішінде оқу материалын білу 
тізбегіндегі алғашқы буын-зерттелетін материалды қабылдау. Студент сызба 
геометриясына арналған материалды негізінен визуалды және есту анализаторлары 
арқылы қабылдайды, ӛйткені студент теориялық күйді түсіндірумен бір уақытта оның 
кеңістіктік сызбасын және проекцияларда, яғни шартты түрде жалпақ суреттерде 
практикалық іске асыру үшін графикалық әрекеттерді кӛрсетеді. Сонымен қатар, 
студенттердің санасында негізінен түсіндірілген құбылыстардың қазіргі қасиеттері мен 
белгілері кӛрінеді. Тақырыптың дамуымен мазмұн және онымен байланысты 
графикалық кескіндер ӛзара ауыстырылады [7]. 
Енді студенттің санасында қабылданған құбылыстың іздері, яғни түсіндірілген 
материалдың қасиеттері мен белгілері туралы Жеке идеялар бар. Мысалы, нүктенің 
кеңістіктегі орны оның октанттардағы орналасу сипатына байланысты түсіндіріледі. 
Бірақ студенттердің санасында проекция осіне қатысты нүктенің проекцияларын 
бейнелеу қалады және студент оларды есте сақтауға тырысады. Бұл сонымен бірге 
зерттелетін тақырыптың материалын қабылдау және негізгі хабардарлық, онда шынайы 
болмысты, себептер мен әсерлерді ғылыми түсіну ойлау арқылы жүзеге асырылады, 
ӛйткені бұған тек сезіммен қол жеткізу мүмкін емес. Студенттің санасында қабылдау 
арқылы неғұрлым кӛп идеялар пайда болса, олар неғұрлым нақты және мӛлдір болса, 
ойлау үшін материал соғұрлым кӛп болады. Мұны есту анализаторлары қабылдайды, 
ӛйткені мұғалім теориялық жағдайды түсіндіріп, оны кеңістіктік схемамен, 
проекциялардағы материалды түсінумен және оның кеңістіктік қиялымен 
байланыстырады. Студент кеңістіктегі геометриялық формациялардың толық кӛрінісін 
қамтамасыз ететін, олардың кез-келген бӛлігін назардан тыс қалдырмайтын қиялға ие 
болуы керек [8].
Студенттің білімін практикада қолдану арқылы қайталап әрекет ету арқылы оның 
білімі тереңдейді, дағдылары мен қабілеттері қалыптасады, шығармашылық қабілеттері 
мен таланттары дамиды. Әрбір келесі жаттығуда студент зерттелетін материалдың жаңа 
қырларын ашады және оны тереңірек түсінеді. Осы мәселелерді шешуде ӛзіндік білімнің 
маңызы, оны дұрыс ұйымдастыру және материалды дұрыс таңдау маңызды [9]. 
Ӛзіндік жұмыстың күрделілігі мен қиындық деңгейі ӛсу мен даму сипатына ие 
болуы керек, осылайша оқушының әртүрлі ойлауы мен ақыл-ой тәуелсіздігін 
қамтамасыз етуі керек. Тәуелсіз жұмыстарда шығармашылық тапсырмаларды қою және 
жаттығулардағы талдау арқылы шығармашылық белсенділік біріктірілуі керек. Мысалы, 
А нүктесінің берілген кӛлденең және фронтальды проекциясы бойынша кеңістіктің қай 
ширегінде орналасқанын анықтау қажет [10]. 
А1 
х о 
А2 

---

134 
Мәселе келесі логикалық жолмен шешіледі: 
1. Нүкте кеңістіктің кез-келген тӛрттен бірінде орналасуы мүмкін, яғни
А (1, 2, 3, 4). 
2. А нүктесінің фронтальды проекциясы х проекциясының осінен тӛмен болуы 
мүмкін, яғни А (3, 4). 
3.А1 нүктесінің кӛлденең проекциясы х осінен жоғары орналасқан, яғни
h осінің айналасындағы Н кӛлденең проекцияларының жазықтығының қозғалысына 
сәйкес ол 3 тоқсанда, яғни А(3) орналасқан. 
Осындай рефлексиядан кейін студент мұндай мәселелерді оңай шеше алады. 
Енді біз А2-нің фронтальды проекциясын х осіне орналастырамыз. келесі мысалда 
А1-ді х осіне туралаңыз. Алдыңғы мысалдарда нүктенің проекция жазықтығынан 
қашықтығы маңызды емес, ол тіпті есінде жоқ. Жаңа мысалдарда (тапсырмаларда) 
бірінші орынға шығады, нүктенің проекция жазықтығынан қашықтығы туралы мәселе 
ӛзекті болады. Жаңа мәселелерді шешу арқылы студент проекция жазықтығының 
бӛлігіндегі нүктенің орнын анықтайды.
Тәуелсіз білімге қойылған міндеттерді ескере отырып, тақырыптарды келесідей 
таңдау керек: 
1. Тапсырмалар практикалық сабақтар кезінде дәлелденген проблемаларға ұқсас 
немесе шешу әдісі бұрын кӛрсетілгендерге ұқсас тапсырмалар. 
2. Жекелеген теориялық білімді практикаға енгізу. 
3. Тақырып бойынша негізгі ақпаратты жариялау, оларды жалпылау және 
тұжырымдарды тұжырымдау. 
4. Ӛткеннің жалғасы болып табылатын қосымша тақырыптар, бірақ түсіну оңай. 
5. Ӛткенді кеңейтуге арналған тақырыптар. 
6. Шығармашылық тәсілді талап ететін міндеттер. 
Тӛменде тәуелсіз білім беру материалын дайындаудың модульдік жүйесінің 
схемасы келтірілген. 
Модуль салыстырмалы түрде тәуелсіз білім беру материалының кӛп бӛлігі емес, ол 
кейбір ӛзара байланысты идеяларды, дәлелдерді, құбылыстарды ұсынудан тұрады. 
Кӛбінесе бұл оқу-әдістемелік және басқарушылық ақпарат. Олардың студенттері қысқа 
мерзімде оқи алады. Бұл танымның қарқынды процесінде назар аудару мүмкіндігімен 
түсіндіріледі. 
Модульдер бірқатар факторларға байланысты оқу материалы, контингенттің 
сандық сипаттамалары, оқыту мақсаты, формасы, әдісі және мазмұны. Олар мүмкін 
кӛбетіп немесе байланысты азайтылуы осы факторлармен. Әдетте модульдер оқу 
курсының жеке бӛлімдеріне сәйкес біріктіріледі.
Модульдің құрылымдық компоненттері (құраушылары) : 
1.Ӛз бетінше білім алу жолдары, оқу материалының мақсаттары мен міндеттері. 
2.Білім алушының меңгеруіне жататын оқу материалының мазмұны. 
3.Тәуелсіз тапсырмалар, алған білімдерін, дағдылары мен дағдыларын 
шоғырландыруға арналған практикалық тапсырмалар. 
4.Ӛз бетінше білім алу нәтижелерін тексеру мақсатында білім алушылардың ӛзін-
ӛзі бағалау ӛлшемдері. 
5.Дербес оқу-жаттығудың сапасын қамтамасыз ететін әдістемелік материал 
(құралдар, нұсқаулар, ұсынымдар). 
6.Дербес оқу процесінде қолданылатын оқу және әдістемелік ақпарат кӛздері. 
Модульдің негізгі сипаттамалары: 

---

135 
- дербестік-модуль құрылымдық бірлік ретінде білім берудің басқалардан 
ерекшеленетін жеке мазмұнына ие; 
- модульдің мақсаттары мен міндеттерін іске асыруға шектеулі уақыт; 
- динамизм-дербес білім берудің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес модуль 
компонентін жедел ӛзгерту мүмкіндігі; 
- модуль компоненттері-құрылымдық компоненттерді саралау және біріктіру.
Олардың ӛзіндік практикалық тапсырманы орындауы: 
- модуль компоненттерінің ӛзара тәуелділігі және ӛзара байланысы: олардың 
әрқайсысы модуль құрылымында орналасқан жері бойынша ӛзара байланысты; 
- салыстырмалы түрде аз кӛлеміне байланысты тәуелсіз оқу материалын зерттеудің 
тиімділігі; 
- білім алушылардың ӛзінің танымдық қызметін бағалау мүмкіндігі; 
- тұтастық, модуль функцияларын кӛрсететін құрылымдық компоненттер кешенін 
пайдалану қажеттілігі; 
- модуль кез келген нысанда ұсынылуы мүмкін: баспа, аудиожазба, компьютерлік 
бағдарлама және т. б. 
Модульдік ӛзіндік білім беру материалын жасау технологиясы материалдың 
барлық компоненттерін біртіндеп енгізуге негізделген. 
Модульдік жүйе негізінде әзірленген ӛзіндік білім беру материалы дәстүрлі оқу 
материалынан, ең алдымен, оқу процесін басқарушы мен білім алушыларға ӛзіндік 
танымның әдістемелік тәсілдері мен тиімді нысандарын кӛрсететін дидактикалық және 
әдістемелік компоненттердің болуымен ерекшеленеді. 
Осылайша, ӛз бетінше білім алуға арналған модуляцияланған материал білім 
алушының ӛз бетінше білім алуын басқару, бақылау және түзету процесінің маңызды 
факторы ретінде қарастырылады.