Jargon – francuzsha jargon – buzılǵan til degendi ańlatadı. Belgili bir toparlarǵa ǵana túsinikli bolǵan jasalma til. Jargon shártli til retinde qollanılıp, aytılatuǵın pikirler, túsinikler jumbaqlastırılıp basqalar ushın túsiniwge qıyın boladı. Mısalı, “Alpamıs” dástanında Alpamıs óziniń qalıńlıǵı Barshındı izlep shıqqanda Qarajan qalmaq penen ushırasadı hám qalıńlıǵın izlep júrgenin jargon menen astarlap aytadı:
Aldın baslap ketken ol qara narım, Keyninen ketkendi quba ingeni, Ortasında ketti aqsha botası, Moynında ketkendi altın buydası.
(“Alpamıs” dástanınan).
Bul jerde Alpamıs, “qara nar” dep Barshınnıń atası Baysarını, “quba ingen” dep onıń anasın, “aqsha bota” dep Barshınnıń ózin aytıp turıptı.
Vulgarizm – latınsha bulgaris – turpayı degendi bildiredi. Kórkem shıǵarmalarda ushırasatuǵın, ádebiy tildiń ólshemlerine úylespeytuǵın, turpayı yamasa stilistikalıq jaqtan natuwrı sózler.
Vulgarizmler, kóbinese, qaharmannıń tilinen tuwra gápler menen beriledi hám onıń daralanǵan ózgesheligin, jekke xarakterin, ol jasaǵan ortalıqtı, onıń mádeniy dárejesin beriw ushın qollanıladı. Mısalı: “Diywaldıń arjaǵında bolsa quda- qudaǵay bolarınıń aldındaǵı sınaqtan ótip, óziniń kim ekenligin kórsetip qoyıw ushın eki qatın jaq jarıstırıp atırǵan edi:
- Óziń pasmanda bolsań da kewiliń aspanda” sharıqlaydı-á!
Kim pasmanda? Kimdi bassınasań sen, shirkin. Kókiregine qara bunıń.
Kókiregińdi qara jer basqır!
Kelmey atırıp iyttey qappa!
Iyt sendey boladı!”
(Uzaqbay Pirjanov . “Qızıl kendirdiń gúlleri” povestinen).
Kásiplik leksika kórkem tilde tiyisli orınlarda qollanıladı. Bunda qanday da bir kásip-kárge tiyisli sózler tildiń obrazlılıǵın, súwretlewdiń isenimliligin arttırıw ushın qollanıladı. Mısalı, balıqshılıqqa, diyqanshılıqqa, teńizshilikke, baǵmanshılıqqa, sharwashılıqqa, qurılısqa, oqıtıwshılıqqa h.b. kásiplerge tán sózler jazıwshınıń yamasa ádebiy qaharmannıń tilinde qollanıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |