Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministligi

Qadaǵalaw sorawları : 

1.   Eritpeni tayarlaw usılları. 

2.   Optikalıq tıġızlıǵınıń ólshem birligi ne? 

3.   Koncentraciyalardı anıqlaw usılları? 

4.   Molyar sóndiriw koefficiyenti ne? 

5.   Qosımshalar metodıniń abzallıǵı. 

6.   Spektral ırkinish faktorları nelerge baylanıslı? 

7.   Fizikalıq-ximiyalıq ırkinish faktorları qanday kórinetuǵın boladı hám olardı 

joytıwdıń qanday ilajları bar? 

8.   Seziwsheńlıq shkalası ne hám ol qanday maǵlıwmat beredi? 

9.   Atom-absorbtsion analiz usılı nege tiykarlanǵan? 

10.  Atom-emission hám atom-absorbtsion usıllar ne menen parıq etedi? 

11.  Atom-absorbtsion  usıldıń  atomlaw  dereginde  qanday  fizikalıq  hám 

ximiyalıq hádiyseler júz beredi? 

12.  Atom-absorbtsion usılda jutıw qatlamın qanday qılıp alıw múmkin? Bul 

qatlamdaǵı bólekshelerge qanday talaplar qóyıladı? 

13.  Atom-absorbtsion  usılda  jalın  hám  elektrotermik  atomizatorlar  ne  menen 

parıq etedi? Olardıń qanday ábzallıq hám kemshilikleri bar? 

14.  Atom-absorbtsion usılda qanday nurlanıw deregi isletiledi? Onıń qanday 

qásiyetleri bar? 

15.  Atom-absorbtsion usıldıń seziwsheńligi, selektivligi hám anıqlıǵın atom 

emission usıl menen salıstırıń. 

16. Yarımmiqdarlıq spektral analiz. 

 17. Spektrograf hám stiloskoplar, olardıń islew printspi. 

 18. Spektral sızıqlar intensivligi, olarǵa tásir etiwshi faktorlar. 

 19. Jalın fotometriyasi, metodtıń múmkinshiligi, ábzallıq hám kemshilikleri. 

 20. Elektr dugasiniń qozg'atiwshi derek retinde isletiliwi. 

 21. Atom - spektroskopik analizda úsh etalonlar metodı. 

 22.  Emission  spektral  analizdiń  múmkinshilikleri  jáne  onıń  qollanılıw 

tarawları. 

 23. Atom-absorbtsion analiz. Metoddıń áhmiyeti, qollanılıw tarawları. 

 24. Jalınsız atomizatorlar, ulaniń islew printsplari hám abzallıqları. 

 Spektrofotometrde tolqın sanları jazılǵan shkalanı ekranǵa túsiriwshi apparat 

bar. 

 

 

 

 

3-Ámeliy shınıǵıw : 

Atomlardiń shıǵarıw spektrlari boyınsha sapa analizin ótkeriw 

Jumistiń  maqseti:  Shiqariw  spektrine  qaray  úlginiń  quramında  qanday 

elementler  bar  ekenin  sapalı  analiz  qılıw  ushın  spektrda  bul  elementke  tiyisli 

sızıqlardıń  bar-joq  ekenligin  anıqlaw  jetkilikli  bolıp  tabıladı.  Basqasha  etip 

aytqanda, spektr sızıqlarınıń tolqın uzınlıǵın ólshew shárt emes. Bul jumıs úlginiń 

spektrin  spektr  sızıqlarınıń  tolqın  uzınlıǵı  belgili  bolǵan  qandayda  bir  element 

spektri menen salıstırıw arqalı ámelge asıriladı. 

 Sapalı analizdiń tabısı kóp tárepten spektrdiń qanday alınǵanlıǵına baylanıslı. 

Bunda jaqtılıq deregin tańlaw, úlgini jaqtılıq deregine kirgiziw usılı, spektr alıwshı 

ásbaptı hám analiz qılıw ushın tiyisli spektr sızıqların tańlaw zárúrli áhmiyetke iye. 

Úlginiń quramın anıqlawda tómendegi isenimdi názerde tutıw kerek. Qandayda bir 

elementke  tiyisli  spektr  sızıqtıń  úlginiń  spektrinde  bolmawi,  onıń  ulıwma  joq 

ekenliginen  emes,  bálki  onıń  úlgidegi  muǵdarı  usıldıń  bayqaǵıshlıq  dárejesinen 

tómen  ekenliginen  dárek  beredi.  Sol  sebepli,  sapalı  analizde  talapǵa  juwap 

beretuǵın  usıldı  tańlaw  kerek.  Saylanǵan  usıldıń  bayqaǵıshlıǵın  quramı  anıq 

bolǵan úlgilerdi analiz qılıw arqalı anıqlaw múmkin. 

Spektrlardi «oqiw» (spektr sızıqlardıń tolqın uzınlıǵın tabıw hám olardıń 

qaysı elementke tiyisliligin anıqlaw ) usılı  

Sapa analizindegi eń qıyın jumıs úlginiń spektrin «oqiw» bolıp tabıladı. Bul jumıstı 

spektroproektor járdeminde ámelge asırıw júdá qolay. Spektrdi «oqiw»dıń tiykarǵı 

usılları  tolqın  uzınlıqlarınıń  shkalası  retinde  xızmet  etetuǵın  temir  spektri  menen 

úlgi  spektrin  salıstırıwǵa  tiykarlanǵan  bolıp  tabıladı,  sebebi  temirdiń  shıǵarıw 

spektri  áp-ánedey  úyrenilgen.  Onıń  ushın,  bir  fotografik  plastinkaǵa  Gartman 

diafragması  járdeminde  úyrenilip  atırǵan  úlginiń  hám  temirdiń  spektrlari  astın-

ústin  etip  túsiriledi.  Fotografik  plastinkadaǵı  hám  atlasdaǵı  temir  spektrlariniń 

uqsaslıǵın tabıw tómendegishe ámelge asıriladı. Aldın belgisiz spektrdiń úyrenilip 

atırǵan  bólegine  jaqın  bolǵan  temir  spektrindagi  xarakterli  gruppalar  axtariladi. 

Keyin, sol gruppa sızıqlarınıń súwreti túsirilgen atlastıń beti (temir spektri belgili 

bóleginiń súwreti túsirilgen fotografik qaǵaz ) tabıladı. Fotoplastinkaga túsirilgen 

temir  spektriniń  spektroproektor  ekranındaǵı  suwreti  ústine  atlas  betindegi  spektr 

qóyıladı.  Temirdiń  ekrandaǵı  hám  betdegi  spektrlari  ústpe-úst  túskenshe  jıljıtib 

tuwrılanadı. 

Keste. Temir spektrindagi ajralıp turatuǵın, xarakterli sızıqlardıń gruppaları 

№ 

Atlas 

betiniń 

nomeri 

Spektrniń bólegi 

A larda 

Túsindirme

 

 

 

1 

2 

3 

4 

5 

 

6 

5 - 6 

7 

8 

10 

11 

 

13 

2259.3 - 2260,9 

2343,5 - 2344,3 

2410,5; 2411,1 

2562,5; 2563,5 

2598,4; 2599,6 

 

2866,6 - 2869,3 

Úsh sızıqtan ibarat gruppa. 

 ush intensiv sızıqtan ibarat gruppa. 

 intensivligi teń bolǵan eki sızıq. 

 eki intensiv sızıq. 

 intensivligi shama menen teń bolǵan 

eki bayqaǵısh (kontsentratsiyaǵa ) sızıq. 

 tórt sızıqtan ibarat gruppa. 

 

7 

8 

 

9 

10 

 

11 

12 

13 

15 

15 

 

16 

17 

 

20 

21 

23 

3016,2 - 3021,1 

3057,5 - 3100,7 

 

3219,9 - 3225,8 

3366,8 - 3384,0 

 

4045,8 - 4071,8 

4873,0 - 4959,0 

6393,5 - 6430,9 

 tórt sızıqtan ibarat gruppa. 

 altawınıń arasındaǵı aralıq bir-birine teń 

bolǵan jeti intensiv sızıqtan ibarat 

gruppa. 

 ush intensiv sızıq. 

 ortasha intensivlikdagi úshewden 

sızıqqa iye bolǵan eki gruppa. 

 ush intensiv sızıq. 

 tórt intensiv sızıq. 

 bir-birinen teń aralıqta jaylasqan bes 

siziq 

 

Belgisiz zattiń quramin oniń shiġariw spektri arqali aniqlaw 

Belgisiz  zatda  qaysı  elementler  bar  ekenin  anıqlaw  ushın,  onıń  spektrindaġi 

sızıqlardıń  tolqın  uzınlıǵın  tabıw  kerek.  Bul  jumıs,  spektral  atlas  arqalı  ámelge 

asıriladı.  Úlginiń  anıqlanıp  atırǵan  sızıǵı  menen  atlastıń  ústpe-úst  túsken  sızıǵı 

tabıladı  hám  sol  sızıqtıń  tolqın  uzınlıǵı  hám  de  qaysı  elementke  tiyisli  ekenligi 

jazıp alınadı. 

 Jumıstıń  bul  basqıshında  belgisiz  zattıń  spektridagi  sızıq  atlasdaǵı  ústpe-úst 

túsken  sızıqtı  shıǵarap  atırǵan  ximiyalıq  elementke  tiyisli  ekenligine  tolıq  isenip 

bolmaydı.  Óytkeni,  atlasda  tek  sızıǵınıń  intensivligi  úlken  bolǵan  elementler 

belgilen.  Sol  sebepli,  atlasda  belgileń  en  sızıq  ústine  basqa  ximiyalıq  elementtiń 

intensivligi tómen bolǵan (sol sebepli atlasda belgilenbegen) spektr sızıǵınıń ústpe-

úst  túsip  qalıw  múmkinshili  joq  emes.  Joqarıda  bayanlanġan  belgisiz  spektrdi 

«oqıw»dıń birinshi basqıshı spektr sızıqtıń tolqın uzınlıǵın tabıwdı (spektrografniń 

sızıqlı dispersiyasina baylanıslı bolǵan anıqlıqta ) hám ol sızıq atlasda kórsetilgen 

ximiyalıq  elementke  tiyisli  bolıwı  múmkinligin  (itimal,  sol  elementke  tiyisli) 

kórsetedi.  Endi  spektrni  «oqiw»dıń  eń  qıyın  hám  juwapkerli  bólegi  baslanadı, 

yaǵnıy  sol  sızıq  qaysı  elementke  tiyisli  ekenligin  anıq  tabıw  kerek.  Onıń  ushın 

atlasda  kórsetilgen  elementten  tısqarı  qaysı  elementlerdiń  tolqın  uzınlıqları  jaqın 

bolǵan  sızıqları  bar  ekenin  hám  olardıń  ústpe-úst  túsiw  múmkinshiligın  izertlew 

kerek.  Bunı  anıq  izertlew  ushın,  spektr  sızıqlardıń  kestesinen  paydalaniw  kerek. 

Kesteden  tolqın  uzınlıǵı  anıqlanıp  atırǵan  sızıqqa  saykes  keliwshi  yamasa  jaqın 

bolǵan  hámme  ximiyalıq  elementlerdi  jazıp  alıw  kerek.  Kesteden  sol  zat  usıdan 

ayqın  boladı,  tolqın  uzınlıqlarınıń  qálegen  alınǵan  kishkene  aralıǵinda  hár  túrlı 

elementlerdiń tolqın uzınlıqları bir-birine júdá jaqın bolǵan kóp sızıqları jatadı. Bul 

spektr  sızıqlardıń  tolqın  uzınlıqları  ań  stremniń  onnan  bir,  hátte  júzden  bir 

úlesinshe parıq etedi, tek. Ádetde analiz ushın qollanılatuǵın spektral ásbaplar bul 

sızıqlardı  bólek-bólek  ajıratıp  kóriw  múmkinshiligin  bermeydi.  Kesteden 

elementlerdiń  atın  jazıp  alıwda,  anıqlanıp  atırǵan  sızıq  átirapındaǵı  tolqın 

uzınlıqlarınıń  qanday  aralıǵın  qamtıp  alıw  kerek  degen  soraw  tuwıladı.  Bul 

sorawǵa juwap beriw ushın spektrlardiń súwreti túsirilgen ásbaptıń ajıratıp kórsete 

alıw  qábiletin  biliw  kerek.  Onıń  ushın,  temir  spektrindaġi  intensivligi  tómen 

bolǵan hám bir-birine júdá jaqın turǵan (arasındaǵı aralıq bunnan kem bolsa olardı 

ajıratıw qıyın bolsın ) eki sızıq alınadı. Bul sızıqlar tolqın uzınlıǵı anıqlanıp atırǵan 

 

sızıqqa  jaqın  orında  jaylasqan  bolıwı  kerek.  Bul  halda  olardıń  tolqın  uzınlıqları 

arasındaǵı Δλ parq spektrniń sol bólegi ushın spektral ásbaptıń ajıratıp kórsete alıw 

kúshin xarakterleydi. 

Sonday  eken,  kesteden  tolqın  uzınlıqları  úyrenilip  atırǵan  sızıqtıń  eki 

tárepinde  

2

/







aralıqta jaylasqan elementlerdiń atların jazıp alıw kerek. Endi bul 

dizimnen,  spektr  alıwda  isletilińen  jaqtılıq  dereginde  qo'zg'almaydigan 

elementlerdi hám de, úlgi quramında bolıw múmkinshiligıyati kem bolǵan (mısalı, 

kemde-kem  ushraytuǵın  hám  kem  ushraytuǵın  metallar)  elementlerdi  dizimnen 

óshiriw kerek. 

 Tolqın  uzınlıǵı  anıqlanıp  atırǵan  spektr  sızıqtıń belgili  elementke  tiyisliligin 

biliw  ushın  tómendegishe  pikir  júritiledi.  Eger,  sol  sızıq  dizimdegi  elementlerden 

birine  tiyisli  bolsa,  spektrda  sol  elementtiń,  intensivligi  bunnan  úlkenlew  bolǵan 

basqa sızıqları, hesh bolmaǵanda bolsa onıń «aqirġi» sızıqları álbette boladı hám 

de olar intensivlikleriniń qatnası kestede kórsetilgenindey bolıwı kerek. 

 Sonı  názerde  tutıw  kerek,  bul  elementlerdiń  spektr  sızıqları  ishinde,  álbette, 

onıń  «aqirġi»  sızıqları  bolmawi  kerek.  Hátte  sol  anıqlanıp  atırǵan  sızıq  «aqirġi» 

sızıqlardan  biri  bolǵanda  da  spektrda,  álbette,  intensivligi  bunnan  kem  bolmaǵan 

basqa «aqirġi» sızıqlar boladı. 

Bunnan kórinip turıptı, olda, qoyılǵan máseleni sheshiw ushın, spektr sızıqlar 

kesteinen úlginde bar ekenligi gúman qılınıp atırǵan elementtiń isletilińen jaqtılıq 

dereginde oyanatuǵın 2 - 3 «aqirgi» sızıǵınıń tolqın uzınlıǵın jazıp alıw hám olardı 

sol spektrdan axtarib tabıwǵa háreket qılıw kerek. 

Tolqın  uzınlıǵı  anıqlanıp  atırǵan  sızıq  tiyisliligi  gúman  qılınıp  atırǵan 

elementlerdiń qay-qaysısın (yamasa qaysıların ) «oxirgi» sızıqları spektrda bolsa, 

solına (yamasa solına ) tiyisli boladı. 

Jumisti orinlaw tártibi: 

1.  Laborantdan  temir  hám  úlginiń  shıǵarıw  spektrlari  túsirilgen  spektral 

plastinka hám temir spektriniń atlasın alın. 

 2.  Plastinkanıń  spektr  túsirilgen  tárepin  joqarıǵa  qaratıp  spektroproektorniń 

tiyisli  ramkasına  ornatıń  hám  ekranǵa  spektrniń  suwretin  túsiriń.  Eger,  spektrniń 

ekrandaǵı  suwretinde  sızıqlardıń  tolqın  uzınlıǵı  shep  tárepten  ońǵa  qaray  artıp 

barsa  plastinka  tuwrı  ornatılǵan  boladı  (bul  jumıstıń  qanday  ámelge  asırılıwı 

spektroproektorniń kitapchasida tolıq jazılǵan ). 

 3.  Temir  spektriniń  1-kestede  kórsetilgen  xarakterli  gruppaların  ekrandaǵı 

suwret hám atlasdaǵı shińdii salıstırıw tiykarında úyrenip shıǵıń. 

 4.  Úlginiń  spektridan  tolqın  uzınlıǵı  anıqlanıwı  kerek  bolǵan  sızıqlar 

jaylasqan bólegin belgileń. 

 5. Sol bólektiń astındaǵı temir spektriniń suwreti túsirilgen atlas betin tabıń. 

 6. Atlas betin ekran astına sonday jaylastıriń, temir spektrindegi hám betdegi 

birdey tolqın uzınlıqqa iye bolǵan spektr sızıqlar ústpe-úst tússin. 

 7.  Úlginiń  anıqlanıp  atırǵan  sızıǵı  menen  ústpe-úst  túsken  atlastıń  sızıǵın 

tabıń  hám  sol  sızıqtıń  tolqın  uzınlıǵın  hám  de  qaysı  elementke  tiyisli  ekenligin 

jazıp alın. 

8.  Spektrdiń  anıqlanıp  atırǵan  sızıq  jaylasqan  bólegi  ushın  spektr  alınǵan 

ásbaptıń Δλ ajıratıp kórsete alıw qábiletin anıqlań.  

 

9.  Anıqlanıp  atırǵan  sızıqtan 

2

/







aralıqta  jaylasqan  spektr  sızıqlarınıń 

tolqın  uzınlıqların,  elementtiń  atın,  atomlastiriw  usılın  hám  salıstırmalı 

intensivligin kesteden jazıp alın. 

 10.  Joqarıda  keltirilgen  mısallardan  paydalanıp  sol  sızıq  qaysı  elementke 

tiyisli ekenligin anıqlań. 

 11. Sol jol menen úlgi spektriniń túrli bólimlerinde jaylasqan 20  - 25 spektr 

sızıqtıń tolqın uzınlıǵın anıqlań. 

 

Qadaǵalaw sorawları : 

 1. Aqırǵı (analitik) spektral sızıqlar ne hám olar qanday saylanadı? 

 2. Spektral atlaslar qanday dúzilgen? 

 3.  Emission  spektrlar  intensivligi  menen  atomlar  sanı  arasında  qanday 

baylanıslılıq bar? 

 4.  Lomakin-Shaybe  teńlemesiniń  mánisi  nede?  Ol  qanday  maqsetlerde 

qollanıladı? 

 5. Spektroskopik buferler ne hám olar qanday maqsetlerde qollanıladı? 

 6.  Sapalı  emission  spektral  analiz  qanday  ámelge  asıriladı?  Spektral  sızıqlar 

qanday identifikaciya etiledi? 

 7. Muǵdarlıq emission analizni ámelge asırıw usıllarınıń mánisi nede? 

 8.  Jalın  fotometriyasi  usılınıń  mánisi,  qollanılıwı  hám  múmkinshiliklerin  aytıp 

beriń. 

 9.  Jalın  fotometriyasi  usılı  qanday  elementlerdi  anıqlawda  qolay  esaplanadı?  Bul 

usılda qanday janılg'ilar isletiledi hám olar  qanday temperaturaǵa shekem qizdira 

aladı? 

 10.  Elektr  dugasi  hám  elektr  ushqını  tiykarındaǵı  atomizatorlarlar  qanday 

elementlerdi aniqlaw ushın isletiledi? 

 11. Atom-emission analizda anıqlawlarǵa ırkinish beretuǵın qanday faktorlar  bar, 

beriletuǵın ırkinish nelerge alıp keledi hám olardıń qanday aldın alınıwı múmkin? 

