Ѳzbekstan respublikasi jokarg'i xam orta arnauli bilimlendiriu minstirligi tashkent mamleketlik texnika universiteti


Х-боб. Олшеу техникасининг хошрги кундеги полати Режа


Download 0.74 Mb.
bet53/54
Sana30.04.2023
Hajmi0.74 Mb.
#1407236
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   54
Bog'liq
Begzad. Metrologiya asoslari 2

Х-боб. Олшеу техникасининг хошрги кундеги полати Режа

  1. Олшеу техникасидаги янги хам автоматлаштирилган системалар.

  1. Олшеу техникасининг х,озирги кундеги х,олати хам рауажлану истикболлари.

Таянч сузлар: сунъий онг (интеллект), микропроцессор, микроконтроллер, аниклик назерияси.

  1. Олшеу техникасидаги янги хам автоматлаштирилган

системалар
Олшеу техникасининг ривожи ушин янги олшеу усуллари асос болып хизмат килади. Кейинги пайтларда янги олшеу усулларининг пайдо булиши нафакат атырап мух,итни текшириш ушин пайдалану мумкин болган янги физикавий х,одисаларнинг очилиши, балки янги хусусиятларга ийе болган бирламчи олшеу узгарткичлари ислеп чикариш технологиясининг тез рауажлануига хдм байланыслидир. Бундай янги олшеу усуллари ичида ярим утказгичли узгарткичлардан, ёруглик узгарткичларидан, юпка плёнкали узгарткичлардан, УЮЧ-узгарткичлардан пайдалануга молжелленген усулларни айтиб утиш мумкин.
Микропроцессорли ахборотларни кайта ишлаш затларининг янги, замонавий турларини яратилиши олшеулар назерияси хам амалиётининг ривожига салмокли туртки булди.
Микропроцессор - сонларнинг иккили кодидан иборат муайян арифметик хам мантикий амалларни бажаришга молжелленген курилмадан иборат. Микропроцессорларнинг аник турига байланысли равишда бу операция (команда) лар йигиндиси сифат хдмда мазмун жихдтдан хдм кескин фарк килишлиги мумкин. Лекин хдр кандай х,олда хдм командалар йигиндиси ушин улар комбинацияси оркали хдр кандай талаб килинган сонлар узгартиришини таъминлайдиган командалар йигиндисининг тулалик шарти бажарилиши керак. Одатда, микропроцессор бир ёки бир нечта интеграл микросхемалар к}финишида ясалади. Микропроцессорларнинг кичик улчамлари хам нисбатан арзонлиги оларды олшеу асбоблари хам системалари таркибида мух,им узгарткичлардан бири сыпатында ишлатиш имконини беради.
Автоматлаштирилган лойих,алаш системалари (АЛТ) назериясининг мухамффакияти олшеу затларини ислеп чикариш амалиётининг эх,тиёжи туфайли жузеге келди. АЛТ лойих,алаш муддатларини бир неча марта кискартириш менен биргаликда лойих,алаш сыпатынинг ошишини таъминлайди. АЛТ нинг максад и лойих,алашдаги ута кийин хам майда ишларни ЭХД1 ёрдамида бажаришдан иборатдир. Бундай операцияларга куйидагилар мансубдир:

  • мавжуд техникавий шешимлер хакидаги ахборотларни кидириш;

  • мумкин болган ечим хамриантларини ажратиб алу;

  • тавсифларни х,исоблаш хам параметрларни макбуллаштириш (оптималл аштириш);

  • лойихд ху ж ж ат л ар и н и тайёрлаш.

Олшеу затларини ислеп чикишни тезлаштириш хам сыпатыни сезиларли дарежеде ошириш бир хил метрологик асосдаги комплекс лойих,алаш системаларини яратиш хам кенг куламда тадбик этиш эхамзига эришилиши мумкин. Бундай усул элементлари олшеу системаларининг кенг автоматлаштирилган лойихд системаларида (УТКАЛТ) ишлатилган.
УТКАЛТ системаларини услубий таъминлаш тийкаринда куйидагилар ётади:

  • олшеу затларининг информацион тавсифларини бах,олаш;

  • информацион операторлар ёрдамида информацион жараёнларни моделлаш;

  • информатив сигналларни узгартиришнинг операторли тенгламаларидан фойдаланиб структурали схемаларни синтез килиш;

  • алох,ида лойих,али шешимлерининг дастлабки берилмалари мажмуи тийкаринда мукобиллаштириш усулларидан пайдалану.

Сунъий яратиш йулида т}фтта тийкарги масалани ечиш лозим булади:

  1. Фикрлаш конунларини текшириш хам уларга мос келадиган алгоритмларни яратиш;

  2. ЭХ,М га келиб тушаётган ахборотларни, хдмда фикрлашнинг "социал" аспектларини тугри тусолнишни таъминловчи жуда куп микдордаги баслангич билимлар базасини ЭХ,М да йигиш;

  3. Билим хам рауажлану жараёнининг асоси сыпатында сунъий онг системаларнинг амалий искерликтини таъминловчи затлар яратиш, яъни биринчи навбатда инсан кулини моделлаштириш;

  4. Сунъий сезги органлари хам образларни аниклаш (таниш, илгаш) системаларини яратиш.

Жокарыдаги санаб утилган масалалардан охиргиси олшеу техникасининг ютукларига таянади. Уни ечишда олимлар уз олдиларига инсан сезги органларига якин тавсифларга эришиш масаласини куйишмайди. Авхамлрок биз инсан сезги органлари канчалик мукаммал эмаслиги хакида гапирган эдик. Солнинг ушин табиат тарепинен жаратилган нарсаларни к}ф-к}фона такрорлаш шарт эканми? К}финишидан суньий онг системалари ихтисослаштирилиб, х,ар бир ихтисослаштириш шенберинде олардынг сезги органлари хилма-хил хам инсанникидан мукаммалрок булади. Масалан, якин келажакда тиббиёт боинша ихтисослашган суньий онг яратилишини жуда катта эх,тимоллик менен айтиш мумкин.
Бундай система к}финишидан, нафакат к}фиш хам эшитиш кобилиятига, балки температура хам электр потенциаллари аник олшеу затларига, ташхиснинг ультратовуш затларига хам баска олшеу курилмаларига ийе булади. Албатта, мукаммал олшеу затлари менен таъминланган баска ихтисослашган онгли системалар х,ам яратилади.
Илмий-техник тараккиётнинг бас жонелисидан бири кенг куламли информацион тармокларни рауажландырыу болып, бунда етакчи роллардан бири олшеу техникасига тегишлидир. Бундай тармокларнинг илгор ютуклари тадбикини тезлаштириш, режалаш хам бопщаришни координациялаш хдмда мукаммаллаштиришда улкан ахдмиятга ийе болып, илмий- техникавий адабиётларда х,ам, хукуматнинг мух,им карорларида х,ам бир неча маротаба таъкидланган. Аммо, афсуслар булсинким, хдмиша х,ам бу муаммони ечишнинг ута мух,им томонларидан бири - тармокка х,акикий маълумот киритишга диккат килинмаяпти.
Маълумот дереки информацион тармокка олшеу курилмаси хам ху ж ж ат л ар и н и киритаётган оператор-инсан булиши мумкин. Агар биринчи икки дерекдан келаётган ахборотларда хатолар хам аклий чалкаштиришлар булиши мумкинлигини х,исобга олинса, бунда информацион тармокларнинг самарадорлигини таъминлашдаги олшеу курилмаларининг улкан роли аник булади.
Информацион тар мо к таркибига биринчи навбатда киритилиши лозим болган олшеу курилмалари ичида даставхамл хом-ашё, материаллар, тайёр мах,сулотлар, энергетик хам баска ресурсларни х,исобловчи х,ар хил затларни айтиб утиш керак. Бу объектив хам мукобил режалаш имконини бериб, жокарыдаги мах,сулотлар ушин корхоналар, ташкилотлар хам алох,ида кишилар орасидаги х,исоблаш ишларини осонлаштиради хам автоматлаш- тириш имконини беради. Кенг куламли информацион тармоклар таркибига алох,ида корхоналарнинг олшеу информацион системаларини киритиш, онын имкониятларини кескин оширади.
Бундай информацион тармоклар самарадорлигининг зарур шарти-тармок ушин молжелленген олшеу ахборотларини стандартлаштирилган формада тасвирловчи, жеткиликли дарежеде арзон хам оддий, хдмда ишончли олшеу асбобларини оммавий ислеп чикаришдир. Уси шартни таъминлаш ушин метролог-олимлар, мухдндислар, лойихдчилар, Мамлекетлик метрология хам стандартластиру органлари, ислеп чикарувчилар х,али куп искерликт к}фсатишларига тугри келади.
Микроконтроллерлар хам микропроцессорлар тийкаринда ишлайдиган олшеу асбоблари яна х,ам купаймокда. Бу болса, турли ислеп чикариш хам технологик жараёнларнинг самарадорлигини жанеде асыруда кушимча имкониятлар яратади. Дархдкикат, микроконтроллерлар хам микропроцессорларнинг олшеу асбоблари хам курилмаларида кенг кулланилиши олшеу амалини бирмунча соддалаштиради, сарф-х,аражатларни камайтиради, олшеу аниклигини болса оширади. Бу болса ислеп чикарилаётган мах,сулотларнинг сифатлари жах,он андозаларига мос болыуни таъминлашда мухцм ах,амият касб этувчи омиллардан бири болып х,исобланади.

  1. Олшеу техникасининг \о?ирги кундеги полати хам рауажлану истикболлари

Олшеу техникаси фундаментал илмий изланишларга бевосита богланган болып, табиий панларнинг энг яхши ютукларини узида мужассамлаштирган. Бу болса унга улкан имкониятлар хам рауажлану истикболларини яратиш менен бир катор муаммоларни келтириб ч и кард и. Биринчи навбатда куйидагиларни айтиб утиш лозим:

  • олшеулар бирлилигини таъминлаш муаммоси;

  • улума олшеулар назериясининг рауажлануи;

  • янги физикавий усуллар хам х,ар хил х,исоблаш курилмаларига асосланган олшеу амалларини соддалаштириб, бир хамктнинг узида олардынг самарадорлигини ошириш;

  • янги анализ хам синтез усулларига асосланган, тавсифлари олдиндан айтиладиган олшеу затларини ислеп чикаришни тезлаштириш;

  • лойих,алашни автоматластириу;

  • ислеп чикаришни технологик тайёрлашга асосланган янги олшеу затларини яратиш хам тадбик килиш.

Жокарыда кайд етилген жараёнлар гарчанд мух,им хам кенг булса х,ам, алох,ида алынган аспектларини, сол менен бирга бех,исоб изланишлар, текширишларни, хусусий усулларни хдмда олшеу тартибларини к}фиб чикувчи бир катор олшеу назериялари мавжуд. Улар бу жараённинг алох,ида булса х,ам, жеткиликли дарежеде фаркли хам х,ар хил аспектларини карайди. Хусусий усул хам олшеу принципларини ичида куйидагиларни эслатамиз:

  • олшеу курилмаларининг аниклилик назерияси;

  • статистик олшеулар назерияси;

  • олшеу узгарткичларининг улума энергетик назерияси;

  • олшеонын информацион назерияси;

  • динамик олшеулар назерияси;

  • олшеу курилмаларининг инхамриантлик назерияси;

  • олшеолардынг алгоритмик назерияси;

  • олшеу затларининг мосласолв назерияси.

Олшеулар аниклиги назерияси тийкаринда олшеу натижаларининг хателикларини бах,олаш хам текшириш усули ётади.
Эсингизда булса керак, “хателик” деганда олшеу амалида алынган натижа кийматининг улчанаётган шаманинг хдкикий кийматидан тафовути тусолнилади. Аниклик назериясининг туб маъносини хателик хам онын ташкил этувчиларини бах,олаш, хателиклар х,осил болыунинг дерек хам себепларини аниклаш хдмда хателикларни камайтириш усуллари ташкил этади.
Замонавий олшеу техникаси халк хужалигининг хдмма сохдси менен жалгыз богламда ривожланиб бормокда. Илмий-техник тараккиётни таъминлашда онын роли жуда каттадир. Сол себепдан олимлар хам мухдндис-асбобсозлар олдида турган мух,им хамзифалардан бири илмий техник тараккиёт йулида ортда колмаслик, бу тараккиёт йулидаги тусик булмасдан, аксинча, уни олга силжитувчи кудратли омил булишдир! Албатта бу осон эмас.
Бизнинг олдимизда жуда куп, ута мураккаб, х,ал килиниши лозим болган муаммолар турибди. Болардан биринчиси - янги, прогрессив ютукларни тез хам кенг куламда ислеп чикишга тадбик этиш хам халк хужалигида куллаш. Бу муаммони ечиш ушин асбобсозликдаги режалаш хам баскариш принципларини тубдан кайта куриш керак. Иккинчи муаммо-олшеу асбобларининг сыпатыни кескин ошириш. Бу масалани ечиш ушин факат асбобсозларнинг хдракатларини узи камлик килади. Статик асбоб ускуналарнинг аниклиги хам ишончлилигини ошириш, жокары сыпатли материаллар ислеп чикаришни кенгайтириш, электрон техникаси мах,сулотларининг тавсифларини яхшилаш хам ишончлилигини ошириш лозим.
К}финиб турибдики, бу масалаларни ечиш ушин уз навбатида олшеу-кадагалау техникасини мукаммаллаштириш зарурдир. Бу жараённинг диалектик бирлиги илмий-техник тараккиёт муаммоларига хдмма талабларни чукур тахлил килиш тийкаринда атыраплича ёндошиш лозимлигини таъкидлайди. Солбхд йукки, бу муаммолар ечилиб, улар ортидан янгилари, жанеде мураккаблироклари кун тартибига кужылади. Илмий-техник тафаккурнинг олдинги каторларида доимо олга караб х,аракат килиш - метрология панининг тийкарги шиоридир.
Такрорлаш ушин сораулар

  1. Уз сох,ангизга тегишли, замонавий олшеу системалари хдквда нималарни биласиз?

  2. Сунъий онг (интеллект) деганда нимани тусолнасиз?

  3. Механизациялаш, автоматластириу хам автоматик атамаларга тавсиф беринг хам олардынг ухшаш хдмда тафовутли томонларини тусолнтиринг.

  4. Информацион тармок нима?

  5. Замонавий олшеу системаларини кандай тасаввур киласиз?

Фойдаланилган хам тавсия этиладиган адабиётлар
Уси “Метрология тийкарлари” пани боинша окиу колланба
куйидаги адабиётлар тийкаринда тайёрланди хам албатта, студентлерга
тупламни узи менен чекланмай, олардан х,ам пайдалануни тавсия
этамиз:

  1. Каримов И.А. ОЗБЕКСТАН - бозор муносабатларига утишнинг узига хос йули. Т. ОЗБЕКСТАН, 1994 й.

  2. Каримов И.А. ОЗБЕКСТАН экономикалык ислох,отларни чукурлаштириш йулида. Т. ОЗБЕКСТАН, 1996 й.

  3. Метрология хдкида. ОЗБЕКСТАН Республикаси конуни. 1993 жыл.

  4. Стандартластиру хдкида. ОЗБЕКСТАН Республикаси конуни. 1993 жыл.

  5. Мах,сулот хам хизматларни сертификатлаш хдкида. ОЗБЕКСТАН Республикаси конуни. 1993 жыл.

  6. Исматуллаев П.Р., Маъруфов Э.А., Абдуллаев А.Х. Метрология боинша изошли лугат. Ташкент, 1993 й.

  7. Исматуллаев П.Р., ТуЬстамуродов З.Т. Сифат хам сертификат. Конструктор ИЧБ. 1994 й.

  8. Исматуллаев П.Р., Тухтамуродов З.Т., Абдуллаев А.Х. Стандартластиру, метрология хам сертификатластируга мукаддима. Конструктор ИЧБ. 1995 й.

