%збекстан республикасы жо№ары

Sinonimler – grekshe synonymos – birdey atama mánisinde. Mánisi birdey, al aytılıwı hám jazılıwı hár qıylı sózler. Bunday sinonim sózler, kóbirek, poeziyalıq shıǵarmalarda oy-sezimlerdiń tásirli jetkeriliwin támiyinleydi, sonday- aq sóz oyını retinde hám stilistik qaytalawdan qutılıw ushın jiyi paydalanıladı. Mısalı:
Oyshıl jaqsı jigit bilimpaz keler, Aytqan gáplerine túsimpaz keler, Aqılsızdıń qásiyeti az keler, Aqmaqlar xızmet etpes xalıq ushın.
(Berdaq).
Arxaizmler – grekshe archaios – áyyemgi, eski sózinen. Házirgi zaman tilinde qollanıwdan shıǵıp qalǵan eski sózlerdi yamasa sóz birikpelerin filologiya iliminde arxaizmler dep júritedi. Arxaizm kórkem ádebiyatta súwretlew qurallarına jatadı hám súwretlenip otırǵan dáwirdiń ruwxın (koloritin), personajlardıń til ózgesheligin beriw ushın qollanıladı. Mısalı:
Onseri bel menen siyseri ketpen, Jantaq dásteletip, tamır gewletken.
Kegeyli, Esimjap, Xanjap, Qızketken, Talay qazıwlardıń boldıń beldarı.
(I.Yusupov).
“Qunnazar aqsaqaldıń ózi usınday, kemsawatlılıǵınan qattı qıynalıp júr. “Sawatlı” dep Mádiyarǵa, Sayımbetke, suyıqlaw bolsa da báshiri Muratqa súyenip is alıp baradı. Sekretar Saparovtıń datxanası belsendilerge úmmá-dúm”. (Sh.Seyitov).
Bul jerde “onseri”, “siyseri” salmaqtı belgileytuǵın ertedegi ólshem birlikleri. Eger de shayır “úsh kilo bel, bes kilo ketpen” dep qollanǵanda qosıqtıń kórkemligi buzılar edi. Sebebi, gáp burınǵı waqıttaǵı qazıw jóninde bolıp atır. Sonlıqtan, avtor dáwir ruwxın beriw ushın “onseri, siyseri” arxaizmlerin durıs qollanǵan. Ekinshi mısalda XX ásirdiń 20-30-jıllarındaǵı Qaraqalpaqstannıń jámiyetlik-siyasiy turmısı súwretlenedi, sonlıqtan, avtor sol dáwirdegi xalıqtıń sóylew tilindegi “báshir”, “datxana” sózlerin orınlı qollanadı.
Neologizmler – grek sózi neos – jańa, logos – sóz – jańa sóz mánisinde. Neologizm belgili bir tariyxıy dáwirlerde jámiyettiń rawajlanıwı nátiyjesinde hárbir tilge kirgen jańa sózler. Neologizmler tek ǵana xalıqtıń awızeki sóylew tilinde ushırasıp qalmastan, ol jazba tilde, ádebiyatta da qollanılıp, sol arqalı tildiń kórkemliligi, tásirliligi kórinedi.
Mine, mınaw “Uyalı ataw” – “Uyalı ataw” – Qıyal atawı – Qıyaldrom qıyallarǵa, – Bunnan qıyal ushar bárha!
(Sh. Seyitov. “Qıyal atawı”).
Bul mısalda “qıyaldrom” avtor tárepinen oylap tabılǵan jańa sóz – neologizm bolıp tabıladı.