 

 

V. KEYSLAR BANKI 

1-keys 

A  isimli  jábirleniwshi  adam  kásiplik  kesellikke  shalınģanlıģı  sebepli  sudqa 

múraját  etken.  Óz  múrájatında  ol  15  jıl  dawaminda    metall  quyıwshı  qánigesi 

sıpatında  Novokuzneck  alyuminiy  zavodında    adam  organizmini  ziyanlı  bolģan 

óndirislik  faktorlar  tásirinde  jumıs  alıp  barģanlıģin  hám  usı  tásirler  aqıbetinde 

flyuoroz (súyeklerdiń ózgerisi) keselligine ushıraģanlıģin kórsetedi.  Haqiyqatinda 

da ol stacionar  emlewxanada bolģan hám oģan vrachlar uzaq waqitlar dawamında 

ftor menen záharleniwinen kelip shıqqan kásiplik flyuoroz keselligi degen diagnoz 

qoyģan.  Ol  óz  kásibinen  tapqan  morallıq  zıyanı    ushın  kompensaciya  óndirip 

beriwin talap etken. 

1. Joqarıda kórsetilgen jaģdaydı (situaciya) analizleń? Mashqalanı tabıń? 

2 . Qanday qılıp alyuminiy zavodında ftor birikpeleri payda boladı? 

3.  Ftordıń adam organizmindegi áhmiyeti qanday? 

4.  Organizmde  ftor  jetispewshiligi  yamasa  artıq  muģdarda  bolıwı  qanday 

aqıbetlerge alıp keledi? 

5. Ftorlı tis pastasınıń paydalı hám zıyanlı tárepleri haqqında nelerdi bilesiz? 

Ondaģı ftordı qalay anıqlawģa boladı?  

2-kеys 

Tatyana Petrovna  óziniń semizligi, artiqsha salmaqqa iye bolģanlıģınan qattı 

azap shekti. Onıń dosları oģan artıqsha salmaqtı joq etiw ushım hár qıylı dietalardı 

usındı.  Tatyana  Petrovna    duzsız  awqatlanıw  dietasın  tańlap  aldı  hám  jazģı 

kúnlerdegi dem alıs payıtlarında awqatlanıw dietasına otırdı. Bin neshe kún duzsız 

awqat  jegennen  keyin  Tatyana  Petrovna    kewli  aynıp  qusıw,  hálsizlik,    arterial 

basımnıń  tómenlewi,  awqat  sińiriwiniń  buzılıwı  nátiyjesinde    jaģdayınıń 

jamanlasqanlıģın bayqadı. 

1. Tatyana Petrovna  maqsetlerine jetistime? 

2. Duzsız dietanıń aqıbetleri qanday boladı? 

3. Organizmge ne ushın xlor kerek boladı? 

4.  Duzsız  awqatlanıw  dietasına  otırģan  adamlarģa  qanday  máslahat  Bergen 

bolar edińiz? 

5. Fiziologiyalıq eritpe quramındaģı xlordı anıqlań?

  

3-keys 

2004  jılda  Saratov  oblastınıń  Balakovo  atom  elektr  stanciyasında  avariya 

bolģanlıģı  haqqında  mısh-mıshlar  tarqaldi.  Adamlar  atom  elektr  stanciyasınan 

shıqqan  radioaktiv  iodtı  óz  organizminen  tazalaw  ushın  Penza  oblastınıń 

dárixanalarında bar bolģan barlıq iodtı hám  hátteki quraminda iodı bolģan barlıq 

dári-dármaqlardı satıp alģan. Olardıń iodtı demleme túrinde (tuwrıdan-tuwı) qabıl 

etiwi  nátiyjesinde,  organizmniń  kúshli  záharleniwi  aqıbetinde  emlewxanalar 

awırıwlar menen tolıp ketken.  

1. Iodtı qabıl etiw arqalı adamlar nurlanıwdan (radiaciyadan) saqlanıp qalındı 

ma? 

2. Iod hám iod preparatların qanday paydalanıw kerek?  

 

3. Iod penen záharleń ende qanday járdem beriw kerek? 

4. Organizmdegi iodtıń roli haqqinda nelerdi bilesiz? 

5. «Iodtıń jetikligi-aqildıń tolıqlıģı» sóziniń mánisin túsindirip beriń? 

6. Organizm iodtı qabıl etetuģın dereklerdi aytıp berıń? 

 

4-keys 

Metallar  arasındaǵı  qos  baylanis  bekkem  bolıp  hátteki  joqarı  temperaturada 

da (600

0

 ge shekem ) [Re

3

Cl

9

] gruppası buzilmay saqlanadı. Reniy xloridi basqasha 

dúzılıske iye bolǵan [Re

3

Cl

12

]

3-

 gruppasın da payda etedi. Bul zatlardı suwda hám 

spirtte  eritilgende  da  klaster  gruppaları  saqlanıp  qaladı.  Eritpede  metall  karkasın 

qorshap  turǵan  atomlar  gidroksil  (OH-)  gruppasına  yamasa  basqa  ionlarǵa 

almasiwi múmkinbe?  

 Pikirińizdi dálillep beriń? 

 

 

5-keys 

Koronovirus penen keselleń en adamlarġa zink hám selen qabil etiw usiniladi. 

Covid-19    keselligine  qarsi  guresiwde  zink  elementiniń  biologiyalıq  áhmiyetin 

túsindirip beriń. 

 

VI. ÓZ BETINSHE JUMIS TEMALARI 

Ózbetinshe jumıstı shólkemlestiriwdiń forması hám mazmunı 

 Tıńlawshı  ózbetinshe  jumıstı  arnawlı  bir  moduldı  qásiyetlerin  esapqa  alǵan 

túrde tómendegi sırtqı kórinislerden paydalanıp tayarlawı usınıs etiledi: 

-  normativ  hújjetlerden,  oqıw  hám  ilimiy  ádebiyatlardan  paydalanıw 

tiykarında modul temaların úyreniw; 

- tarqatpa materiallar boyınsha lekciyalar bólegin ózlestiriw; 

-  avtomatlastırılgan úyretiwshi hám qadaǵalaw etiwshi programmalar menen 

islew; 

-  arnawlı  ádebiyatlar  boyınsha  modul  bólimleri  yamasa  temaları  ústinde 

islew; 

- tıńlawshınıń kásiplik iskerligi menen baylanıslı bolǵan modul bólimleri hám 

temalardı tereń úyreniw 

. 

Ózbetinshe tálim temaları 

1. Tómendegi kompleks birikpelerdi atań: 

К

3

[Fe(CN)

6

]; 2)К[Co(SCN)

2

(CO)

2

(NO

2

)

2

]; 3) [Ni(CO)

5

]. 

2. Tómendegi kompleks birikpelerdi atań  

1)K

4

[(C

2

O

4

)

2

Cr(OH)

2

Cr(C

2

O

4

)

2

]; 

2)[CoEn

2

Cl

2

]NO

3

; 

3)(NH

4

)

2

[PdCL

4

];   

4)[(NH

3

)

4

Co(NH

2

)(OH)Co(NH

3

)

4

](NO

3

)

4

. 

3. Tómende atalǵan kompleks birikpelerdin formulaların jazıń : 

 1)  Diamminsinap  (II)  xlorid;  2)  Pentaakvagidroksoalyuminiy  (III)  sulfat  ; 

3)Oktakarbonildimolibden. 

 4.  Tómende  atı  keltirilgen  kompleks  birikpelerdiń  formulalarin  jaziń:1)Di-



-

xloro-(



-1,5-ciklooktadien)-(



-etilen)dirodiy; 

2)Bis(etilendiamin)-kobalt(III)-



-

imi-do-



-gidroksibis (etilendiamin)-kobal't (III); 3) Geksaetildiqo'rg'oshin. 

 5.  Pt  (IV)  ionnıń  ammiakli  yamasa  akvokomplekslari  kúshlilew  kislota 

ózgesheligine iye boladı? Ne ushın? 

 6.  Ne  ushın  Pt  (IV)  iondıń  cis-konfiguratsiyali  kompleksleriniń  trans-

komplekslerge salıstırǵanda kislotalı qasiyeti kúshli? 

 7.  Ne  ushın  hawada  qıyın  oksidlenetuǵın  altın  atomlari  sıltili  metal  cianidlari 

eritpesinde ańsat oksidlenedi? 

 8.  Ne  ushın  eger  oraylıq  atomniń  qaytarılǵan  forması  turaqlılaw  kompleks 

birikpege  baylanıstırilsa,  sistemanıń  oksidleytuǵın  qasiyetin  kusheytiwin  Nernst 

teńlemesine tıykarlanıp túsintiriń? 

 9. Komplekstiń oraylıq atominiń  joqarı shamalı oksidleniw dárejesin bekkemlew 

ushın qanday oksidleniw-qaytarılıw qásiyetke iye ligandlardi qollaniw kerek? 

 10. Mass-spektrlardi keste hám grafik kóriniste ańlatıw. 

 11. Alifatik uglevodorodlardiń  mass-spektrindagi nizamlıqlar. 

12.  Tarmaqlanǵan hám  aromatik uglevodorodlardan ionlar payda boliwinda  qaysı 

ximiyalıq baylanislardıń úzilis múmkinshiligı úlken (úzilis jayı, salıstırıw, sızıqlar 

 

intensivligi, molekulyar  ion,-baylanısıw, qayta  gruppalaniw  siziqlar sanı, elektron 

ótkel). 

 13.  Alifatik  spirtlerdiń  mass-spektrinda  qaysı  sızıqlar  boladı  hám  olar  qaysı 

gruppalarǵa tiyisli (massa sanı, ion bólekleri, baylanistiń  úzilisi, radikal). 

 14. Bufer eritpeler. Bufer sıyımlılıq 15. Ketonlar hám metallorganik birikpelerdiń 

mass-spektrlari (ion bólekleri, spektral sızıq, metall -uglerod baylanisi, baylanısıw 

energiyası, molekulyar ion ). 

 16. Mass-spektrometriya arqalı molekulanıń fizikaliq shamasin ólshew usılları. 

 17. Molekulanı ionǵa aylandırıw sharayatları. 

 18.  Elektron  soqqı  urıw  usılı  jáne  onıń  mánisi  (abzallıǵı  hám  kemshilikleri) 

(ionlaytuǵın  elektron,  elektronnniń    znergiyasi,  ion  tokı,  ionlastırıw  kamerası, 

elektron pushka, elektr maydan, monoenergetik, baylanıs energiyası ). 

 19. Spektrofotometrik analizdiń  abzallıǵı hám kemshiligi. 

 20. Monoxromator hám nur filtri, Nur deregi. Indikatorlar 

 21. Dárejeleń en garfik metodı. Salıstirma metod  

 22. Eritpeniń nur jutıwina temperatura hám waqittiń tásiri 

 23. Reńniń intensivligi, nurdiń  jutiliwinin temperaturaǵa baylanıslılıǵı  

 24. Izomolyar ceriyalar metodı  

 25. Teń salmaqlılıq konstantasi. Komplekstiń biyqararlıq konstantasi  

 26. Garvey-Menning  metodı  

 27.  Atom  yamasa  molekulanı  energiya  tásirinde  qo'zg'algan  jaǵdayǵa  ótiwiniń 

sebebi  

 28. Ber nızamı  

 29. Nur jutiliwiniń  tiykarǵı nızamı  

 30. Optikalıq tıǵızlıq jáne onıń zat analizindagi ahmiyeti 

 31. Buger-Lambert-Ber nızamınan shetleniw 

 32. Additivlik qaǵıydası, onıń mánisi. 

 33. Molyar sóndiriw koefficiyenti hám ol qanday faktorlarǵa baylanıslı. 

 34. Fotometrik analizda optimal sharayattı tańlaw tártibi 

 35. Fotometrik hám spektrofotometrik analizlardiń ayırmashılıǵı  

 36. Zattıń koncentraciyasın anıqlaw jollari. 

 37. Kompleks birikpeniń quramın anıqlaw metodları. 

 38. Differencial spektrofotometrik analiz metodininiń  abzallıǵı. 

 39. Xromofor gruppalar. 

 40. Nur jutiliwiniń  tiykarǵı nızamı, qollanılıw tarawları.