  9. Крылохам А.Н. Основы метрологии, стандартизации и сертификации. М.: Аудит, 1998 г, ЮНИТИ.

  10. УзРСТ 8.010-93. Метрология. Атамалар хам таърифлар.

  11. УзРСТ 1.0-92. ОЗБЕКСТАН Республикаси стандартластиру мамлекетлик системасы. Тийкарги коидалар.

  12. УзРСТ 5.0-92. ОЗБЕКСТАН Республикаси миллий сертификатлаш системасы. Тийкарги коидалар.

  13. ISO 9000-1-94. Стандарты по общему руководству качеством и обеспечению качестхам.

  14. Исматуллаев П.Р., Абдуллаев А.Х., Тургунбоев А., Аъзамов А.А. Олшеолардынг пан хам турмушдаги тутган }фни. ТДТУ, 1999 й.

  15. Исматуллаев П.Р., Абдуллаев А.Х., Кодирохам Ш.А., Аъзамов А.А., Миралиехам АД. Метрология, стандартластиру хам сертификатластиру. Маърузалар матни. ТДТУ, 2000.

  16. Шишкин И.Ф. Метрология, стандартизация и управление качеством. М.: Изд. Стандартов, 1990 г.

  17. Электрические измерения. Под ред. А.В.Фремке, Ленинград, “Энергия”, 1985.

  18. Бегунов А.А., Исматуллаев П.Р., Икрамов Г.И. Измерения в технологических отраслях промышленности. Ташкент, “Мехнат”, 1991 г.

  19. Артемьев Б.Г., Голубев С.М.. Справочное пособие.М., Изд.Стандартов, 1986 г.

  20. Козлохам А.В. Стандартизация, метрология, сертификация в общественном питании. М.: 2002г.

  21. Лифиц Н.М. Основы стандартизации, метрологии и управление качеством тохамров. М., 1999г.

  22. Лифиц Н.М. Стандартизация, метрология и сертификация. М., 2002 г.

  23. www.Standart.ru; wwwusst.uz

  24. Кудряшов Л.С. Стандартизация, метрология и сертификация в пищевой промышленности. М., 2001г.

  25. Сергеев А.Г., Крохин В.В. Метрология. М.: 2001г.

  26. Козлов М.Г. Стандартизация, метрология. М.: 2001г.

  27. Исматуллаев П.Р. хам бо шкал ар. Метрология стандартластиру хам сертификатластиру. Ташкент, 2001 й.

  28. Абдухамлиев А.А. и др. Основы стандартизации, сертификации и управления качеством. Ташкент, 2005.

  29. Абдухамлиев А.А. и др. Основы обеспечения единстхам измерений. Ташкент, 2005.

  30. Рекомендация. ГСИ. Применение “Руководстхам по выражению неопределенности измерений”. Санкт-Петербург, 2000.

  31. Хакимов О.Ш. Метрология. Атамалар хам таърифлар.

  32. www.smsiti.uz

  33. www.standart.uz

  34. www.uniim.ru

МУНДАРИЖА

ѲZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOKARG'I XAM ORTA ARNAULI BILIMLENDIRIU MINSTIRLIGI 1
TAShKENT MAMLEKETLIK TEXNIKA UNIVERSITETI 1
" Metrologiya, standartlastiriu xam sertifikatlastiru" 1
kafedrası 1
Ismatullaev P. R. Kodiroxam Sh. A. Eń úlkenov A. A. 1
METROLOGIYa TIYKARLARI 1
1.1.“Метрология тугрисида” Республика цонуни 29
1.4.Олшеолардынг сифат мезонлари 37
Такрорлаш ушин сораулар. 39
2.2.Шаманинг улчамлиги 43
2.3.Шамаларнинг бирликлари. 46
Q = q[Ql 47
2.3.1.Халцаро бирликлар системасы 49
2.4.Бирликларни хам улчамларни белгилаш хам ёзиш коидалари 49
w w 65
К 66
/ (x-v) = 89
п — 1 101
” 4п 103
1 dM„ 138


Download 0.74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling